Бисми Ллаһ-и-р-Рахмән-и-р-Рахим.

ХАЛИФА АЛТАЙ.

Тағдырдың жазуы.

Источник: http://e-history.kz/kz/publications/view/1291
© e-history.kz
 

     Әрбір мұсылманның үйінде осындай кітәп болуы  және ол сол кітаптардан өз дінін тануы керек.

 
(«Tam İlmihal» кітәбінан, M. Sıddık G. İst. 1996).


БІРІНШІ БӨЛІМ.

АҚИДА
(дін ілімі)

      Ұшы-қиыры жоқ бұл әлемге көз жіберейік: Өзіміз ішінде өмір сүрген осы дүние – бұл әлемнің миллиардынан бір бөлшегі.
   Адам баласы болса, дүниенің көлеміне қарағанда, тозаңның бір түйіріндей-ақ. Бірақ ол, жаратылысы нашар бола тұра, бүкіл әлемнің ең құрметтісі, ең ұлысы.  Адам баласынан басқа ешбір жаратылыс бұл ұлы дәрежеге жетпеген.
   Осынша ұлы дәрежеге және зор құрметке ие болған адамзаттың соншалық міндеті мен жауапкершілігі бар. Сондықтан әрбір ақыл иесі болған адам баласы: «Мен бұл дүниеге қайдан келдім, не үшін келдім және түбі қайда барамын?», - деп, ойлануға міндетті.
   Бұл дүние деген не? Бұл Жер мен Көк, бұл Әлем қалай және қайдан пайда болды, бұл түр-кейіпке қайтып кірді?
   Міне осындай және осындайға ұқсас сұрақтардың жауабын табу үшін ақыл-ой адамзатты үнемі толғандырады.
   Басқаша айтқанда, ақыл-есі дұрыс адам баласы, бұл сұрақтарды өзінен өзі сұрайды. Және ой толғантып, алған іліміне, өмірден алған тәлім-тәжрибесіне сай, жауабын өзі табады. 
   Бір мезгіл біз де, Жер мен Көкке және Жердегілер мен Көктегілерге ой жіберіп көрейік.
   Дүниеде және дүниедегі жаратылыста ұшы-қиырсыз Көк әлемі, оны толтырған миллиардтаған жұлдыздар, күн мен ай және тағы басқалар...
 Қай заманнан бері солардың бәрі бар және қашанға дейін болады? Бұлардың болмаған бір уақыты бар ма? Сондай-ақ, бұлардың болмайтын уақыты бола ма?
 Бұл әлемдегі әр нәрсенің бар және жоқ болуының, іс-амал жасауының, тоқтауының, бүтінделуінің және бөлшектенілуінің, бейнесінің және түрінің өзгеруінің, әуелгісінің (бастауының) бар екенін ортаға қоятын құбылыстар екендігі айқын.
 Тәжрибе мен ғылыми зерттеулердің негізіне сүйенген бүгінгі күнге тән ғылым да бұл әлемнің әуелгісінің бар болғанын мойындайды.
   Түсінігіміздің нәтижесі: Олай болса, Жер мен Көктің және жердегілер мен көктегілердің, сондай-ақ, барлық жаратылыстардың соңырадан болғандығы кәміл.     
   Ал, ендігі кезек: «Осыларды кім жасады, кім жаратты?», - деген сауалға келеді.
   Тағы да жаратылыс әлеміне көз жіберейік.
   Әлемде бар болған жаратылыс екі түрге бөлінеді: а) жаны барлар;
     ә) жансыздар.
   Жаны барлар: адамдар, жануарлар, жәндіктер және өсімдіктер.
   Жансыздар: жоғарыда келтіргендерден басқалардың бәрі.
   Жаны барлардың арасындағы ең үстемі – адамдар. Олар ақылдарының үстемдігінің арқасында жануарларды да, жәндіктерді де, өсімдіктерді де және барлық жансыздарды да меңгеруде.
   Адамдар көкте де ұшады, суда да жүзіп – сүңгиді, ең күрделі, ең нәзік аспаптар мен машиналарды да жасайды, оларды істетеді, айла және ақыл арқылы жаратылғандардың басым көпшілігін меңгеріп, үстемдігін арттырады.
  Міне, осынша үстемдікке ие болған адам баласы, бәрі тегіс жиылып қанша тырысса да, құмның бір түйірін жоқтан бар ете алмайды. Өйткені, бұл Әлемді және бұл Әлемде болмағанды бар ету – Өзі бұл Әлемнен болмаған, сондай-ақ, бұл Әлемге ұқсамаған - Бір Алла Тағаланың құзырында.
 

   Ислам діні Жалғыз Бір Жаратушыға иман келтіруге (сенуге) және тек қана сол Рақымды да Мейірімді Аллаға құлшылық жасау қажеттігіне негізделген.
 Ислам: «Алланың және Оның Пайғамбарының бұйрықтарына сеніп, оларды мойындаған, Аллаға берілген, тапсырылған; іші де (ішкі жан-дүниесі), сырты да (тәні) таза; мінез-құлқы да, жасаған амалы да сөйлеген сөзіне сәйкес», - деген ұғым беретін түсінік.
  Алланың және Оның Пайғамбарының (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) бұйрықтарына бой ұсынып, өздерін Бір Алла Тағалаға тапсырғандарды (тәуәккул): «Мұсылман», - деп атайды.
   Негізінде, «муһмин» мен «мұсылман» бір ұғымда айтылады.
 

   ҚҰРАН (мағынасы): «Аспан айналып Жерге түсер болса да, періштелер Жаратқан Иесіне мақтау айтады және Жер бетіндегілерге кешірім тілейді. («әш-Шураа» сүресі, 5 аят)
  Алланың әр түрлі жаратқандары бар. Білімінің және күш-құдіретінің ешбір шегі болмаған Алла Тағала, Өзі жаратқан әр жаратылғандарына әр түрлі бейне және тұлға берген. Біреулерін біз көре алатын, біреулерін біз көре алмайтын кескін мен түрпетте жаратқан.
   Періштелер – біздің көзімізге көрінбейтін жаратылғандар. Олардың жаратылыстары біздің жаратылыстарымызға сәйкес емес.
   Алла мен Оның Пайғамбары періштелердің бар екенін бізге жеткізген, сондықтан біз: «Оларды көре алмадық!», - деп, оларды жоққа шығара алмаймыз.     
   Біз, көрмесек те, адам баласынан басқа ақыл иелерінің  және рух тәрізділердің бар екендігін мойындаймыз.
 Періштелер Аллаға қарсы келмейді, Алланың әмірлерін бұлжытпай орындайды, өздеріне Алланың жүктеген міндеттерін мүлтіксіз атқарады.
   Періштелер ішпейді, жемейді, шаршамайды және жалықпайды.
   Періштелер нұрдан жаратылған. Оларда жыныстық қасиеттер жоқ.
   Періштелердің ең Ұлыларынан болған – Жәбірайил – Алланың сөзін пайғамбарларға жеткізіп тұрған.
  Періштелердің кейбіреуі ажалы келген адамдардың жанын алады. Кейбіреулері, адам баласын қорғау үшін, олардың қасында болады. Кейбіреулері адам баласының жасаған жақсы және жаман амалдарын жазады.
   Періштелер иман келтіргендерге қуат береді, мұсылмандарға шапағатшы (болысушы) болады, әрдәйім қайыр дұға оқиды.
   Кейбір періштелер әлемнің тәртіп-ережелерін қадағалауға міндеттелген.

   Ислам – Алланың барлық Елшілерінің діні.
 ҚҰРАН (мағынасы): «Біз саған дейін де елшілерді жібергенбіз; Біз (олардың) кейбіреулері туралы саған айттық, кейбіреулері туралы айтқан жоқпыз...».  («Ғаафр» сүресі, 78 аят). 
  Ұлы Алла Тағала құлдарына тура жолды көрсету үшін әмірлері мен тыйым салғандарын пайғамбарлары арқылы білдірген. Пайғамбарлар - Алла мен Оның құлдарының арасындағы дәнекерлер және Алланың Өз құлдарына жіберген елшілері.
 Пайғамбарлық – Алланың Өзінің қалаған құлдарына бергені. Ол еңбек етумен, тырысып-талпынумен және небір басқа жолдармен болмайды. Пайғамбарлар  – адамдардың ішіндегі Алланың ең сүйгендері және ең жоғарғы дәреже иесі қылған құлдары.
   Адамнан (оған Алланың сәлемі болсын) біздің Пайғамбарымыз Мұхаммедке (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) дейін өмір сүрген барлық қауымға Алланың тарапынан пайғамбарлар жіберілген.
   Пайғамбарлар – адам баласының білім мен ахлақ (мінез-құлық) ұстаздары.
   Пайғамбарлар барлық күнәдән пәк (таза). Оларда көре алмас-күншілдік, ішкі жан-дүниесімен айтар сөздерінің және жасаған іс-амалдарының үйлеспеуі тәрізді жаман мінездер болмаған. Олар ешқашан өтірік айтпаған, олардың болады дегендері болған, болмайды дегендері болмаған.
   Пайғамбарлар аманатқа қиянат жасамаған сенімді, ақылды, парасатты, қырағы адамдар.
   Ақылсыз және әйел адамдардан пайғамбарлар болмаған.
  Барлық пайғамбарлар, оларға пайғамбарлық қонбай тұрғанда да, ақылды, парасатты, көзі ашық, таза, жамандықтан аулақ болған, Аллаға жақын кісілерден болған. Нәсіл жағынан да, өз әулетінің ішіндегі ең жоғары дәрежелілерінен болған.
  Бүкіл дүние жүзіне пайғамбар болуы және ең соңғы пайғамбар болуы тұрғысынан, біздің Пайғамбарымыз Хазрет Мұхаммед (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) - пайғамбарлардың Ұлысы.
 Құран Кәримде Ұлы Алла бізге, бұл дүниедегі адамзаттың жаратылуынан бастап, оларға біздің пайғамбарымыз Хазрет Мұхаммедке (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) дейін келген көптеген пайғамбарлардың кейбіреулерін ғана білдірген.  
   Барлық пайғамбарлардың нақты саны тек бір Аллаға аян.
    Құран Кәримде аттары келтірілген пайғамбарлар:
1. Адам (оған Алланың сәлемі болсын);
2. Идрис (оған Алланың сәлемі болсын);
3. Нух (оған Алланың сәлемі болсын);
4. Һуд (оған Алланың сәлемі болсын);
5. Салих (оған Алланың сәлемі болсын); 
6. Ибраһим (оған Алланың сәлемі болсын);
7. Лут (оған Алланың сәлемі болсын);
8. Исмәғ’ил (оған Алланың сәлемі болсын);
9. Исхақ (оған Алланың сәлемі болсын);
10. Йәғ’куб  (оған Алланың сәлемі болсын);
11. Йусуф (оған Алланың сәлемі болсын);  
12. Әййуб (оған Алланың сәлемі болсын);     
13. Шуғаййб (оған Алланың сәлемі болсын);
14. Муса (оған Алланың сәлемі болсын);
15. Һәрун(оған Алланың сәлемі болсын);
16. Дәуд (оған Алланың сәлемі болсын);
17. Суләймән (оған Алланың сәлемі болсын);
18. Илйәс (оған Алланың сәлемі болсын);  
19. Әлйәсағ (оған Алланың сәлемі болсын);
20. Йунус (оған Алланың сәлемі болсын);
21. Зулкәфил (оған Алланың сәлемі болсын);  
22. Зәкәрййә (оған Алланың сәлемі болсын);  
23. Йәхййә (оған Алланың сәлемі болсын);
24. Ғ'иса (оған Алланың сәлемі болсын);
25. Мухәммәд (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын).
   Ғузәйр, Луқмән және Зулкәрнәйнның пайғамбарлықтарында қайшылық бар.
   Біз, Алла Тағаланың бізге білдірген және білдірмеген пайғамбарларының ешбіреуін айырмай, барлығына сенеміз. Сондықтан Ислам діні, басқа ешбір дін ұласа алмаған дәрежеде адамгершілікті қамтиды.
 

 
Ахиретке иман келтірудің өміріміздегі әсері.

6. ТАҒДЫРҒА ИМАН КЕЛТІРУ.

   Иманның алтыншы негізі: тағдырға және жақсы-жаман әр нәрсенің Алладан болатындығына сену (иман келтіру).
   Алланың, барлық нәрселердің болуынан бұрын, олардың қашан, қайда және қалайша болатындығын егжей-тегжейлеп, әуелден біліп, болатындардың бейнесіне дейін белгігеп, жазып қоюын: «Тағдыр», - деп атайды.
   Барлық болатын құбылыстардың мезгілі келгенде (Алланың біліп, белгілеп жазған түрінде) болуын: «Қаза», - деп атайды.
   Алла Тағала адам баласына таңдау еркін берген. Адам қалағанын істеуге ерікті. Сондықтан ол әр ісіне жауапты.
   Кісі жақсы немесе жаман амал жасауға ниет етсе, Алла қаласа, Ол сол амалдың іске асыру мүмкіншілігін жаратады (жасайды), ал, Алла қаламаса, Ол сол амалдың іске асыру мүмкіншілігін жаратпайды да, кісі, қанша тырысса да, ойлағанын орындай алмайды.
   «Жақсы мен жаман Алладан», - деп осыны айтады.
   Еңбек ететін, табыс табатын – кісінің өзі. Ал бұның мүмкіншілігін жарататын – Алла. Алланың әр нәрсені әуелден білуі, біздің бір амалды ерікті түрде жасауымызға кедергі болмайды.
  Кісі, қандай да бір амалды орындау үшін, қолынан келгеннің бәрін жасағаннан кейін, сәтін (нәтижесін) Алладан күтуі, Аллаға үміт артуы керек. Ислам дінінде бұны: «Тәуекел ету» (Тәуәккул), - дейді.
   Бірақ Ислам дінінде: «Тағдырда не жазылса, сол болады», - деп іс-амал жасамай, немесе жасап жатқан істі аяқтамай, немесе оған селқос қарауға, жалқаулыққа салынуға орын жоқ.
   Біздің дінімізде абзалы - кісінің өмірде ерінбей еңбек етіп, өз еңбегінің жемісімен тіршілік жасауы.
       Ислам діні бес тірекке негізделген:
1. Алладан басқа ешбір құдайдың жоқтығына және Мұхаммед - Оның құлы және елшісі екеніне иман келтіру (сену);
2. Намаз оқу;
3. Зекет беру;
4. Рамазан айында ораза ұстау;
5. Қажылыққа бару (Хадж).
   Бұл бес тіректі сүйікті Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Исламның бес «іргетасы», - деген.
  Әрбір иман келтірген кісінің толық мағынада мұсылман болуы Исламның осы бес «іргетасының» шарттарын орындаумен болады. Яғни:
1. Алланың бар екеніне және жалғыз екеніне, Хазрет Мұхаммед (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) Оның құлы және елшісі екеніне шын жүректен иман келтіріп, оны тілімен айту: «Әшһәду әл ләә Иләһә ил-лә Ллаһу уә әшһәду әннә Мухәммәдән ғ’абыдуһу уә расуулуһ»;
2. «Діннің діңгегі» - намазды - күніне бес уақыт (рет) оқу;
3. Дін бойынша: «Дәулетті», - деп саналатын кісінің, жылына бір рет мал-дүниесін тазартуы – зекет беру;
4. Рамазан айында бір ай парыз болған ораза ұстау;
5. Дені сау және дәулеті жеткілікті кісіге өмірінде ең болмаса бір рет Қажылық ғибадатын (құлшылығын) орындау.    Кісінің Алланың бүкіл әмірлерін орындауы және тыйым салғандарынан сақтануы және бұлардан жауапкер болуы үшін екі шарт бар:
1. Ақыл-есінің дұрыс болуы;
2. Балиғат жасына жеткен болуы.
   Жындылар мен балалар Алланың әмірін орындауы үшін және тыйым салғандарынан тыйылу үшін жауапты емес.
   Исламда балиғат жасы: қыз балалар үшін 9-15 жас, ер балалар үшін 12-15 жас.
   Балиғат жасына келгенше, балаларға дін ілімін үйрету – әке-шешенің борышы.
   Ақыл-есі дұрыс, балиғат жасына жеткен әр мұсылманның тіршілігі және іс-амалдары дін тұрғысы бойынша үшке бөлінеді:
1. Дін жолы бойынша әмір етілгендер;
2. Дін жолы бойынша тыйым салынғандар;
3. Дін жолы бойынша жасалуына да, жасалмауына да тыйым салынбағандар.
1. Дін жолы бойынша әмір етілгендер.
1.1. Орындалуы әркімге міндет етілген амалдар: дәрет алу, бес уақыт намаз оқу, рамазан айында ораза ұстау, зекет беру, қажылыққа бару және тағы басқа (әрі қарай – және т.б.). Бұларды «Парыз» (фарз, фард) деп атайды. Парыздардың міндетті түрде орындалуы – шарт.
   Парызды орынды себепсіз (ғұзырсыз) орындамаған кісі күнәлі болып, ахиретте жазаланады, ал парыз екеніне сенбеген – діннен шығады.
   а) Парыз болған міндеттердің кейбіреуін орындау - әр мұсылманның өзіне жүктелген жеке парыз (фарз ғ'айн): дәрет алу, бес уaқыт намаз оқу, рамазан айында ораза ұстау, зекет беру, қажылыққа бару және т.б.  Бұл парыздарды оның орнына басқа адам орындай алмайды.
   б) Ал, кейбір парыз болған міндеттерді мұсылмандардың бірнешеуі орындаса, орындамаған мұсылмандардың да мойнынан ол парызды орындау міндеті түседі. Бұл  – жалпы парыз (фарз кифәйә): жаназаны жуындыру, кебіндеу, жерлеу, жаназа намазын оқу, құранды түгел жатқа білу, науқастың көңілін сұрау және т.б.
1.2. Орындалуы парыз сияқты тұжырымды дәлелдерге сүйенбеген, бірақ орындалуы міндетті түрде қажет болған амалдар. Бұл амалдарды «Уәжіп» (уәджиб») деп атайды: Үтір намазын оқу, ораза айты (ғ’ид әл-Фитр) мен құрбан айтының (ғ’ид әл-Адхә) намаздары, құрбандық шалу және т.б.
   Уәжіп те парыз сияқты орындалуы міндет етілген амал. Уәжіпті орындаған кісі Аллаһтан сауаб алады, ал дәлелді себепсіз орындамаған кісі үлкен күнәға батады.
   Уәжіпті жоққа шығарған адам – үлкен күнәһәр болады, бірақ, парызды жоққа шығарған кісіден айырмашылығы – ол кәпір (дінге сенбеуші) болып саналмайды.
1.3. Пайғамбарымыздың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) көбінесе ғибадат (құлшылық) түрінде орындаған амалдары. Бұларды Сүндет (суннәт) деп атайды.
   Сүндет амалдарды орындаған кісі Алладан сауаб алады және Ахиретте Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) оған шапағат етеді (қолдайды, болысады).
  Сүндетті ғұзырсыз (дәлелді себеп, сырқат) орындамағандар Қиямет күні Алланың алдында жауапқа тартылады және Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) оған шапағат етпейді.
  а) Пайғамбарымыздың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) үздіксіз орындаған амалдарды «суннәт муәккәдә» (бекітілген сүндет) деп атайды: таң намазының парызынан бұрын екі рақағ’ат (екі бас); бесін намазының парызынан бұрын төрт рақағ’ат, кейін – екі рақағ’ат; шам намазының парызынан кейін екі рақағ’ат және құптан намазының парызынан кейін екі рақағ’ат сүндет оқу және т.б.
   б) Пайғамбарымыздың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) кейде орындап, кейде орындамаған  амалдарды «ғайри суннәт муәккәдә» (бекітілмеген сүндет) деп атайды: екінді, құптан намаздарының парыздарынан бұрын оқылатын төрт рақағ’ат сүндет және т.б.
1.4. Пайғамбарымыздың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) аңда-саңда орындаған амалдарды «мұстахаб» деп атайды: садақа беру (зекеттен басқа), қосымша ораза ұстау.   
1.5. Дін бойынша тұжырымды түрде тыйым салынған амалдарды Харам дейді. Олар: адам өлтіру, арақ ішу, зина (ойнас) жасау, ұрлық жасау, өтірік айту, әке-шешеге қарсы келу, бүлік шығару және т.б.
   Харам амалдарды жасаған кісі ахиретте қатты жазаланады, ал харамды мойындамаған – діннен шығады.
   Мұсылман адам міндетті түрде харамнан әрдайым сақтануы керек. Харамнан сақтанған адам Алладан сауаб алады.
1.6.Орындалуы тұжырымды болмаған дәлелдермен тыйым салынған амалдарды Мәкруһ (жек көрілген) деп атайды.
   Мәкруһтің екі түрі бар:
а) Мәкруһ тахрими - харамға (тыйым салынғанға) жақын.
   Күнәдан қорқып, мәкруһ тахрими амал жасамаған адамға Аллаһ Тағаладан сауаб бар. Жасаған адам – күнәһәр болады.
   Мәкруһ тахрими амалдарды жасауға болады деп, қарсы болған адам – күнәһәр болады, бірақ діннен шықпайды;
б) Мәкруһ тәнзиһи - халаға (рұқсат етілгенге) жақын.
   Мәкруһ тәнзиһи амалдарды да жасаудан сақтану абзал.
1.7. Ғибадатты (құлшылықты) бұзатын амалдарды Муфсид дейді: намаз оқып тұрғанда сөйлеу, ораза ұстаған адамның ауыз ашар уақыты кірмей ішіп-жеуі және т.б.
1.8. Жасауға да, жасамауға да рұқсат етілген амалды Мубәһ дейді: тамақты тойғанша ішіп-жеу, үлгі болар мағыналы өлең оқу, кәпірлердің дайындаған халал асын ішу және т.б.
Мубәһ амалды жасағанға да, жасамағанға да сауап та, күнә да жазылмайды.
    Бүкіл әлемнің иесі Алла Тағала бізге сансыз нығмет берген. Бүл нығметтерге орай, Жаратқан Иемізге шүкірлік (ризашылық) айтып, құрмет көрсету, Оның бізге түсірген бүкіл әмірлерін орындау және тыйым салғандарынан сақтану – Алланың алдындағы біздің құлдық борышымыз екені аян. Бұл борышты өтеуді ғ'ибадат (құлшылық) дейді.
   Ғибадат тек Аллаға және Алланың әміріне сәйкес жасалады. Алладан басқа, біз ғибадат жасайтын, ешбір құдай жоқ. Сондай-ақ, ғибадат азайтылмайды және көбейтілмейді. Ол ешбір заманда (уақытта) ешбір түрде өзгертілмейді.
   Ғибадат – иманның қорғаны. Ол оны қорғайды, дәрежесін арттырады. Ғибадатсыз иман әлсіз және қауып-қатерде.
   Исламда ғибадат үш жолмен жасалады:
1. Денемен: намаз, ораза және т.б. бұл ғибадатты жасауға ешкім уәкіл бола алмайды (кісі тек өзі жасайды);
2. Малмен (немесе мүлікпен, қаражатпен): зекет;
3. Әрі малмен (немесе мүлікпен, қаражатпен), әрі   денемен: қажылық.
   Бұлардың ішінде намаз – ғибадаттардың ең маңыздысы, діннің діңгегі, иманның кілті.
     Дінде екі түрлі тазалық бар:
1. Денені, киімді және намаз оқитын орынды, дін бойынша, лас саналатын заттардан тазарту. Бұндай тазалықты – нәджәстән таһәрат (тазару) - дейді;    Нәжістің екі түрі болады: ауыр және жеңіл түрі.  
1. Етін жеуге тыйым салынған (Харам) құстардың (қарға, бүркіт және т.б.) саңғырғы, етін жеуге рұқсат етілген (Халал) жануарлардың (қой, ешкі, сиыр, түйе) зәрі (жеңіл дәреті) - жеңіл нәжіс болып саналады.
2. Қалғандарының бәрі: адамның зәрі мен нәжісі; етін жеуге рұқсат етілген  жануарлардың тезегі; етін жеуге тыйым салынған жануарлардың (ит, қасқыр, түлкі және т.б.) тезегі, сілекейі, еті және терісі; етін жеуге рұқсат етілген құстардың (тауық, үйрек, қаз) саңғырғы; өлексе мен шошқаның қаны; жануарлардың бауыздауынан аққан қан; жарадан аққан қан, ірің және сарысу; көзге тұрған былшық; спирт және ауыз толатын құсық – ауыр нәжіс.
   Көгершін мен торғайдың саңғырғы; балық пен бүргенің қаны; таза еттің желімі; суда тіршілік жасайтын жануарлардың қаны мен майы; жылағанда шығатын көз жасы; ауыз толмайтын құсық; түкірік пен қақырық - нәжіске жатпайды.
  Шошқадан басқа барлық жануарлардың кепкен сүйектері мен сіңірлері нәжіске жатпайды. Шариғат жолымен сойылған, бірақ етін жеуге тыйым салынған жануарлардың еті нәжіске жатпайды. Және иленбеген болса да, олардың терілері нәжіске жатпайды.
   Бірақ, Шариғат жолымен сойылмаған жануарлардың еті мен иленбеген терісі нәжіске жатады. Ал, егерде терісі иленсе – ол таза болады (нәжіске жатпайды).
   Шошқа түгелімен нәжіске жатады және ол ешқашанда тазартылмайды.
    Егерде бір нәжіс зат отқа жанып, күл болса, немесе шіріп, топырақ болса, немесе тұзға түсіп, оған тұз сіңсе, онда ол тазаға айналады.
  Егер спирт тұзбен араласып және ұшып кетсе, ол уксусқа айналса және нәжіс майдан сабын жасалса, онда олар таза болып саналады.
   Денеге, не болмаса киімге, немесе жәйнамазға, шамасы бір сүйемнен аспайтын жеңіл нәжіс, немесе бір мысқалға дейін (4,68 гр.) ауыр нәжіс жұқса, намаз оқи беруге болады. Ал, бұл мөлшерден асса – намаз оқу дұрыс емес.
    Егерде төсеген үлкен төсеніштің бір шеті нәжіспен бүлінген болса, намазды оның таза жерінде оқу керек.
   Егерде төсеніштің бетінде нәжіс, топырақпен араласып, кеуіп қалған болса, онда, намаз оқу үшін, оның үстіне жәйнамаз төсеу қажет емес.
   Киімді нәжістен тазарту үшін нәжісті уқалап, немесе қырып түсіргеннен кейін 3 рет жуып, 3 рет қатты сығу керек.
   Тон, кілем немесе көрпе сияқты қалың және дұрыс сығылмайтын нәрселерді 3 рет жуып, 3 рет, әбден құрғағанша, жәю керек.
   Егерде, жуғаннан кейін, нәжістің иісі немесе дағы қалып қойса да, киім таза болып саналады.
   Мұқият сүртілген пышақ пен шыны таза болып саналады. Ал, оған қоса, сумен жуса, олар одан да таза болады.
  Теріден тігілген нәрселерді нәжістен қырып тазартады. Ал, сұйық немесе дымқыл нәжістен оларды 3 рет сумен мұқият жуып тазартады.
   Нәжіс тиген жер белгісіз болып кетсе, оның шамамен белгіленген орыны жуылса, нәрсе таза болып саналады.
   Егерде нәжіс балға, майға немесе сүтке түсіп кетсе, онда оларға 3 рет су қосылып, 3 рет су суалғанша қайнату керек.
     Дін бойынша сулар екі түрлі болады:
1. Бұлақтың, өзеннің, көлдің, теңіздің, құдықтың сулары және жаңбыр, қар, бұршақ - таза болып саналады. Бұл суларды «мутләқ» су, яғни, нағыз су деп атайды. Бұл сулармен дәрет алуға, шомылуға болады.
2. Гүлдің және жемістің суы (қауын, жүзім және т.б.) тәрізді сулар «мукәййәт» су деп аталады. Бұл сулар таза болса да дәрет алуға жарамсыз болып саналады. Бірақ олармен нәжісті тазалауға болады.

Сулар, пайдалану тұрғысынан бес түрге бөлінеді:
1. Иісі, өңі және дәмі бұзылмаған, әрі қолданылмаған сулар – әрі таза, әрі нәжісті тазалаушы сулар болып саналады. Бұл сулармен дәрет алып, шомылуға (ғұсыл құйынуға) және әртүрлі тазалық жасап, ішуге, ас дайындауға болады.
   Ауызы құсық пен арақтан таза адамның және етін жеуге рұқсат етілген жануардың (қой, ешкі, сиыр, түйе)   ішкенінен қалған су бұл түрге кіреді.
2. Бос жүрген тауық, мысық және бүркіт ішкенінен қалған су таза болып саналғанымен, онымен дәрет алу құпталынбайды (тәнзиһән мәкруһ).
3. Дәрет алғанда таза ыдысқа жиналған су («мә муста’мәл») таза болып көрінсе де, дәрет алуға жарамсыз болып саналады, бірақ нәжістерді тазалауға болады.
4. Есек пен қашырдың ішкенінен қалған су күдікті саналады. Таза су табылмағанда бұндай сумен дәрет алғаннан кейін, тәйәммум соғылады.
5. Егерде түскен нәжіс судың дәмін, иісін немесе түсін өзгертсе, түскен нәжістің мөлшері ескерілмей және су ағып жатқан болса да, ол су таза болып саналмайды. Бұндай сумен дәрет алуға және ғұсыл құйынуға болмайды
6. Етін жеуге тыйым салынған жануарлардың (ит, қасқыр, түлкі және т.б.) ішкенінен қалған су таза болып саналмайды.
   Шеңбері 40 кез, тереңдігі жарты қарыс ағып жатқан суға нәжіс түссе де, ол таза болып саналады. Егер судың көлемі жоғарыда келтірілген мөлшерден кем болса, онда түскен нәжістің шамасы аз болса да су таза болып саналмайды. 
   Таза зат араласқан, бірақ түсі өзгерген су дәрет алуға жарамды, ал уксус, сорпа, айран және т.б. тағам араласқан су таза болса да, дәрет алуға жарамсыз болып саналады.
     Әйелдердің ғибадат жасауына кедергі болар үш жағдай бар:
1. Етеккір - балиғат жасына жеткен қыз баланың (9-15 жас) және әйел адамның ай сайын 3-10 күн шамасында жатырларынан бөлінетін қан. Бұны «хайз» деп айтады.  Әйел адам етеккірі келгенде намаз оқымайды, ораза ұстамайды, Құран кітәбіне қол тигізбейді және оны оқымайды. Бұл күндері оған мешітке кіруге, күйеуімен жақындасуға болмайды. Құранның кейбір аяттарын дұға ретінде ғана жатқа оқуға болады.
  Етеккірі тоқтағаннан кейін, ол міндетті түрде шомылып тазарынып, Рамазан айында ұстамаған оразасының қазасын өтейді, ал, сол уақытта оқылмаған намаздарының қазасын өтемейді. Етеккірі он күнде аяқталған әйел адам, он бірінші күні намаз да оқып, ораза да ұстай алады.
2. Нифәс: әйел  босанғаннан кейін бөлінетін қан. Әйел адам босанғаннан кейін 40 күн бойы таза болып саналмайды – нифәс мезгілі. Бұл мезгіл бойы ол намаз оқымайды және ораза ұстамайды.
   Нифәс мезгілі өткеннен кейін, әйел адамға міндетті түрде шомылу керек.
  Әйел адам Рамазан айында ұстамаған оразасының қазасын басқа уақытта өтейді, ал, сол уақытта оқылмаған намаздарының қазасын өтемейді.
3. Әйелдердің етеккірі мезгілінен 3 күннен бұрын немесе 10 күннен артық уақытта, нифәс мезгілінен 40 күннен артық уақытта; жастары 9-ға толмаған немесе толған уақытта қыз баланың жыныс мүшелерінен және әйелдердің екі қабат кезінде қан бөлінсе, ол ғұзырлы жағдай саналады. Бұл жағдайды истихаза деп айтады.
   Истихаза кезінде қан келіп тұрса да, ғибадаттар орындала береді.
    Жалғасты түрде мұрны қанайтын, зәрі тоқтамайтын, сырқаттың себебінен көздерінен жас, құлақтарынан және басқа бір жерлерінен ірің немесе сарысу ағатын кісілер сырқатты – ғұзырлы –  саналады.
  Ондай адамға әр намазға тұрарда дәрет алу жеткілікті. Оның дәреті намаз оқып тұрғанда бұзылса да, бұзылмаған болып саналады. Бірақ ол келесі намазға дәрет алуға міндетті, яғни әрбір уақыт намазын оқу үшін, жаңадан дәрет алып отыруы керек.
  Сырқатының салдарынан оның киіміне жұққан нәжістер (зәр, несеп), нәжіс болып есептелмейді. Бірақ келесі намаздың мерзімінде олар нәжіске жатады, сондықтан ондай киімді жуу, немесе айырбастау керек. 
  1. Егерде нәжіс пен зәр, шыққан жерінің маңайына жәйілмаса, қатты бір затпен сүртіп тазалану («истинкә») – сүндет;
2. Егер олар, шыққан жерінің маңайына, шамамен алақанның көлеміндей, жәйілса, оларды сумен жуып, тазалану («истинджә») – уәжіп;
3. Егер олар, шыққан жерінің маңайына алақанның көлемінен артық жәйілса, сумен жуып тазалану («истинджә») – парыз;
4. «Истибра» – жыныс мүшесінен зәрді түгел шығару үшін, ер адамдардың кейбіреуіне әжетханада ұзағырақ бола тұру керек; кейбіреуіне – жөткіріну, немесе секіру, немесе еңкею жеткілікті. Зәрдің түгел шыққан-шықпағанын байқау үшін, бас бармақ пен ортаңғы саусақ екеуімен жыныс мүшесін түбінен қысыңқырап, қолды алға жылжыту керек, яғни, қалған зәрді сығып шығару керек. Зәр түгел шыққаннан кейін, мүше сумен жуылады.
5. Жүніптік, хайыз және нифас жағдайларында ғұсыл құйынарда (шомыларда), нәжіс пен зәр шыққан жерінің маңайына шамалы жәйілған болса да, истинджә жасау – парыз;
6. Әуелі «истинкә» жасау сүндет болғанымен, абзалы – «истинджә»  жасау.
   Негізінде нәжістің шығатын орнының толық тазалануы шарт.
   Истинджә жасағаннан кейін, таза шүберекпен құрғатып, екі қолды сабындап жуу - шарт.
   Истинджәны кісінің көзіне түспей, таса жерде жасау керек.
   Әжетханаға сол аяқпен кіріп, оң аяқпен шығу керек;
   Әжетханада сөйлемеу, әуретіне және нәжісіне қарамау керек;
   Әжетханаға барғанда Аллаһтың есімі және Құран Кәримнің аяттары жазылған нәрселер, қағаздар болмауы керек;
   Әжетханадан шыққанда: «Кешір!» («ғуфранәк!»), - деу керек.
   Алдын не артын Құбылаға қаратып отыру, әжетхананың ішінде болса да – мәкруһ;
   Ашық жерде күн мен айға қарап отыру да – мәкруһ;
   Суға зәр сындыру, түрегеп тұрып зәр сындыру - мәкруһ.
   Міне, бұл жағдайлар Ислам дінінің тазалыққа және әдептілікке қаншалық маңыз беретіндігін көрсетеді.
   Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Тазалық – иманнан», - деген.
     ХАДИС (мағынасы): Дәреті жоқ екенін біле тұра намаз оқыған адам діннен шығады. («Сахих әл-Бухари»)
  Исламда дәретсіз және ғұсылсыз орындалмайтын ғибадаттарды орындау үшін: кісіге, дәреті болмаса, дәрет алу, ал жүніп болса - ғұсыл құйыну (шомылу) шарт.
      Іш дәрет алғаннан кейін:
1. «Ағ’уузу би Ллаһи-минә-ш-шәйтәәни-р-раджиим. Бисми Ллаһи-р-Рахмәәни-р-Рахиим. Ниет еттім Алла Тағ’аланың ризашылығы үшін дәрет алуға», - делініп екі қол білезікке дейін үш рет жуылады. Саусақтардың арасына, сақина болса - сақинаның астына, су тигізу керек;
2. Ауызға оң қолмен үш рет су алынып шәйілады. Тістерді мисуақпен (мия ағашының бұтағы), болмаса тіс щеткасымен, тазалауға болады.     *Мәкруһ - Алла Тағ’аланың және Мұхаммед Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) жасауға тыйым салған және құлшылықтың сауабын азайтатын амалдар.

3. «Бисми Ллаһ», - айтып, оң қолмен үш рет мұрынға су алып, сол қолмен сіңбіріледі; мұрынға алынған су кеңсірікке дейін тартылады;
4. «Бисми Ллаһ», - айтып, маңдай шәштің шетінен иек астына дейін және екі құлаққа дейін бет үш рет жуылып, қас, cақал және мұрттың астындағы тері суландырылады. Сақалға мәсіх тартылып, саусақтармен таралады;
5. «Бисми Ллаһ», - айтып, оң қол, білек пен шынтақты қоса, үш рет жуылады;
6. «Бисми Ллаһ», - айтып, сол қол, білек пен шынтақты қоса, үш рет жуылады; 
7. «Бисми Ллаһ», - айтып, екі қолды шәйіп, маңдайдан желкеге дейін екі алақанмен басқа мәсіх тартылады (маңдайдағы шәштің шетінен желкеге дейін және кейін қарай);
8. «Бисми Ллаһ», - айтып, екі қолды қайта шәйіп, екі сұқ саусақтармен екі құлақтың ішіне (тесіктері мен қуыстарына), екі бас бармақтармен екі құлақтың артына, және екі қолдың қалған үш саусақтарының сыртымен мойынға мәсіх тартылады;
9. «Бисми Ллаһ», - айтып, сол қолмен оң аяқты тобықпен қоса үш рет жуады. Бәшәйлардың арасы сол қолдың шынаршақ саусағымен салаланады;
10. «Бисми Ллаһ», - айтып, сол қолмен сол аяқты тобықпен қоса үш рет жуады. Бәшәйлардың арасы сол қолдың шынаршақ саусағымен салаланады;
11. «Бисми Ллаһ», - айтып, екі қолды үш рет мұқият шәйіп, Құбылаға қарап тіке тұрған қалыпта үш рет «Кәлимәту-ш-Шәһәдәт» (куәлік) айтылады:
   «Әшһәду әл ләә иләһә иллә Ллаһу уә әшһәду әннә Мухәммәдән ғ’абыдуһу уә расуулуһ».
   Мағынасы: Куәлік етемін: «Аллаһтан басқа құдай жоқ» және куәлік етемін: «Мұхаммед оның құлы және елшісі».
   Дәрет алу рәсімі осылай аяқталады.
    Дәреттің төрт парызы: 
 1. Бетті жуу;
 2. Екі қолды шынтақтарымен бірге жуу;
 3. Бастың кемінде төрттен бір бөлігін сулау (мәсх - сулы қолмен сипау);
 4. Екі аяқты тобықтарымен бірге жуу.
   Бұлардың бірі жасалмай қалса, немесе жуылғаннан кейін, дененің жуылған мүшесінен су тамшыламаса, не бір жері құрғақ қалса, дәрет алынған болып саналмайды.
    Дәреттегі 15  сүндет  амалдар:
1. Дәрет алуды: «Бисми Ллаһи-р-Рахмәни-р-Рахиим», - деп бастау;
2. Көңілде (жүректе) дәрет алу ниеті болу; 
3. Қолды білекке дейін жуу;
4. Ауызды үш рет сумен шәю; тісті мисуақ болса, мисуәқпен (щеткамен), ол болмаса саусақпен ысыу;  
5. Мұрынды үш рет сумен шәю;
6. Қастың, мұрттың түптерін де сулау;
7. Сулы саусақтармен сақалды тарақтау;
8. Басқа мәсх тарту: суланған екі қолдың бас бармақтары мен шынашақтарынан басқа, үшеуінің бастарын біріктіріп, маңдайдан желкеге дейін тартады. Екі алақан бастың екі жанына қойылып, бармақ пен сұқ саусақтар басқа тигізілмей, маңдайға қарай кейін тартылады. Осылайша басқа түгел мәсх тартылған болады.
   Содан кейін, екі сұқ саусақтармен екі құлақтың ішіне, екі басбармақпен - олардың сыртына және екі қолдың сыртымен мойынға мәсх тартылады. Бұны түрікше – «қаплама мәсх» дейді. Қаплама мәсхтың бұл түрде болуы шарт емес. Негізінде басқа түгел мәсх жасау – сүндет.
9. Саусақтардың арасын жуу;
10. Бетті, қолдарды және аяқтарды үш рет жуу;
11. Бір мүшені жуғаннан кейін, ол құрғамай тұрып, екіншісін жуу;
12. Ораза ұстамағанда суды тамаққа дейін апарып, тамақты шәю («Ғ’арғ’ара»);
13. Қол-аяқты жууды саусақтардан бастап жуу;
14. Құлақтың іші-сыртына мәсх жасау;
15. Дәретті белгіленген ретімен алу: әуелі екі қолды білезікке дейін жуу, сосын – бетті, екі білекті, басты (мәсх тарту), ең соңында – екі аяқты.
   Дәреттің мәкруһтері:
1. Суды шамадан тыс көп жұмсау;
2. Оң қолмен сіңбіру;
3. Дененің мүшелерін 3 мәртеден кем немесе артық жуу;
4. Басты екі рет сулау;
5. Бетке суды қатты шәшу;
6. Дәрет алғанда басқа біреудің көмегін пайдалану (су құю үшін);
7. Дәрет алып жатқанда дүние әңгімесін айту.
   Бұл амалдар дәреттің сауабын азайтады.
   Дәретті бұзатын 8 жағдай:
1. Іштен шығатын бөлінділер (зәр, нәжіс, газ, жыныс сұйықтары, қан, ірің және т.б.);
2. Жарадан аққан қан, ірің, сарысу және т.б;
3. Мұрыннан аққан қан;
4. Көзден шыққан былшық, ірің;
5. Ауыздан шыққан қан немесе құсық (шамалы болса да);
6. Отырып немесе жатып ұйқтау;
7. Аурудан немесе мастықтан есінен тану;
8. Намаз оқып жатқанда қатты күліу (қасындағылар еститіндей). 
    Егерде жарадан шыққан қан, ірің немесе сарысу аз болып, жараның жан-жағына жәйілмаса, онда дәрет бұзылмайды. 
   Тер, көз жасы және түкірік (қақырық) дәретті бұзбайды.
   Намазда тұрған, немесе қисаймай, не сүйенбей отырған кісі қалғып кетсе, оның дәреті бұзылмайды.
     Дәрет алғаннан кейін аяғына мәсі (әл-Хуффәйн) киген адамға, келесі жолы дәрет алғанда, қайтадан аяғын жуу міндет емес. Оған мәсіне мәсх тарту жеткілікті. Ол үшін: екі қолдың ортаңғы үш саусақтарын сулап, мәсінің тұмсығынан тобыққа дейін үш саусақтың еніндей сулы жолақ қалдыру керек.
   Тұрғылықты орнында болған кісіге мәсхтің мерзімі 24 сағат (бір тәулік), ал сапардағы кісіге – 72 сағат (үш тәулік).
   Бұл мерзім мәсіні дәрет алғаннан кейін, киген дәреті бұзылған уақыттан басталады.
   Мәсхтің мерзімі өтіп кеткеннен кейін, аяқты қайтадан жумай, мәсіге мәсіх тарту дұрыс емес.
  Мәсіх тартуға рұқсат етілген аяқ киімдер: теріден тігілген мәсі, етік, пима, қалың шұлық және тобықты жауып тұратын кебіс (галоши).
   Мәсіхті бұзатын амалдар:
1. Дәретті бұзатын нәрселер;
2. Мәсінің біреуін, не екеуін де шешу, немесе, жартылай шешу;
3. Мәсх мерзімінің өтіп кетуі;
4. Мәсінің ішіндегі аяқтардың біреуінің түгел немесе жартсынан көбірек жері су болса.
   Егерде мәсілер дәрет алғаннан кейін киілсе және таза болса (лас нәрселерден), онда оларға мәсіх тарту дұрыс амал болып саналады.
   Бірақ тобыққа жетпейтін кебіске, жұқа шұлыққа, жыртығынан үш бәшәй көрінетін аяқ киімге мәсх таруға болмайды.
  Егерде мәсінің бір жағында екі-үш жыртығы болса, онда олардың жалпы көлемін қосып есептейді. Ал, екі мәсінің жыртықтары қосылмайды.
   Мәсінің тұмсығы жыртылып, өкшесі тобыққа дейін жетсе, онда дәрет бұзылады.
   Алғашында алған дәрет бұзылғаннан кейін қайта алған дәрет (аяққа мәсх тартып) бұзылмай тұрып, жоғарыда келтірген екінші, үшінші және төртінші жағдайлар туса, дәрет қайтадан толық алынбай, аяқтар ғана жуылады.
     Жараға, дене мүшесі буынынан тайғанда немесе оның сүйегі жарылғанда, сынғанда, оларды ораған орауышты (таңғышты) шешіп жуу, не дымдау зиянды болатын жағдайда, олардың үстіне мәсх тарту - жуылған болып саналады. Орауыш (таңғыш) дәрет алмай тұрып таңылса да, оған мәсх тарту дұрыс болып саналады. Орауышты (таңғышты) жаңартқанда, қайтадан мәсх тарту қажет емес.
   Дәретте жуылатын мүшелердің жартсында, немесе одан көбірегінде ғұзыры бар кісі (сырқаты, кемшілігі) - тәйәммум соғады. Дәретте жуылатын мүшелердің жартсынан көбірегі сау кісі, сау жерін сумен жуып, ғұзырлы болған мүшесіне мәсх тартады. Онда тәйәммум соғылмайды, өйткені су мен тәйәммум бірлестірілмейді. Яғни, ғұзырлы болмаған мүшесін жуып, ғұзырлы болған мүшесі үшін тәйәммум соғу дұрыс емес.    Ғұсылды қажет ететін жағдайлар:
1. Әйел адамның хайз немесе нифәс жағдайдан тазаруы;
2.  Ер адам мен әйелдің жақындасуы;
3. Кісінің ояу кезінде, сексуальдық құмарлық сезімнің әсерінен, және ұйықтап жатқанда жыныс мүшесінен сұйық бөліну (поллюция);
   Бұл үш жағдайда кісі ғұсыл құйынбағанша жүніп болады, яғни оған ғұсыл құйыну – парыз болады.
   Ғұслдың орындалу тәртібі:
1. Іш дәрет алу (әжетханада);
2. «Бисми Ллаһ» айтып, ниет ету;
3.  Екі қолды білекке дейін жуу;
4.  Дәрет алу, бірақ аяқ жуылмайды;
5. Алдымен басқа су құю, сосын оң жақтан бастап бүкіл денені сулау;
6. Қолмен дененің мүшелерін қажетінше ысқылау;
7.  Дененің әрбір мүшесін қайтадан сумен жуу; 
8.  Бүкіл денені қайтадан сумен жуу;
9.  Екі аяқты жуу.
   Ғұсыл құйынған кісі түгел таза болып саналады.    
   Ғұсыл құйынған кісіге, намаз оқу үшін, дәрет алу қажет емес.
   Ғұсылдың парыздары:
а) ауызды, тамаққа дейін, шәю;
ә) мұрынды, кеңсірікке дейін, шәю;
б) бүкіл денені сулау.
   Дененің барлық жеріне су тигізу үшін, шәштің, мұрттың, қастың аралары мен түптеріне, құлақтың қуыстары мен тесіктеріне, көздің ұясының сыртына, саусақтағы сақинаның астына, тіпті, теріге жабысқан нәрсенің астына (қамыр, шәйір және т.б.) су жүгірту немесе суланған саусақтармен сипау керек.
   Ер адамдардың әрбір шәшіне түгел су тиюі керек, сондықтан олар шәштарын қысқартып, немесе алдырып тастайды.
   Су әйел адамдардың шәштәрінің түбіне тигені жеткілікті. Су өрген шәштің арасына  өтпесе де теріс саналмайды, өйткені шәш – әйелдің көркі, сондықтан оны қысқарту немесе алдырып тастау дұрыс емес.
     Дәрет алу, немесе ғұсыл құйыну үшін жетерліктей су табылмаса, немесе табылса да:
а) су төрт* шақырым және одан да алыс жерде болса; 
ә) су тигізген жағдайда аурудың асқыну  қаупі  болса;
б)  суық тию қаупі болса; 
в) суға барар жол қауіпті болса;
г) су алатын ыдыс болмаса; 
д) су жолда ішуге, көлікті суаруға қажет болса;        *Ахмет Хади Максуди. «әл-Исламия»: «Су екі шақырым және одан да алыс жерде болса». 
   
   Бұл жағдайлардың бәрінде де намазды тәййәммум жасап оқу  мұсылмандар үшін – парыз.
   Бес уақыт намаздарына немесе жұма намазына кешіккен жағдайда тәййәммум жасау дұрыс емес.
  Тәййәммум отқа жанбайтын және ерімейтін (балқымайтын) заттармен жасалады (топырақ, шаң, балшық, құм, тас). Олардың бәрі жердің құрамындағы заттар.
   Тәййәммум жасауға киімге жұққан шаңды немесе шаң баспаған жылтыр тасты да пайдалануға болады.
   Ағашты, шөпті, темірді, қорғай мен нәжісті (қи, тезек және т.б.) қолдануға болмайды.
   Егерде суды іздеп табу мүмкіншілігі болса, тәййәммум жасауға болмайды.
   Тәйәммумнің орындалуы:
   Сумен дәрет алу мүмкіншілігі болмаған жағдайда, дәрет топырақпен (құммен) алынады:
1. Тәйәммум соғуға ниет айтқаннан кейін, «Бисми Ллаһ» деп, екі алақанды жерге соғу (ілгері-кейін сүйкеп, қағу);
2. Екі алақанмен бетті сипау; 
3. Қайтадан екі алақанды жерге соғып, екі қолды шынтаққа дейін сипау.
   Қолдар мен бетті сипағанда, сумен дәрет алғанда су тиетін жерледі түгел сипау керек.  
   Су болмаған жағдайда тәййәммум - сумен дәрет алу және ғұсыл құйынудың орнына жүреді.
   Тәййәммумнің төрт парызы:
1) Намаз оқу ниетімен тәййәммум жасау;
2)Тәййәммумді жердің құрамында бар нәрсемен (топырақ, балшық, шаң, құм, тас) жасау;   
3) Бетті сипау;
4) Екі қолды сипау.
   Тәййәммумнің алты сүндеті; 
1)   «Бисми Ллаһ», - айтып бастау;
2)  Екі алақанмен жер соғу;
3) Жер соққасын, шаңын қағу үшін, қолдарды сілку;
4) Саусақтарды салалау;
5) Бетті сипағаннан кейін, қолдарды сипау;
6) Алдымен оң қолды, сосын сол қолды сипау;
   Тәййәммумді бұзатын амалдар:
а) дәретті бұзатын амалдар;
б) сумен дәрет алу мүмкіншілігі.
    Бес уақыт намаздарының және жұма намазының уақыты кіргенде азан айту, ал намаздардың парыздарын оқырда иқамәт (қамат) айту – сүндет.  
   Мешітте айтылған азан мен иқамәт, қаланың сол ауданының намазхандары үшін жеткілікті, сондықтан намазды үйде оқығанда, оларды оқу қажет емес.
 Азанның сөздері:
 Төрт рет: «Аллаһу әкбәр».
Мағынасы: «Алла ұлы!».
Екі рет: «Әшһәду әл лә Иләһә иллә Ллаһ».
Мағынасы: «Куәлік беремін, Алладан басқа құдай жоқ!». 
Екі рет: «Әшһәду әннә Мухәммәдә-р-расуулу Ллаһ». Мағынасы: «Куәлік беремін, Мұхаммед – Оның елшісі!».
Екі рет: «Хәййә ғ'алә-с-саләһ».
Мағынасы: «Намазға асығыңдар!»   
Екі рет: «Хәййә ғ'аләл фәләһ».
Мағынасы: «Құтқарылуға асығыңдар!»  
Екі рет: «Аллаһу әкбәр».
Мағынасы: «Алла ұлы».
Бір рет: «Лә Иләһә иллә Ллаһ».
Мағынасы: «Алладан басқа құдай жоқ!». 
  Таң намазының азанында «Хәййә ғ'аләл фәләһ»-тан кейін: «Әс-Саләту хайрум минән-нәум!» сөйлемі  айтылады.
Мағынасы: «Ұйқыдан намаз қайырлы!»
   Қамат азан сияқты айтылады, тек «Хәййә ғ'аләл фәләһ»-тан кейін екі рет: «Қады қамәти-с-саләту, қады қамәти-с-саләһ», - айтылады.
Мағынасы: «Намаз басталды, намаз басталды».
   Азанға қарағанда, қамат жылдамырақ оқылады.
  Қамат айтып жатқан кісі: «Хәййә ғ'алә-с-саләһ», - дегенде намазхандар, намаз оқу ниетімен отырған орындарынан тұрады да, «Қады қамәти-с-саләһ», - айтылғанда – тәкбір айтып, намаз оқуды бастайды.
   Екі айт намаздары мен жаназа намазында азан мен иқамәт айтылмайды.
    ҚҰРАН (мағынасы): «Ей, иман келтіргендер! Өз мүліктерің мен балаларыңа сендерге Аллаһты еске алуға кедергі жасатпаңдар. Бұлай істегендер – шығын шеккендерден болар». («әл-Мунәфиқун» сүресі, 9 аят).
   Құранды түсіндірушілердің пікірі бойынша: «Бұл аятта айтылған: Аллаһты еске алу деген – бес уақыт намаз оқу. Егерде біреу саудадан немесе өзінің күнделікті жұмысынан, немесе өзінің балаларынан босамай, намазды уақытында оқи алмаса, әлбетте ол шығын шеккендерден болар».
   ХАДИС: «Ей үмбетім! Ей сахабаларым! Кемшіліксіз оқылған намаз - Аллаһу Тағ’аланың әмір еткен ғибадаттардың ішіндегі ең абзалы, ең ұлысы! Пайғамбарлардың сүндеті, Періштелердің сүйгені, білімнің, жеті қат Көктің Нұры, дененің қуаты, ырыздықтың берекесі, дұғаның қабыл болуына себепші, Әзірейілдің құзырында шапағатшы, қабірде жарық, Мүңкәр - Нәкірге берілер жауап, Қияметте көлеңке, Тозақ отына қалқан, Сират көпірінен найзағай секілді өтуі-ңе жәрдемші, Жәннәттің кілті, Пейіште басыңа тәж, Аллаһу Тағ’аланың иманды құлдарына берген ең Ұлы сыйлық. Егер намаздан да абзал өзге бір ғибадат болғанда, Аллаһ иманды құлдарына алдымен соны білдірер еді». («Сахих әл-
Бухари»)
   Намаз – діннің діңгегі, ғибадаттардың ең ұлысы.
   Алла Тағаланың барлығын, жалғыздығын мойындағаннан кейін, құлшылық борышы болып бес уақыт намазы келеді. Бес уақыт намазы Һиджраттан бір жарым жыл бұрын Мәккәда мұсылмандарға парыз етілген. Балиғат жасына жеткен, ақыл-есі дұрыс әр мұсылманға күнде бес уақыт намаз оқу – парыз.
   Намаз оқымаған кісі Алла Тағаланың әміріне қарсы келген болады. Ол Ахиретте жазаланады.
 Намаз - Алла Тағаланың бізге берген сансыз нығметіне шүкірлік (ризашылығымызды) білдіру үшін жасайтын құлшылық борышымыз.
  Намаз оқығандар – Алланың әмірін орындағандар, Оның алдындағы өз борышын өтегендер болады. Сондықтан олар Алланың ризашылығына бөленеді, әрі Ахирет бақытына ие болады.    Парыз намаздары:
1. Алланың тікелей әмірімен әр мұсылманның мойнына борыш болған, күнбелікті оқылатын бес уақыт намаздары және жұма намазы;
2. Кейбір мұсылмандардың оқуымен, басқаларының да мойындарынан түсетін намаздар (жаназа намазы).
   Уәжіп намаздары:
   Үтір намазы, екі айт намазы, нәзір намазы, тәуәф және бұзылған нәфил намаздарының қазалары.
   Нәфил намаздары: Парыз бен уәжіп болған намаздардың сыртында оқылатын қосымша намаздар.   Әр істің белгілі бір мезгілі болғаны сияқты, парыз намаздарының да оқылуы үшін белгілі бір уақыттары бар: 24 сағаттық бір тәулікте бес намаздың уақыты белгіленген. Осы бес намаз сол белгіленген уақыттарында оқылуы шарт.
   Бес уақыт намаздардың аттары: таң намазы, бесін намазы, екінді намазы, шам намазы және құптан намазы.
   Бес уақыт намаздардың оқылу уақыттары:
1. Таң намазының уақыты: көкжиектен таң шапағы білінгеннен - күннің шығыуына сәл қалғанда;
2. Бесін намазының уақыты: күннің көзі тас төбеден батысқа ауа бастағаннан, әр нәрсенің көлеңкесі өз бойынан бір немесе екі есе ұзарғанға дейін (екінді намазының уақыты кіргенше);
3. Екінді намазының уақыты: бесін намазының уақыты шыққаннан басталып, күн ұясына батқанда аяқталады;
4. Шам намазының уақыты: күн ұясына батқаннан - күннің қызылы басылғанша;
5. Құптан намазының уақыты: күннің қызылы басылғаннан – таң атқанша (таң намазының уақыты кіргенше).
   Әрбір намаз белгіленген уақытта оқылуы керек.
   Уақытынан бұрын оқылған намаз - парыз намазын оқыған болып есепелмейді. Уақытында оқылмаған (қаза болған) намаздың қазасы өтелуі керек.
   Намазды белгіленген уақытынан кешіктіріп оқу – күнә.
  Егер таң намазын оқып жатқанда күн шыға бастаса, намаз бұзылады. Ал, екінді намазын оқып жатқанда, күн бата бастаса - намаз бұзылмайды. Бірақ екінді намазын оқуды күн батқанша созу құпталынбайды.
   Мына үш уақытта ешқандай намаз оқуға болмайды:
1. Күн шығып келе жатқанда (арқан бойы көтерілгенше):
2. Күн тас төбеде тұрғанда;
3. Күн батып бара жатқанда.  
   Мына уақыттарда нәфил (қосымша) намаздарын оқу – мәкруһ тахрими (харамға жақын): 
1. Таң намазынан кейін;
2. Екінді намазынан кейін;
3. Шам намазынан бұрын;
4. Айт намаздарынан бұрын және кейін;
5. Қажылықта біріктіріліп оқылатын екі намаздың арасында;
6. Уақыт тығыз болып, уақыт намазының парызын ғана оқитын уақыт қалғанда;
7. Намаздың парызына тұру үшін қамат айтылғанда (таң намазының сүндетін ғана оқуға болады);
8.  Дәреттен қысылып тұрғанда (түзге отыруға);
9.  Тамақ дайын болып,  дастархан жәйіліп қойғанда.
     Рақағ’ат - намазда түрегеп тұру (қыйәм), Құран оқу (қырағ’ат), еңкейіп тағзым ету (рукуғ’), жерде отырғанда екі рет басты (маңдайды, мұрынды) жерге тигізу (сәдждә, суджуд) - рәсімдерінің жинағы.
   Намаз рақағ’аттардан тұрады.
   Бес уақыт намазда 32 ракағ’ат бар: 17 парыз, 3 уәжіп және 12 сүндет.    Намаздың он екі парызының біреуі орындалмаса – намаз бұзылады (яғни қайтадан оқу керек).
   Бұлардың намаздан бұрын (сыртында) орындалатын  алтауын – намаздың шарттары дейді.
   Намаздың ішінде (оқып жатқанда) орындалатын қалған алтауын – намаздың рукндері (тұлғалары) дейді.
   Намаздың шарттары:
1. Дәретті болу;
2. Дененің, киімнің және намаз оқитын орынның таза болуы; 
3. Ұятты жерлердің (аурат) жабық болуы: ер адамның аураты кіндік пен тізенің арасы, әйел адамның аураты бет пен қол-аяқтан басқа жердің бәрі;
4. Құбыла тарапына бет түзеу;
5. Намаз оқу уақытының басталуы (кіруі);
6. Оқылатын уақыт намазының қайсы екенін еске алып, шын жүректен ниет қылу. Ниетті сыбырлап айту –  сүндет.
   Намаздың рукндері:
1. Намаздың басында «Аллаһу әкбәр», - деп  «тәкбір» айту («тәкбир ифтитах» – бастаушы, ашушы тәкбір);  
2. Шамасы үш аят оқитындай уақыт тіке тұру - «қыйәм»;
3.  «Қыйәм»-да Құраннан бір бөлім оқу - «қырағ’ат»;
4.  «Қыйәм»-нан кейін «рукуғ’»-қа бару;
5. Маңдайын жерге тигізіп екі мәрте «сәдждә» жасау; 
6. Намаздың соңында «тәшәһһуд»-ты (әт-Тәхийәт») оқып, «қағ’да»-да отыру;
     Намазды кемшіліксіз оқуды үйрену үшін, төмендегі амалдарды кезегі бойынша ретімен орындау керек.
   Намазда жасалуы қажет болған амалдарды дұрыс түсіну үшін, таң намазының екі рақағ’ат парызының үлгісін қарайық.
1. Дәрет ағаннан кейін: Ер адам Құбылаға қарап тік тұрып, екі қолын жонына түсіріп, «Қамат»* айтады.
_________________________________________________________________________________________________________
   *Қамат (иқамәғ') – парыз намазына тұрудың басталғанын хабарлау.
  
   Бірнеше намазын қаза қылып алған адам, барлық қаза намаздарын бір уақытта оқыса, алдымен Азан, сосын Қамат айтады да, келесі қазаларының барлығына азан шақырмай, жеке - жеке Қамат айтады.
     «Қамат» айтылғаннан кейін Құблаға қарап тік тұрып, екі қолды жонға түсіріп, намазға «Ниет» айтылады:   «Ниет еттім, Аллаһу Тағаланың ризалығы үшін, бүгінгі Таң намазының екі рақағат Парызын өтемекке. Жүзімді Құбылаға қараттым», - деп:
а) ер адам екі қолды көтеріп, бас бармақтарды құлақтардың жұмсағына тигізіп, алақандарды Құбылаға қаратып:
б) әйел адам алақандарын Құбылаға қаратып, екі қолын екі иықтың деңгейіне дейін көтеріп:
«Аллаһу әкбәр!», - тәкбірін айтады.
Осыдан кейін Таң намазының Парызының бірінші рақағаты басталады.
  1. Қийәм.
1.1. Тік тұру, қол байлау.
Көздер сәжде жасайтын жерге қарайды.
1.2. «Субхәәнәкә» (Сәнә) дұғасы оқылады: («Субхәәнәкә Аллаһуммә уә бихәмдикә уә тәбәәракә смукә уә тәғ’алә джәддукә уә лә иләәһә ғайрук». («Мадақ Саған, уә, Аллаһ, және мақтау Саған! Сенің есімің қасиетті, Сенің мәртебең бәрінен де жоғары! Сенен басқа Құдай жоқ!»).
2. Қырағ’ат (ауызбен айту, оқу)
2.1.«Ағ’уузу» және «Бисми Ллаһ» оқылады: «Ағ’уузу би Ллаһи–минәш-шәйтаани-р-раджиим! Бисми Ллаһи-р-Рахмәәни-р-Рахиим!»;
2.2. «әл-Фәтиха» сүресі оқылады:
Әлхәмдул Иллаһи Раббил ғ’ааләмиин
Ар-Рахмәәни-р-Рахиим
Мәәлики иәумиддиин
Ииәкә нәғ’буду уә ииәкә нәстәғ’иин
Иһдинәә-с-сыраатал мустәқиим
Сыраата-л-ләзиинә әнғ’амтә  ғ’аләйһим
Ғайрил мәғдууби  ғ’аләйһим уә ләддаааллиин
Әәмиин (іштей айтылады).
2.3. «Ағ’уузу» және «Бисми Ллаһ» оқылмай, тағы бір сүре, болмаса, кез келген сүреден кемінде үш аят оқу- - Уәжіп. (Оларды білмеген жағдайда оқымауға болады).
   ХАДИС: Намаздың бір рақағ’атында «Уммул Құранға»* басқа бір сүре қоспасаң да жеткілікті, ал, қоссаң – жақсырақ.  («Сахих әл-Бухари»).
____________________________________________________________________________________________________________
     *Уммул Құран – араб тілінде Құранның анасы деген сөз. Бұл – «әл-Фәтиха» сүресінің бір атауы.
                   Бисми Ллаһ-и-р-Рахмәән-и-р-Рахиим
1.Иннәә ағ’тайнәәкәл Кәусәр.
2.Фәсалли ли Раббикә уәнхәр
3.Иннә шәәниәкә һууәл әбітәр.
2.4.Қосымша сүре, не үш аят оқылғаннан кейін (оқылмаған жағдайда да) «Аллаһу әкбәр!», тәкбірін айтып «рукуғ»-қа бару.
3. Рукуғ  (иілу, еңкею).
3.1. «Рукуғ»-та тұрғанда: а) ер адам саусақтарының араларын сәл ашып, екі қолымен екі тізені қаптап ұстайды; екі қол мен арқа түзу ұсталады (тізе мен шынтақ бүгілмейді);         
б) әйел адам саусақтарының арасын ашпай, екі қолымен екі тізені қаптап ұстайды; тізелерін сәл бүгіп, шынтақтары сәл бүгілген қолдарын тізелеріне қояды.
    Көздер аяқтың ұшына қарайды.
3.2. Осы қалыпта үш рет: «Субхәәнә Рабби әл - Ғ’азыйм» («Мадақ Ұлы Жаратқан Иеме!»), - деу.
3.3. «Рукуғ»-тан тұра бастағанда, көздерді сәдждә жасайтын орыннан айырмай: «Сәмиғ’а-Ллаһу лимән хәмидәһ» («Алла өзіне мақтау айтқанды естиді»), - деу.
3.4. Тіке тұрғаннан кейін: «Раббәнәә уә ләкәл хәмд» («Жаратқан Ием, барлық мақтау Саған!»), - деу.  
3.5. Іле:  «Аллаһу әкбәр!», - тәкбірін айтып «сәдждә»-ға бару.
4. Сәдждә  (тағзым, жайнамазға бас қою).
4.1. Оң аяқтың тізесі, сосын сол аяқтың тізесі; оң қол, сосын сол қол; мұрын, сосын маңдай жерге (жәйнамазға) қойылады;
4.2. Тік қойылған аяқтардың бәшәйлары Құбылаға қаратылып бүгіледі (аяқтардың ұштарын жерге тигізбей көтеріп тұру, бір-біріне қосу дұрыс емес);
4.3. Басты екі қолдың арасына қояды;
4.4. Саусақтардың арасы ашылмайды;
4.5. Ер адам білектерін жерге тигізбей, шынтақтарын бүйірінен және тізелерінен алшақ ұстайды;
4.6. Әйел адам білектерін жерге тигізіп, шынтақтарын бүйіріне қапсырады;
4.7. Осы қалыпта үш рет: «Субхәәнә Рабби әл-Ағ’ләә» «Мадақ аса жоғары мәртебелі Иеме!», - деу.  
4.8. Іле: басты көтеріп, кеудені тіктеп: «Аллаһу әкбәр!», - тәкбірін айтып «джәлсә»-ға бару.
5.  Джәлсә (екі сәдждә арасында отыру).
5.1. а) ер адам сол аяғын жерге жығып, оң аяқтың бәшәйларын Құбылаға қаратылған күйі тік ұстап, сол аяқтың үстіне отырады;
б) әйел адам сол жақ жамбасына отырып, тізелерін бүгіп, аяқтарын оң жағына шығарады;
5.2. Екі қолды екі санның үстіне қойып: «Рабби ғфир ли, Рабби ғфирли» («Жаратқан Ием, кешір мені?! Жаратқан Ием, кешір мені?!»), - деу.  
______________________________________________
    Ескерту: «Джәлсә»-да отырғанда саусақтар тізені қаптамай, олардың ұштары Құбыла тарапына бағытталады.
5.3. Іле: «Аллаһу әкбәр!», - тәкбірін айтып, «екінші сәдждә»-ға бару.
6. Екінші Сәдждә.
6.1. Үш рет: «Субхәәнә Рабби әль-Ағ’ләә» («Мадақ аса жоғары мәртебелі Иеме!»), - деу.  
6.2. Іле: басты көтеріп, кеудені тіктеп: «Аллаһу әкбәр!», - тәкбірін айтып, «қийәм»-ға тұру.
______________________________________________
     Ескерту: «Сәдждә»-дан тұрғанда қолдарды жерге тіремеу, аяқтарды тұрған жерінен қозғамау абзал.    1. Қийәм.
1.1. Тік тұру, қол байлау.
2. Қырағ’ат.
2.1. «Бисми Ллаһ»: «Бисми Ллаһи-р-Рахмәәни-р-Рахиим!»
2.2. «әл-Фәтиха»:
Әлхәмдул Илләһи Раббил  ғ’ааләмиин
Ар-Рахмәәни-р-Рахиим
Мәәлики иәумиддиин
Ииәкә нәғ’буду уә ииәкә нәстәғ’иин
Иһдинәә-с-сыраатал мустәқиим
Сыраата-л-ләзиинә әнғ’амтә  ғ’аләйһим
Ғайрил мәғдууби  ғ’аләйһим уә ләддаааллиин
Әәмиин (іштей айтылады)
2.3. «Ағ’уузу» және «Бисми Ллаһ» оқылмай, қосымша сүре, не үш аят оқылады (оларды білмеген жағдайда оқымауға болады).
                   Бисми Ллаһи-р-Рахмәәни-р-Рахиим 
1.Құл һууә Аллаһу ахәды
2.Аллаһу-с-самәды
3.Ләм йәәлиды уә ләм йууләды
4.Уә ләм йәкул-ләһу куфууән ахәды
2.4. Қосымша сүре, не үш аят оқылғаннан кейін (оқылмаған жағдайда да) «Аллаһу әкбәр!»,  тәкбірін айтып «рукуғ»-қа бару.
3. Рукуғ.
3.1. «Рукуғ»-та тұрғанда үш рет: «Субхәәнә Рабби әл - Ғ’азыйм» («Мадақ Ұлы Жаратқан Иеме!»), - деу.
3.2. «Рукуғ»-тан тұра бастағанда, көздерді сәдждә жасайтын орыннан айырмай: «Сәмиғ’а-Ллаһу лимән хәмидәһ» («Аллаһ өзіне мақтау айтқанды естиді!»), - деу.
3.3. Тіке тұрғаннан кейін: «Раббәнәә уә ләкәл хәмд» («Жаратқан Ием, барлық мақтау Саған!»), - деу.
3.4. Іле: «Аллаһу әкбәр!», - тәкбірін айтып, «сәдждә»-ға бару.
4. Сәдждә.
4.1. Үш рет: «Субхәәнә Рабби әль-Ағ’ләә» («Мадақ аса жоғары мәртебелі Иеме!»), - деу
4.2. Іле: басты көтеріп, кеудені тіктеп: «Аллаһу әкбәр!», - тәкбірін айтып, «джәлсә»-ға бару.
5. Джәлсә.
5.1. Екі қолды екі санның үстіне қойып: «Рабби ғфирли, Рабби ғфирли» («Жаратқан Ием, кешір мені! Жаратқан Ием, кешір мені!»), - деу.
5.2. Іле: «Аллаһу әкбәр!»,  - тәкбірін айтып, «екінші сәдждә»-ға бару.
6. Екінші сәдждә.
6.1. Үш рет: «Субхәәнә Рабби әль-Ағ’ләә»  («Мадақ аса жоғары мәртебелі Иеме!»), - деу.
6.2. Іле: бас көтеріп, кеудені тіктеп: «Аллаһу әкбәр!», - тәкбірін айтып, «қағда»-ға бару.
7. Қағда (соңғы отырыс).
7.1. а) ер адам сол аяғын жерге жығып, оң аяқтың бәшәйларын Құбылаға қаратылған күйі тік ұстап, сол аяқтың үстіне отырады;                                                                                         
б) әйел адам сол жақ жамбасына отырып, тізелерін бүгіп, аяқтарын оң жаққа шығарады;
7.2. Екі қол екі санның үстіне қойылып «тәшәһһуд» (әт-Тәхийәт) дұғасы оқылады:
«Әт-Тәхийәәтул Иллаһи уәс-Саләуәту, уәт-Таийбәәт. Әс-сәләму ғ’аләйкә аийуһәән-нәбийу уә рахмәту Ллаһи, уә бәракәәтуһ. Әс-сәләму ғ’аләйнәә уә ғ’аләә ғ’ибәәдил-ләһи-с-саалихиин. Әшһәду әл ләә Иләһә иллә Ллаһу, уә әшһәду әннә Мухәммәдән ғ’абыдуһу уә Расуулуһ».
   Мағынасы: «Аллаһқа тағзым, және дұғаларымыз, және көркем сөздеріміз! Сәлем Саған, Пайғамбарым! Аллаһтың саған мейірімі мен жарлықауы болсын! Сәлем бізге, Аллаһтың ізгі ниетті құлдарына! Куәлік беремін: «Аллаһтан басқа Құдай жоқ!», және куәлік беремін: «Мухаммед - Оның құлы және елшісі!»);
7.3. Іле: Пайғамбарға  (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) «салауат» айтылады:
«Аллаһуммә салли  ғ’аләә Мухәммәдин, уә ғ’аләә аали Мухәммәд, кәмәә салләйтә  ғ’аләә Ибраһиимә, уә  ғ’аләә аали Ибраһиим. Иннәкә хәмиидум мәджииды».
   Мағынасы: «Уә, Аллаһ, Мұхаммедке және Мұхаммедтің үй - ішіне игілік бер, Ибраһимге және Ибраһимнің үй – ішіне бергеніңдей. Әлбетте, Сен мақтауға лайықтысың, даңықтысың!».
«Аллаһуммә бәәрик ғ’аләә Мухәммәдин, уә ғ’аләә аали Мухәммәд, кәмәә бәәрактә  ғ’аләә Ибраһиимә, уә ғ’аләә аали Ибраһиим. Иннәкә хәмиидум мәджииды».
  Мағынасы: «Уә, Аллаһ, Мухаммедті және Мухаммедтің үй-ішін жарлықа, Ибраһимді және Ибраһимнің үй-ішін жарлықағаныңдай. Әлбетте, Сен мақтауға лайықтысың, даңықтысың!».
7.4. Іле: «дұға» оқылады: «Аллаһуммә иннии ағ’уузу бикә мин ғ’азабил қабр, уә мин ғ’азаби джәһәннәм, уә мин фитнәтил мәхийәә уәл мәмәәт, уә мин шәрри фитнәтил Мәсиихид – Дәджжәәл».
  Мағынасы: «Уә, Аллаһ, мені қабір азабынан, тозақ азабынан, өмір мен өлімнің бүлігінен, Мәсих-Дәджжәәлдің ылаңынан сақта!», - деп, Саған сиынамын!»)   
7.5. «Дұға»-дан кейін, басты әуелі оң иыққа, сосын, сол иыққа кезекпен бұрып екі жаққа «сәлем» беріледі: «Әс- сәләму ғ’аләйкум уә рахмәту Ллаһ!»;
7.6. «Сәлем»-нен кейін қол жайылып соңғы «дұға» оқылады: «Астәғфиру Ллаһ, астәғфиру Ллаһ, астәғфиру Ллаһ. Аллаһуммә әнтә-с-Сәләму, уә минкә-с-Сәләм. Тәбәәрактә иәә зәл Джәләли уәл Икрам»     
  Мағынасы: «Астәғфиру Ллаһ, астәғфиру Ллаһ, астәғфиру Ллаһ! Уә, Аллаһ, Сен – амандықтың Иесісің, және амандық Сенен. Сен Құрметтісің, уә, Ұлылық пен Қадыр Иесі!»).  
7.7. «Дұға»-дан кейін іле:  «Аллаһу әкбәр!», - тәкбірі айтылып, алақандармен бет сипалады.
Осымен таң намазының Парызы аяқталады.     
   Намаздың соңында, жәйнамаздан тұрмай, отыз үш тасбих, отыз үш таһмид, отыз үш тәкбір және бір тәһлил оқылады:
1. Тасбих: «Субхәәнә-Ллаһ» (Аллаға мадақ) - 33рет;           
2. Тахмид: «Әлхәмдул Иллаһ» (Аллаға мақтау)  - 33рет;              
3. Тәкбір: «Аллаһу Әкбәр!» (Алла Ұлы)           - 33рет;
4. Тәһлил: «Ләә Иләһә иллә Ллаһу, уәһдәһу лә шәриикә ләһ, Ләһу-л-Мулку уә ләһу-л-Хәмду уә һууә ғ’аләә кулли шәй’ин қадиир» (Серігі жоқ бір Алладан басқа құдай жоқ. Билік - Оныкі, барлық мақтау - Оған, Оның құдіреті бәріне де жетеді) - 1рет.
   Осыдан кейін қол жәйіп: «Уә, Алла Тағала! Осы оқыған намазымды, Мұхаммед Мұстафа Пайғамбарыма, Оның үй-ішіне, Оның Асхабына (сахабаларына) айтқан салауаттарымды, және менің жасаған ғибадаттарымды, және тілеген тілектерімді қабыл етіп, менің біліп және білмей жасаған, бұрын жасаған және келешекте жасар күнәләрімді кешір?! Әл-Хәмдул Иллаһи Раббил ғ’аләмиин! Аллаһу Әкбәр!», - деп бетті сипау.
   Таң намазының екі рақағат сүндеті де осылай  оқлады.
  
   Намазхан төрт рақағ’ат парыз намаздарының бірінші отырысында тек «әт-Тәхийәт» оқиды да, «қыйәм»-ға тұрады. Және соңғы екі рақағ’атында «әл-Фәтиха»-дан кейін қосымша сүре, немесе аяттар оқымайды. Ал, төрт рақағ’ат сүндет намаздарының төрт  рақағ’атының төртеуінде де «әл-Фәтиха»-дан кейін қосымша сүре, немесе аяттар оқиды.
   Төрт рақағ’ат бекітілмеген сүндеттердің бекітілген сүндеттерден айырмашылығы: бірінші отырыста «әт-Тәхийәт»-тан кейін Пай-ғамбарымызға салауаттар айтылады және үшінші рақағаттың басында «Сәнә» дұғасы мен «Ағ’уузу – Бисми Ллаһ» оқылады.
   Шам намазының үш рақағ’ат парызының үшінші рақағ’атында тек «әл-Фәтиха» сүресі оқылады.    Бұл намаз - уәжіп намаз. Ол үш рақағ’аттан тұрады. Уақыты – құптан намазынан кейін.
   Үтір шам намазының парызы тәрізді оқылады. Одан айырмашылығы – үшінші рақағ’атта «әл-Фәтиха»-дан кейін қосымша сүре, немесе аяттар оқылады. Бұдан кейін құлақ қағылып «тәкбір» айтылып, қолдар қайта байланып «Кунут» дұғасы оқылады:
«Аллаһуммә иннә нәстәғ’инукә уә нәстәғфирукә уә нәстәһдик уә ну'мину бикә уә нәтубу иләйкә уә нәтәуәккәлиу ғ‘аләйкә уә нусни ғ‘аләйкәл хайра кулләһу нәшкурукә уә лә нәкфурукә уә нәхләғ’у уә нәтруку мәй йәфджурук! Аллаһуммә ийәкә нәғ’буду уә ләкә нусалли уә нәсджуду уә иләйкә нәсғ’а уә нәхфид. Нәрджу рахмәтәкә уә нәхшә ғ‘азабәкә иннә ғ‘азабәкә  бил куффәри мулхик».
   Мағынасы: «Уә, Аллаһ! Шын мәнінде, біз Сенен көмек тілейміз, Сенің кешіріміңді тілейміз. Саған иман келтіреміз және Сенің барлық жақсылықтарың үшін Саған мақтау айтамыз. Саған разы болып, Саған алғысымызды айтамыз. Саған құлшылық жасап, Саған бой ұсынамыз және Саған қарсы болғандардан бас тартамыз. Уә, Аллаһ! Тек Саған ғана құлшылық жасаймыз, Сенен ғана тілек тілейміз, біз Сенің ғана алдыңда бас иіп, сәджде жасаймыз. Және біз Сенің Жолыңда күш-жігер танытамыз, және жанымызды пида қыламыз. Және тек Сенің рақымыңа тәуекел етеміз, және Сенің ауыр жазаңнан қорқамыз. Әлбетте, Сенің  жазаң кәпірлерді қамтиды».    Намазда жасауға қажет етілген (уәжіп) 15 амал бар:
1. Парыз намаздарының алдыңғы екі рақағ’атында,  сүндет,  уәжіп және қосымша (нәфил) намаздарының әрбір рақағ’атында «әлФәтиха» сүресін оқу;
2. Жоғарыда келтірілген рақағ’аттарда «әл-Фәтиха» сүресінен кейін қосымша бір сүре немесе Құраннан үш аят оқу;
3. «Рукуғ’» пен «сәдждә»-ләрда бір «тасбих» («Субхәнә Ллаһ») айтатындай уақыт болу;
4. «Рукуғ’»-тан кейін тік тұру;
5. Екі «сәдждә» арасында біраз уақыт «қағ’да»-да отыру.
6. Үш және төрт рақағ’атты намаздарды оқығанда екінші рақағ’аттан кейін «қағ’да»-да отыру.
7. Әр кезде, «қағ’да»-да отырғанда, «тәшәһһуд» оқу;
8. Намаздың соңында «сәлем» беру;
9. Намаздың амалдарын бірінен соң бірін жедел орындау;
10. Таң, шам және құптан намаздарының алдыңғы екі  рақағ’аттарында сүрелерді имамның дауыстап (жәрия) оқуы;
11. Намаздың қалған рақағ’аттарында сүрелерді имамның және намазды жеке оқыған адамның іштей (сыбырлап) оқуы;
12. Имамға ұйығанда,  оның сүрелерді оқығанын үнсіз тыңдау;
13. Мереке намаздарын оқығанда үш мәртеден «тәкбір» айту;
14. Үтір намазының үшінші рақағ’атында «Қунут» дұғасын оқу;
15.Намаз оқығанда қателескенде, намаздың соңында «сәһуу сәдждәсін» (кешірім өтіну сәдждесін) жасау.
     «Сәдждә әс-Сәһуу» келесі 17 қате жіберілгенде жасалады:  
1. Намаздың алдыңғы екі «рақағ’ат»-ында «әл-Фәтиха» сүресінің орнына басқа сүре немесе аяттар оқылса;
2. Намаздың алдыңғы екі «рақағ’ат»-ының бірінде  «әл-Фәтиха» сүресінен кейін қосымша сүре немесе аяттар оқылмаса;
3. Үш немесе төрт «рақағ’ат» намазда бірінші «қағ'да»-ға отыру ұмыт болса;
4. «Қағ'да»-ның бірінде «тәшәһһуд» оқу ұмыт болса;
5. Бірінші «қағ'да»-да «тәшәһһуд»-тан соң «салауат» айтылса;
6. Бірінші «қағ'да»-да қателесіп «сәлем» беріліп қойса;
7. Құранды дауыстап оқитын «рақағ’ат»-та  имам оны іштей оқыса;
8. Құранды іштей  оқитын «рақағ’ат»-та  имам оны дауыстап оқыса;
9. Үтір намазында «Кунут» дұғасын оқымаса;
10. Құран оқымай тұрып, «рукуғ»-қа барса;
11. Намаздың басында екі рет «тәкбір» айтса;
12. «әл-Фәтиха» сүресін қатарымен екі рет оқыса;
13. Қатарымен екі рет «рукуғ’» жасаса;
14. Қатарымен үш рет «сәдждә»-ға барса;
15. Соңғы «қағ'да»-да «тәшәһһуд»-ты оқығаннан кейін «қыйәм»-ға тұрып кетсе;
16. Соңғы «қағ'да»-ға отырмай, «қыйәм»-ға тұрып кетсе;
17. Оқылған «рақағ’ат»-тардың санын есіне түсіру үшін, болмаса қателесіп, «тәшәһһуд»-ты немесе аятты намаздың басқа жерінде оқып қойып, мүдірсе;
   «Сәдждә сәһуу»-дің жасалуы: намазды жеке оқыған адам «қағ'да»-ға отырғанда «тәшәһһуд»-ты оқығаннан кейін, «салауат» айтпай және «дұға» оқымай, екі жаққа «сәлем» береді де екі рет «сәдждә» жасайды. Әрбір «сәдждә»-да 3 мәртеден «тасбих» айтады. Осыдан соң  «қағ'да»-ға отырып «тәшәһһуд»-ты оқып, «салауат» айтып, «дұға» оқиды да, екі жаққа «сәлем» беріп, намазын аяқтайды.   
   Егер ол адам имам болса, жамағатты көп күттірмеу үшін, ол «сәлем»-ді оң жағына ғана береді де, «сәдждә әс-Сәһуу» жасайды.
   Егерде имам қателессе, онда оның артында тұрған жамағат та, намазға кешігіп келгендер де онымен бірге «сәдждә әс-Сәһуу» жасайды. Ал, егерде имамға ұйыған намазхан қателессе, онда «сәдждә әс-Сәһуу»-ді  ол өзі ғана жасайды.
  Намаздың соңғы «рақағ’ат»-тарында «әл-Фәтиха» сүресінен кейін қосымша сүре оқылып қойса, намазда жасауы уәжіп және мұстахаб амалдар жасалынбаса «сәдждә әс-Сәһуу»-ды жасау қажет емес.
   Намазда жасалған екі немесе үш қате амалдар үшін «сәдждә әс-Сәһуу» бір рет жасалады.
   Кісі намазда «сәдждә әс-Сәһуу»-ды жасауды ұмытып кетсе оның намазы бұзылмайды және оған намаздан кейін ешқандай амал жасаудың қажеті жоқ.    Намазда 25 сүндет бар:
1. Парыз намаздарды жамағатпен оқу;
2. Парыз намаздарына азан шақыру;
3. Парыз намаздардың алдында қамат түсіру (оқу);
4. Намаздың басында қол көтеріп «тәкбір» айту (ер адамдар құлаққа – дейін, әйел адамдар – иыққа дейін);
5. «Қыйәм»-да тұрғанда оң қолды сол қолдың үстіне қою;
6. Бірінші рақағ’атта «Сәнә» дұғасын оқу;
7. Бірінші рақағ’атта «Әғ'уузу би Ллаһи-минә-ш-шәйтани-р-раджим» - ды оқу;
8. «әл-Фәтиха» сүресін оқудың алдында «Бисми Ллаһ» деу;
9.   «әл-Фәтиха» сүресінің соңында «Әмин» деу;
10. «Рукуғ’»-қа еңкейгенде, «сәдждеге» барғанда және «сәджде»-ден кеудені тіктегенде «тәкбір» айту;
11. Сүндетке сәйкес «рукуғ’»-қа бару: қолдарды тізеге қойғанда саусақтардың арасын сәл ашық ұстау, тізені бүкпеу, арқа мен басты түзу ұстау;
12. Сүндетке сәйкес «сәдждә»-ға бару: қолды, маңдайды, мұрынды және аяқтың бәшәйларын жерге тигізу, басты екі алақанның арасына қою, шынтақты жерге және бүйірге тигізбеу, сандарды ішке тигізбеу;
13. Сүндетке сәйкес «қағ’да»-да отыру: сол аяқты жығып, соның үстіне отыру, оң аяқты бәшәйларына тік қою, қолдарды сандарға қою;
14. «Рукуғ’»-та болғанда 3 мәрте «тасбих» айту;
15. «Сәдждә»-дә  болғанда 3 мәрте «тасбих» айту;
16.«Рукуғ’»-тан кеудені тіктегенде имамға және намазды жеке оқыған адамға «тасмиғ'» айту;
17. Намазда имамға ұйығанда және намазды жеке оқығанда, «тасмиғ'»-ті айтып, «рукуғ’»-тан кеудені тіктегенде сыбырлап «тахмид»-ті айту; 
18. Соңғы «қағ’да»-да отырғанда, «тәшәһһудтан» кейін, «салауат» айту;
19. Соңғы «қағ’да»-да отырғанда, «салауат»-тан кейін, «аят-дұға» (аят әл-Курси») оқу;
20. Басты оң жаққа және сол жаққа бұрып «сәлем» беру;
21. «Сәлем»-ді періштелерге және екі жағындағы намаз оқып отырған намазхан бауырларға беру ниетімен айту;
22. Имамға және намазды жеке оқыған адамға «тәкбір»-ді, «тасбих»-ты және «сәлем»-ді дауыстап айту;
23. Имамға және намазды жеке оқыған адамға қалған зікірлерді сыбырлап айту;
24. «Сәдждә»-ға барғанда жерге тізелерді қолдардан бұрын тигізу;
25. Имамға ұйығанда, амалдарды имамға ілесіп жасау (имамнан бұрын немесе көп кешіктіріп жасау дұрыс емес).
     ХАДИС: «Саләәту-л-Джәмәәғ'ати әфдалу мин саләәтил фәззи  би сәбғ'и уә  ғ'ишриин  дәраджә».
  Мағынасы: «Жамағатпен оқыған намаздың дәрежесі жеке оқыған намаздан 27 есе артық».
   Парыз намаздарын жамағатпен оқу – сүндет.
  Қатты жаңбыр, бұршақ, боран, суық және ыстық, лайсаң, қараңғы сияқты қиыншылықтар болмаса және кісі жүре алмайтын мүгедек және кәрі болмаса, немесе ол жолаушы болмаса, немесе оның өміріне қауып төнбесе, мұсылман адамға жамағат намазына бармауға болмайды. Себебі, кемінде қатарымен үш рет жамағат намазына бармаған мұсылман күнә табады.
   Жамағатпен оқылатын намазды имам жүргізеді. Жамағат имамға ұйыйды, яғни имамның жасаған әрбір амалдарын, одан не бұрын, не көп кешіктірмей еріп, оның жасаған амалдарын қайталап отырады.
   Жамағаттың имамға ұюының дұрыс болуы мына шарттармен тығыз байланысты:
1. Намаз оқуға ниет еткенде, имамға ұюды да ниет ету;
2. Жамағат пен имамның оқыған намазы бір намаз болуы;
3. Имам әйел адам мен балаға ұйю дұрыс емес: әйел-
дер мен балалар имам ер адамға ұйюы керек;
4.Намазда имам жаңылып, бір «сәдждә»-ні артық жасаса, немесе соңғы отырыстан кейін түрегеліп кетсе, жамағат имамның қатесін қайталамай, күтеді.   
   Осылайша жіберген қатесі имамның есіне түсіп, түрегелген артық рақағ’атта «сәдждә» жасамай отырып қалса, жамағат имаммен бірге сәлем береді. Ал, имам «сәдждә» жасаса, жамағат имамға ермей, өз алдына сәлем береді.
    Егерде имам намаздың соңғы отырысына отырмай, түрегеліп «сәдждә»-ге бармай тұрып, жамағат сәлем берсе, жамағаттың намазы бұзылады. Ал, имам «сәдждә»-ға  барып қойса – бәрінің намазы бұзылады.
    Балиғат жасына жеткен, ақыл-есі дұрыс ер адамға жұма күні, бесін намазының орнына, мешітке барып жамағатпен жұма намазын оқу - парыз.
   Жұма намазы 10 рақағ’аттан тұрады: әуелі 4 рақағ’ат сүндет, одан кейін 2 рақағ’ат парыз, одан кейін 4 рақағ’ат сүндет оқылады.
   Жұма намазының парыз болу шарттары:
1. Ер адам болу; 
2. Балиғат жасына жеткен болу;
3. Ақыл-есі дұрыс болу; 
4. Ерікті болу; 
5. Муқым (жергілікті) болу;
6. Дені сау болу; 
7. Көзі көретін болу; 
8. Аяғы сау болу (өз бетімен жүре алатын).
   Әйел адамға, балаларға, ақыл-есі дұрыс емес адамға, қамауда отырған адамға, жолаушыға, науқас адамға, соқыр және ақсақ адамдарға (олар ерекше жағдайда болғандықтан) жұма намазы парыз болмайды. Жұма күні бұл адамдар бесін намазын оқиды. Бірақ олар жұма күні мешітке барып жұма намазын оқыса да дұрыс болады.
     Жұма намазының оқылуының 6 шарты:
1. Мұсылмандар тұратын үлкен қалада немесе ауылда болу;
2. Муфтий немесе билік орынының тағайындаған имамның болуы;
3. Имамнан басқа ақыл-есі дұрыс, кемінде 3 адамның болуы;
4. Бәрі үшін есігі ашық, жамағат жиналатын мешітте оқылуы;
5. Бесін намазының уақытында оқылуы;
6. Жұма намазының парызы оқылар алдында имамның «хутбә» ( діни уағыз) айтуы;
   Осы алты шарттың алтауы да болуы керек. Егерде ең болмаса бір шарты сай болмаса, онда оқылған намаз - жұма намазы емес, бесін намазы болып саналады.
     Жұма намазының 2 рақағ’ат парызын оқудың алдында имам «хутбә» оқиды.
   «Хутбә»-нің екі бөлімінің арасында имам отырып, шамалы уақыт үзіліс жасайды.
  «Хутбә»-да имам Аллаһ Тағалаға мақтау айтып, шәһәдәні айтып (куәлік келтіріп), Мұхаммедке (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) және оның үзеңгілестеріне (сахабаларына) салауат айтып, «аят-уағыздар»-ды оқиды.
   Сондай-ақ жамағатқа ғибратты уағыз айтып, дұға оқиды.
   Имам уағызын бастар алдында азаншы: «Ускуту рахимәкуму Ллаһ», - дейді.
   Мағынасы: «Тыңдаңдар, Аллаһ сендерге рақымын нәсіп етті».
   Осыдан кейін азаншы азан шақырады.
   Мешітке жиналған намазхан жамағат имамның «хутбә»-сын зейін қойып тыңдап, бөгде әңгіме мен амалдардан тыйылуы керек. Бұл кезде сүндет және қосымша намаз оқу, «тасбих», «зікір» айту дұрыс емес. 
  Имам «хутбә» айтып жатқанда мешітке кірген адам «тәхийәт ул-Мәсджид» пен кешігіп қалған жұма намазының әуелгі төрт рақағ’ат сүндетін оқымай, имамды тыңдайды. Жұма намазының парызы оқылғаннан кейін ол адам «тәхийәт ул-Мәсджид»-ті оқымай, жұма намазының төрт рақағ’аттан тұратын екі сүндетін оқиды.
   Егерде бір кісі «тәхийәт ул-Мәсджид»-ті, немесе ол кешігіп қалған, жұма намазының әуелгі төрт рақағ’ат сүндетін оқып жатқанда, имам «хутбә» айтуды бастап кетсе, ол кісі намазын бұзбай, аяғына дейін оқиды.
   Мұсылмандар үшін жұма күні – Аллаһ Тағала жарлықаған күн және мереке күні. Бұл күнде мұсылмандардың оқыған дұғалары және жасаған ізгі амалдарын Аллаһ Тағала қабыл алады.
  Жұма күнін қадыр тұтқан әрбір мұсылман ол күні күнәдан сақтанып, ізгі амалдар жасап, мұқтаж болған адамдарға садақа үлестіріп, ата-аналарымен, туыс-туғандарымен қатынас жасап, қабір басына барып немесе үйлерінде, сауабын қайтыс болған мұсылман бауырларының рухтарына бағыштап, Құран оқып, қолы бос уақытта Қасиетті Құранды оқып, Аллаһ Тағалаға зікір айтып, намаз оқуы керек. 
   Кісі тақыр кедей болмаса, жұма күні дүние шаруасымен көп айналыспай, мешітке барып, Аллаһ Тағалаға құлшылық жасауға жиналған жамағаттың арасында болып, уағыздар тыңдап, діни ілім үйреніп, туыс-туғандарымен және дос-жарандарымен кездесіп, мейрамдап, шат көңілді болуы керек.
   Жұма күні мұсылман адам мешітке шомылып, тазаланып, жаңа, немесе таза киімдерін киіп баруы керек.
     Жаназа намазын оқу, сауабын қайтыс болған адамға бағыштап, дұға оқу – «фарыз кифәйә» (жалпы парыз), яғни бұл намазды кісінің қайтыс болғанын естіген адамдар оқыса, сол елді мекеннің барлық мұсылмандардың мойнынан бұл парыз түседі.
  Бұл намазды оқыған әрбір адам Аллаһ Тағаладан сауаб алады. Ал, егерде бұл намазды ешкім де оқымаса, кісінің қайтыс болғанын естіген барлық адамдар күнә  табады.
   Жаназа намазының шарттары:
1. Жаназаның мұсылман болуы (мұсылман емес кісіге  жаназа намазы оқылмайды); 
2. Жаназаның денесі имамның алдында болуы (денесі бүтін болмаса – басы мен денесінің жартсы болса);
3. Жаназаның денесі жуылған болуы (су жоқ жағдайда тәййәммум жасалған болуы). Егер жаназаның денесі жуылмай қабірге түсірілген болса, оны, көмілмей тұрғанда қабірден шығарып алып, жуындырып, жаназа намазын оқығаннан соң жерлейді;
4. Табытты қоятын және имам тұратын жердің таза болуы. Имамның киімі, не аяқ киімі, не тұрған орыны лас болса, парыз орындалған болып саналмайды.
   Жамағат намазға тұруға таза жер табу мүмкін болмаса, оларға аяқ киімді шешіп, үсті таза аяқ киімінің үстіне тұруға болады;
5. Табытты жерге қою, немесе жер бетіне жақын ұстау. Табытты қоятын таза орын болмаса, оны көтеріп тұрған адамдар қолдарын жонына түсіріп, табытты жерге тигізбей, төмен ұстап тұрады.     
  Егер табыт мініс көлігінің (түйенің, жылқының, сыйырдың) үстінде болса, немесе, адамдар иықтарына салып көтеріп тұрса, намаз қабыл болмайды.
   Табытты жерге қойғанда жаназаның басы имамның оң жағында болуы керек.
 6. Жаназаның да, имамның да әуреті жабық болуы.
   Жаназа намазы «шәһид» болған (отанын, дінін, ар-намысын, отбасын қорғап қаза тапқан) адамды жуындырмай оқылады.
   Жаназа намазында «қырағ’ат» (Құран оқу) болмайды, «рукуғ», «сәдждә» жасалмайды. «Қағ’да» «қыййәм»-да жасалынып 4 «тәкбір» айтылып, екі жаққа сәлем берумен аяқталады.
   Жаназа намазы намаз оқуға мәкруһ болмаған уақыттарда оқылады.
  Хәнәфи мәзһәбінің ғалымдары әйелдердің жаназа намазына қатысуы – мәкруһ тахрими (харамға жақын) амал деп есептейді.
    Жаназа намазының оқылуы:
  Жаназаны намазхандардың алдына көлденең, басын Құбаладан оң жаққа, аяғын сол жаққа бағыттап жатқызады. Имам намазхандардың алдында, жаназаның кеуде тұсына тұрады.
1. Намазға ниет айтылды: «Мен ниет еттім қайтыс болған ер (әйел) адамға жаназа намазын оқуға. Осы имамға ұйыдым. Аллаһ Тағаланың ризашылығы үшін», - деп қол көтеріліп, құлақ қағылып, «тәкбір» айтылып, қол байланып, «Сәнә» дұғасы оқылады да, қол көтерілмей және құлақ қағылмай, екінші «тәкбір» айтылады. Содан кейін «Аллаһуммә, салли ғ’алә ...» мен «Аллаһуммә, бәрик ғ’алә ...» салауаттары айтылып, үшінші «тәкбір» айтылады.       
2. Осыдан соң келесі дұға оқылады:
«Аллаһуммә ғфирли хәиинәә, уә мәиитинәә, уә шәәһидинәә, уә ғааибинәә, уә сағыринәә, уә кәбиринәә, уә зәкәринәә уә унсәәнәә! Аллаһуммә, мән ахйәйтәһу миннә, фә ахийһи ғ'әләл исләәм, уә мән тәууәффәйтаһу миннәә, фа тәуәффәһу ғ'аләл имән. Аллаһуммә ин кәәнә һәзәл мәййиту мухсинән фәзид фи ихсәәниһи уә ин кәәна мусийән фә тәджәәуәз  ғ’анһ».
  Мағынасы: «Уа, Алла! Біздің әр қайсымызды кешір: тірімізді және өлімізді, біздің ортамызда барды және біздің ортамызда жоқты, кішімізді және ересегімізді, ер және әйел жынысынан болса да. Уә,  Алла! Кімге Сен өмір берсең, сол Исламға сәйкес өмір сүрсін, ал кімге Сен ажал жіберсең, сол дінге сәйкес көз жұмсын. Уа, Алла! Бұл қайтыс болған адам ізгі болса, оның жақсылығын арттыр, ал күнәһәр болса – оның күнәләрін кешір».
  Қайтыс болған кісі ер бала немесе есі дұрыс емес ер адам болса, үшінші «тәкбірден» кейін келесі дұға оқылады: «Аллаһуммә джғ'ал һәзәл мәйитә ләнәә фәратан уә зухран уә джғ'алһу ләнәә шәәфиғ'ан мушәффәғ'ан».
   Қайтыс болған кісі қыз бала немесе есі дұрыс емес әйел болса, үшінші «тәкбірден» кейін келесі дұға оқылады: «Аллаһуммә джғ'ал һәзәл мәйитә ләнәә фәратан уә зухран уә джғ'алһу ләнәә шәәфиғ'атән мушәффәғ'атән».
  Мағынасы: «Уә, Алла! Оны Жұмақта бізді қарсы алушы қыл және бізге Қиямет күнінің сыйлығы қыл. Уә, Алла! Оны бізге шапағатшы қыл және оның шапағатына разы бол».
   Осыдан кейін төртінші «тәкбір» айтылып, екі жаққа сәлем берілгеннен кейін, намаз аяқталады.
   Жаназа намазы аяқталғаннан кейін оқылатын дұға: «Рабби ғфирләнәә уә ли һәзәл мәйити уә фсәхләһу фи қабриһи. Аллаһуммә зид аджраһу уә ләә тудылләнәә  бәғ'даһ».
   Мағынасы: «Уә, Алла! Бізді және осы қайтыс болған адамды кешір. Оның қабірде болуын жеңілдет. Уә, Алла! Оның сауабын нәсіп ет. Оның қазасынан кейін бізді адастырма?!».
   Жаназа намазы оқылмайтын төрт жағдай:
1. Бүлікші - заң жүзінде сайланған Халифқа (ел билеушіге) қарсы шайқаста қаза болған адам;
 2. Қарақшылық жасап, немесе біреуді тонап жатқанда, немесе біреудің үйіне қарулы шабуыл жасағанда қаза болған адам;
   Бірақ, ол біреуді тонап немесе қарақшылық жасап қашып кеткеннен кейін ұсталып, Шариғат сотымен сотталғаннан кейін өлсе, немесе оған сот шығарған өлім жазасы қолданылса, онда оның денесі жуылып, жаназа намазы оқылады.
3. Шайқаста өлген қарсыластарға, егерде олар адамдарды қанаушылардан болса, немесе айуандық жасаған болса;
4. Әкесін, немесе, шешесін өлтірген адамға, ол Шәриғат сотының үкімімен өлтірілсе де, оған жаназа намазы оқылмайды.
   Хәнәфи және Шәфиғ'и мәзһәбтарының негізгі пәтуәлары бойынша өзін-өзі өлтірген адамның денесі жуылып, оған жаназа намазы оқылады.
     «Жаназа», «мәйіт», - деп қайтыс болған кісіні айтады. Жаназа намазы - өлген кісінің намазы деген ұғым.
   Мәуләнә Низам (оған Алла разы болсын) «әл-Ғ‘аләмгирийә» пәтуаларында: «Жан тапсырар халіндегі кісі оң бүйіріне жатқызылып, жүзі Құбылаға қаратылады. Бұл - сүннәт амалы», – делінген.
  «Әл-Бәхр ар-Раиқтә» кітабында: «Жан тапсырар халіндегі кісі оң бүйіріне қисайтыңқырап жатқызылып, жүзі Құбылаға қаратылады. Себебі, ол – ғибрат етілген сүндет. Оны орындау қиын болса, онда оны, аяғын Құбыла бағытына созып шалқасынан жатқызып, басын жоғары салып, жүзі Құбылаға қаратылады», – делінген.
   Жан тапсырайын деп жатқан адамға «Ләә иләһә иллә Ллаһ..» кәлимасын айту үшін, оның қасында біреу кәлиманы қайталап айтып тұруы – мұстахаб.
   Бірақ жан тапсырайын деп жатқан кісіні: «Кәлиманы айт», - деп зорлауға болмайды.
   Кісі кәлимәні айтқаннан кейін дүние сөзін сөйлеп қойса, онда кәлимәні қайта айтуы керек.      
   Жан тапсырайын  деп жатқан кісінің жанында бала-шағасы мен ең жақын адамдары және дос-жарандарының болуы – мұстахаб.
    Мәуләнә Низам (оған Алла разы болсын) «әл-Ғ’а-ләмгирийә пәтуәләрында»: «Қасында тұрған кісілердің сырқат адамға дұға оқуы – мұстахаб», – деген.
   «Әл-Бәхр ар-Райиқтә» кітабында: «Хайз немесе нифәс жағдайдағы әйелдер және жүніб адам жан тапсырайын деп жатқан кісінің жанында болмағандары жөн. Қайта, өлім халінде жатқан кісінің қасына хош иісті әтір қою – мұстахаб», – деген.
   Жан тапсырайын деп жатқан кісінің қасында қасиетті Құранның «Йә Син”» сүресін оқу – мұстахаб.
  ХАДИС:  «Ауырып, өлім халінде жатқан адамның қасында Йә Син сүресі оқылса, ол шөлі қанған күйінде жан тапсырады, шөлі қанған күйінде қабірге кіреді және  қиямет күнінде де шөлі қанған күйінде қайта тіріледі».   (Әбу Дәуд)
   Жан тапсырғалы жатқан адамның қасында отырған кісі оны Алла Тағала туралы жақсы ойға бағыттап отыруы – мұстахаб.
   Кісі жан тапсырған соң жанында отырған адам: «Бисми Ллаһи уә ғ'алә милләти Расуули Ллаһ», - деп, оның көзін жұмдыру    – сүннет.      
   Мағынасы: «Алланың атымен және Алланың Елшісінің жұртынан».
   Кісі жан тапсырғаннан кейін, оған іш дәрет алдырып, еденге таза жайма төсеп, салқын жерге жатқызған соң, жағын иек астынан жоғары қарай жал­пақ шүберекпен байлап, киімін шешіп, аяқ - қолын дұрыстап,  үстіне жамылғы жауып қою керек.
   Ыстықта, ішіне ауа жиналмасын деп және салқын болсын деп, кеудесіне тас, темір тәрізді заттар қойылатын әдет бар. Бүгінгі күндері мұз қойылып жүр.
   Қайтыс болған кісі жуындырылғанға дейін оның жанында Құран оқу - мәкрүһ. Сондықтан намазды  басқа бөлмеде оқыған жөн.
   Кісі дүние салған соң, оның қайтыс болғанын жариялап, жерлеуге асығу  – мұстахаб.     Жаназаны жуындыру тірілерге парыз кифәййә (мұсылман­дардың бір тобы оны орындаса, қалған жамағаттың мойнынан жауапкершілігі түсетін амал). Яғни, бірнеше кісі жуындырса - басқалардың мойнынан парыз түседі.    
   Жаназаны бір рет жуу - парыз, бірнеше қайтара тақ етіп (3, 5 рет) жуу – мұстахаб.
    Жаназаны жуындыру шарттары:
1. Жаназаның мұсылман болуы;
2. Өлі туған болмауы;
3. Жаназаның денесінің жартысынан, немесе басымен бірге жартысынан көбі, яғни басымен бірге жарты денесі болуы;
4. Жаназа шәһид болмауы.
   Жаназа  биіктеу орынға жатқызылады. Жуу  кезін­де жуатын және оларға көмектесетін кісілер­ден басқа ол жерде өзге адамдар болмауы – сүндет.
   Жаназаның әуреті (кіндік пен тізенің арасы) жабық болуы тиіс. Әуретке жалаң қол тигізу немесе оған қарау – харам. Себебі, жаназаның әуретіне қарау - тірі адам әуретіне қараумен бірдей.
Сол сияқты, әйел кісінің әйелді жуындырғанда оның да кіндігі мен тізе арасына қарау – харам.
   Жаназаның әуретін жуу үшін қолды шүберекпен орау – уәжіп. Жуатын кісі  қолын  шүберекпен  орап, немесе резеңке перчатки киіп, сумен  жаназаның әуретінің  алды-артын  жуып, истинджә (үлкен және кіші дәреттерден жуып тазарту) жасайды.
  Содан соң, мәйітті 3 рет басынан аяғына дейін жуады. Жаназаны жуғанда екі қолынан емес, бетінен бастап жуады. Егер жаназаның шәшы болса, шәші тірі адамның шәші секілді сабындалып жуындырылады. Егер жаназаның шәшы жоқ болса, оның басын сабынсыз таза сумен жуу жеткілікті.
   Жуушы сулы шүберекке оралған саусақтарымен жаназаның аузы мен мұрнын сүртеді. 
   Жаназаның  сақалы, шәшы таралмайды. Сондай-ақ оның шәші, тырнағы алынбайды, сақал-мұрты қысқартылмайды, қолтығы мен әуретті жерлеріндегі түктерін қыруға болмайды. Ол қайтыс болғанда қандай күйде болса, сол күйінше жуып жерлеу керек. 
   Егер шәшы немесе тырнағы түсіп қалса, жаназамен бірге көму үшін оларды кебінге салып қою абзал.
   Жаназаны оң жағынан бастап жуу үшін, оны сол жағына жатқызып, басынан аяғына дейін 3 рет су құяды.
   Жаназаның арқасын жуу үшін, оны етпетінен жатқызуға болмайды. Су екінші жағына жету үшін, оны әрі-бері қозғайды.
   Содан кейін жаназаны оң бүйіріне жатқызып, басынан аяғына дейін әуелгідей сол бүйіріне үш реттен су құйып жуып шығады.
   Содан соң оны сүйеп отырғызып, жәйлап ішін басып, сипау керек. Егер нәжіс шықса жуып тастайды.  
   Сосын мәйітті сол және оң жақ бүйіріне жатқызып, оң және сол жақ бүйірінен су құю керек.
   Бастапқы 2 ғұсылда жаназаны жылы сумен сабындап жуу қажет. Үшінші рет жуғанда, иіс су немесе иіс май қосылады.
   Кейін жаназаның денесін құрғатып, оның басы мен сақалына иіс май жағу абзал – мұстахаб.
   Егер жаназаның денесінен қан, ірің не сол сияқты дәретті бұзатын нәжіс шықса және де ол кебінге тисе, бірақ жаназа кебінге әлі оралмаған болса, онда мәйітке оның зияны жоқ. Тек, кебіндемей тұрып, ластанған жерлерді жуады. Ал, егер жаназаның денесіндегі  жарадан  қан, ірің  секілді нәжіс нәрселер қайта-қайта шыға беретін болса, олар бір-ақ рет жуылады.
   Жаназаны кебінге орап қойғаннан кейін болмашы нәжіс шыққан жағдайда, жумаса да болады. Ал нәжіс кебінді қатты ластайтын болса, кебіні жуылады. Себебі - мұндай жағдайда жаназа намазын оқуға болмайды. Бірақ жаназа қайта жуылмайды.
   Жаназа бір, немесе екі рет жуғаннан кейін-ақ тазарса да, 3 реттен кем немесе артық жуу – мәк­руһ. Ал егерде 3 реттен кейін де тазармаса, оны сабынмен тазарғанша жуу керек. Сонымен қатар жаназаны барынша тақ жуу – мұстахаб (мысалы 4 реттен кейін мәйіт тазарса да, тақ болу үшін 5-ші ретті қосу керек).
   Жаназаны барлық уақытта жылы сумен жуу абзал.  
  Жаназаны жуатын адам әдепті де тақуа болуы – мұстахаб.  
  Жаназаны жуу кезінде оның кемшілігін (иістенгенін, немесе  басқа бір келеңсіз жағдайларын) ешкімге айтпау қерек.
  Жаназаны жуып болғаннан кейін, кебіндемей тұрып,  денесін құрғатып сүрту керек.
 Егерде жаназа туылғанда дауысын шығармаған шарана болса, оған дәрет алдырмайды және жаназа оқылмайды. Оны бір шүберекке орап, көмеді.
 Өлген бір мұсылманның басымен бірге денесінің жартсы табылса, оны жуып, кебіндеп, оған жаназа намазын оқиды. Бірақ бассыз түрде, жарты денесі табылса, не кеудесінің көбірек бөлігі болмаса, ол жуылмайды да кебінделмейді және оған жаназа намазы оқылмайды. Оны бір шүберекке орап, көмеді. Ал, бассыз дененің көбірегі табылса, оны кебіндеп, оған жаназа намазын оқиды.
     Мәйітті кебіндеу - мұсылмандарға парыз кифәййә.
Кебін мәйіттің денесін түгел жауып тұруы керек. Егерде кебін келте болса - мұсылмандардың мойнынан бұл парыз түспейді.
  Кебіннің ақысы мәйіттің өз қаражатына алынуы – уәжіп. Ал, оның қаражаты болмаса, кебіннің ақысын туыстары мен одан жақсылық көрген кісілер төлейді.
   Егер әйелідің өз қаражаты болса да, әйелінің кебінінің ақысын оның күйеуінің төлеуі оған міндет.
   Егер оның туыстарының кебін алуға жағдайы болмаса, бұл міндет мұсылман жамағатына, яғни жағдайы бар кісілерге жүктеледі.
   Кебін үкімі сияқты, мәйітті жерлеу рәсімі де қауымға міндет (парыз кифәййә).
   Кебіннің жақсысы – ақ түстісі, бірақ ол дәке (марля)  сияқты жұқа болмауы тиіс. Оның жаңа, немесе ескі болуы шарт емес.
    Кебіннің үш түрі бар:
1. Сүндет кебін;
2. Кифәййә кебін;
3. Зәру кебін.
   1. Сүндет кебін: Ерлерге де, әйелдерге де қа­жет 3 қабат кебін, яғни қамис (көйлек), изар (кеудеден төмен орайтын киім) және лифәфә (сыртынан орайтын). Қамис  мәйіттің мойнынан балтырға дейін, ал изар мен лифәфә басынан аяғы­на дейін жететін болуы керек. 
   Әйелдердің кебіні 5 қабат болады. Оған, қосымша бастарына химәр (орамал) және көкіректеріне байланатын кеудеше кіреді. Көйлектерінде жең болмайды және оның ешбір жері ашық болмауы тиіс.    
   Ал лифәфә мәйіттің бас және аяқ жағынан да байланатындай артығымен алынады.
  Кебіндегенде мәйіттің ешбір жері ашық қалмауы қажет. Кебіндегеннен кейін мәйіттің бас және аяқ жағы байланады және, кебіннің ортасы ашылып кетпес үшін, кебіннен алынған матамен белін байлауға болады.
2. Кифәййә кебін: Ерлерді тек изар немесе лифә­фәға орау, ал әйелдерді басына химәр мен көкірегіне кеудеше байлап, көйлексіз лифәфәға орау.
3. Зәру кебін: Өте зәру кезде мәйітті табылған матамен, тіпті болмаса, мәйіттің шариғатта әурет саналатын жерлерін жабатындай, матамен кебіндейді. Кебіндейтін ешнәрсе табылмаса, мәйіт өз киімімен кебінделеді.
   Егер қайтыс болған кісі өте кедей, немесе біреуге қарызы болса, сондай-ақ бала-шағасы көп және олар жас болса, мәйіт кифәййә кебінмен кебінделеді.
   Ер адамды кебіндеу үшін алдымен лифәфә, кейін изар төселеді. Оның үстіне көйлектің бір жағы төселеді де, үстіне мәйіт жатқызылып көйлектің екінші жағы кигізіледі.
   Ал әйелдерді кебіндегенде - лифәфә жайылып, үстіне изар төселеді. Сосын оның үстіне мәйітті жатқызып, оған қамис (көйлек) кигізеді. Сосын оның шәшін екіге бөліп, оны көйлегінің сыртынан кеудесіне қойып, басын және екі бөлек шәшін химәрмен (орамал) қымтап, көкірегін кеудешемен байлайды. Осыдан кейін, алдымен изарға, сосын лифәфәға орап, мәйіттің бас пен аяқ жағынан және ортасынан буылады.
     Ғалымдар бір ауыздан: «Жаназаны қабірге дейін көтеріп апару - жалпы парыз (фарз ул-Кифәййә)», - деп келіскен. Бұл құлшылыққа жатады және қайтыс болған кісіге көрсетілер құрмет.
   Жаназа намазы оқылғаннан кейін, дене салынған табытты тек еркектер ғана көтеріп, алып жүреді.
  Хәнәфи мәзһәбі бойынша, табытты төрт адам иығына салып, мүмкін болса, 40 қадам жүреді. Бұны: «Тарбиғ», - деп атайды. Бұлай істеу – сүндет, себебі, Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Жаназаны 40 қадам көтерген кісінің 40 ауыр күнәсі кешіріледі», - деген. (И. Асакир).
   «Тарбиғ» тәртібі: Кісі әуелі табыттың сол жақ алдыңғы тұтқасын оң иығына қойып 10 қадам жүреді. Келесі 10 қадамда – оң иыққа табыттың сол жақ артқы тұтқасын қойып жүреді де, табыттың келесі жағына шығып, сол иығына табыттың оң жақ алдыңғы тұтқасын қойып 10 қадам және оң жақ артқы тұтқасын қойып, тағы 10 қадам жүреді.
  Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Жаназаны көтерген адамдар оны кезекпен жан-жағынан көтеріп шықсын. Содан кейін, қаласа, көтере берсін, немесе қалдырсын», - деген. (Ибн-и Мәджә). 
   Табытты иыққа салып, немесе қолмен иықтың деңгейінде көтеріп ұстау керек. Оны, жәй зембіл (носилки) сияқты, төмен түсірілген қолға ұстауға болмайды. Сондай-ақ жаназаны арқалауға, немесе мініс көлігіне өңгеруге болмайды. Тек емшектегі баланың және одан ересектеу баланың денесін қабірге дейін жалғыз адамға жаяу, немесе салт мінген көлікпен апаруға болады.
2. Жерлеу рәсімінің сүндеті.
2.1.Жаназаны қабірдің басына тез апару.
   Ғ'абдуллаһ бин Мәсғудтан (оған Алла разы болсын): «Жаназаны қалай апарған дұрыс?», - деп сұрағанымызда, Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Жылдам жүріп. Егерде оны жақсылық күтіп тұрса, тезірек жетеді. Жамандық күтіп тұрса – тозақ тұрғындарының жақтасы бізден аулақ болсын», - деген».  («Сахих әл-Бухари»).
2.2. Қабір басына бара жатқанда табытты көтергендердің соңынан жақын еріп жүру – мұстахаб.
3. Жерлеуге қатысатын мұсылманның парызы.
3.1. Жаназа намазына қатысу;
3.2. Жерлеу рәсіміне қатысу;
  Әбу Һурайрадан (оған Алла разы болсын): «Алланың Елшісі (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Кім-де кім бір мұсылманның жаназасына иманымен (сенімімен) және (Алладан) сауаб алу үмітімен қатысып, жаназа намазы оқылып, мәйіт жерленгенше онымен бірге болса, әлбетте, ол әрбірі Ухуд тауындай екі қират сауап алып қайтады. Ал, кім жаназа намазын оқып, мәйітті жерлеуден бұрын қайтса, ол бір қират сауаппен оралады», («Сахих әл-Бухари»).
3.3. «Табытты қабірдің шетіне қойғаннан кейін, денені қабірге түсіретіндерден басқасы, бір нәрсенің үстіне, немесе жүрелерінен отырады.
   Денені қабірге жатқызғаннан кейін, адамдар мәйіттің бас жағынан үш уыстан топырақ салып, келесі жеті сүрені оқиды: 97-ші-«әл-Қадр»; 109-шы-«әл-Кәфирун»; 110-шы-«ән-Нәср»; 112-ші-«әл-Ихләс», 113-ші-«әл-Фәләқ», 114-ші-«ән-Нәәс» және 1-ші-«әл-Фәтихә».
   Жаназаны жерлеп болғаннан кейін, адамдар жүресінен отырып, «Бақара» сүресінің 1-5 аяттары мен соңғы екі аяттарын оқып, Аллаға тәубә келтіріп және қайтыс болған кісіге кешірім тілеп дұға жасау абзал».
   "Қайтыс болған кісіні жерлегеннен кейін, сауабын соған арнап,  бір жеті бойы садақа берген дұрыс". («Ширғат ул-Исләм» М. бин Әби Бәкра (Бұхараның муфтийі; 573/1178ж. дүниеден өткен).
   Денені қабірге түсірген адам: «Бисми Ллаһ уә ға’лә cуннәти Расуулу Ллаһ», - деу – сүндет.  
   Мағынасы: «Алланың атымен және Алланың Елшісінің  сүндеті бойынша».
4. Жерлеу рәсімі кезінде жасауға тыйым салынған амалдар.
4.1. Жұма күні: «Адамдар көп жиналсын», - деп, жұма намазының аяқталуын күту. (Тек жаназа намазын оқығанда, жұма намазына қалып қоятын қаупі болса ғана жаназа намазын кешіктіруге болады);
4.2. Табыт жерге қойылғанша отыру және табыт жерге қойылғаннан  кейін түрегеп тұру;
4.3. Қабірдің басына мініс көлігімен (атпен, түйемен) бару;
4.4. Мәйітті қабір басына апара жатқанда дауыстап тәкбір, тахлил, зікір айту; гимн немесе діни өлеңдер айту – күнә;
4.5. Қабір басында дүние әңгімесін айту, дауыс көтеріп сөйлеу, күлу;
4.6.Әйел адамдардың қабір басына баруы, жоқтау айтып дауыс қылуы;
4.7. Жерлегеннен кейін қайтыс болған адамның үйіне жиналып, ас ішу;
4.8. Қайтыс болған адамның үйінде тәтті тағамдар үлестіру – күнә;
   Қайтыс болған адамның отбасына көршілері, ағайын-туыстары, дос-жарандары 3 күнге дейін тамақ дайындап, апарып береді.
4.9.  Қабір басына орнататын көктасқа (құлыптасқа) Құран аяттары, өлең жолдары және т.б. жазулар жазылмайды. Тек аты-жөнін, туған және қайтыс болған уақыттарын жазған дұрыс.
    Адамдардың бәрі қабірдің жанынан кеткенде, оның қасында біреу қалып (әдетте, жергілікті жердің имамы) қабірде періштелердің қайтыс болған кісіге қоятын сұрақтарына оның беретін жауабын есіне салады.
   Ол мәйітің бетін Құбылаға қаратқан жағында тұрып «Талқын» (есіне салу) айтады.  
   «Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Сендердің жамағаттарыңнан біреу өліп, жерленгеннен кейін, біреуің қабірдің бас жағында тұрып: «Ей, бәленшенің ұлы, бәленше! Алла жалғыз, Мұхаммед – Оның құлы және Елшісі. Сенің Жаратқан Иең – Алла, дінің – Ислам, кітәбің – Құран,...», - деп айтсын. Өйткені ол жалынып жатады: «Алла жарлықасын, есіме салшы?!», - деп. Бірақ сендер оны естімейсіңдер. «Талқынды» айтқанды періштелер Мункәр мен Нәкир естіп: «Біздің қояр сұрақтарымыздың жауабын есіне салғаннан кейін, бізге оның жанында болудың еш қажеті жоқ, біз кетейік», - дейді», - деген.    Жұма намазы парыз болған адамдарға айт намаздарын да оқу парыз, ал жұма намазы парыз етілмегендерге (әйел адамдарға, балаларға) - айт намаздарын оқу парыз емес.
   Айт  намазын оқудың 5 шарты:
1. «миср» (үлкен қала, немесе ауыл ) болуы;  
2. изнуғ'ам (көпшіліктің қатыса алатын) болуы;
3. имам;
4. жамағат;
5. уақыт*.
____________________________________________________________________________________________________________
    *Жұма намазының шартының (парызының) бірі - уағыз, ал айт намаздарында уағыз – сүндет. Жұма намазында уағыз парыз намаздың алдында айтылады, ал айт намаздарында – намаздың соңында айтылады.
  
     Айт намаздарының уақыты: күн үш аршин биіктікке (найза бойы) көтерілгенде кіріп, бесін намазының уақыты кіргенге дейін.
   Дәлелді себеппен «ораза айтының намазы» (намаз «Ғ'ид әл-Фитр») Шәууәл айының бірінші күні оқылмаса, оны екінші күні оқуға болады, ал үшінші күні оқуға болмайды.
   Зулхиджә айының 10-ны күні оқылмаған «Кұрбан айтының» намазын (намаз «Ғ'ид әл-Адха») сол айдың 12-ші күніне дейін оқуға болады.
   Айт намаздарының екеуі де 2 рақағ’аттан тұрады. Олардың жұма намазынан айырмашылығы – азан ша--қырылмайды, қамат түсірілмейді және әрқашанда жамағатпен оқылады. Айт намаздарының уақытының кіргенін азаншы: «Әс-Саләт», - деп бірнеше мәрте айқайлап хабарлайды.
   «Ғ'ид әл-Фитр» мерекесінің намазының ниеті: «Мен 2 рақағ’ат ораза айтының («Ғ'ид әл-Фитр») намазын оқуға ниет еттім. Осы имамға ұйыдым. Аллаһ Тағаланың ризашылығы үшін. Аллаһу әкбәр!».  
   «Кұрбан айты» мерекесінің намазының ниеті: «Мен 2 рақағ’ат құрбан айтының («Ғ'ид әл-Адха») намазын оқуға ниет ет-тім. Осы имамға ұйыдым. Аллаһ Тағаланың ризашылығы үшін. Аллаһу әкбәр!».  
   Айт намаздарының оқылуы: «ниет» айтылғаннан кейін «тәкбір» айтылады. Сосын имам да, жамағат та «Сәнә» дұғасын оқып, қатарымен 3 мәрте қол көтеріп, құлақ қағып «тәкбір» айтады. «Тәкбір»-лердің арасында қолдар жонға түсіріледі, байланбайды.
  Содан кейін имам, дауыстап сүрелерді оқып, «рукуғ’»-қа және «сәдждә»-ға барып, қайта «қыйәм»-ға тұрады да, екінші рақағ’атты оқиды. Екінші  рақағ’аттың соңында үш мәрте құлақ қағып, «тәкбір» айтады да, тағы бір «тәкбір» айтып «рукуғ’»-қа барып, «сәдждә» жасап, намазды өзге намаздар сияқты аяқтайды.  
   Намаз аяқталғаннан кейін имам екі мәрте «Хутбә» айтады. «Хутбә»-да мұсылман адамға «Ғ'ид әл-Фитр» мен «Ғ'ид әл-Адха» мерекелері күндері жүктелген міндеттерді, сонымен қатар осы күндерге қатысты Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Сүндеттерін уағыздайды.
   Екі айт күндерінде:
   Ерте тұрып, шомылып, жаңа киімдерді киіп, хош иісті нәрселерді жағып мешітке бару;
   Мешітке барғанда бір жолмен, мешіттен үйге қайтқанда басқа жолмен жүріп, бара жатқанда да, қайтқанда да, көп садақа беру және шат көңілде болу.
     Құрбан айтының Ғ'арафәт күні (зулхиджә айының тоғызыншы күні) таң намазынан бастап, айттың төртінші күні екінді намазына дейін, парыз намаздарының соңында тәкбір айтылады. Бұны «Тәшрық тәкбір» деп атайды: «Аллаһу әкбәр, Аллаһу әкбәр! Лә иләһә иллә Ллаһу уә Аллаһу әкбәр! Аллаһу әкбәр уә-л-Иллаһи-л-хәмд».
   Бұл күндері қалада, ауылда тұратын тұрғылықты мұсылманға да, сапарда жүрген мұсылманға да, мұсылман әйелдерге де, балаларға да, олар намазды  жамағатпен оқығанда да, жеке оқығанда да, бұл тәкбірді айту – уәжіп.
     Рамазан айында күнбелікті үтір (уитр) намазынан бұрын «тарауих» намазын оқу ер адам үшін де, әйел адам үшін де – сүндет.
  Тарауих намазы 20 рақағ'аттан тұрады. Ол екі рақағ'аттан он намаз ретінде, немесе төрт ракағ'аттан бес намаз ретінде оқылады.
   Тарауихты жалғыз да оқуға болады, бірақ мешітте жамағатпен бірге оқу – сүндет.
   Тарауихтан кейін үтір намазы да жамағатпен оқылады. Имам тарауихта да, үтірде де Құранды жәрия (дауыстап) оқиды. 
   Тарауих намазының ниеті: «Ниет қылдым 2(4) рақағ'ат тарауық намазын оқуға. Осы имамға ұйыдым. Аллаһ Тағаланың ризашылығы үшін. Аллаһу әкбәр!»  
   Әрбір төрт тарауих намазының арасында, уақыт көлемі 4 рақағ'ат шамасындай үзіліс жасап отыру – сүндет.  
   Үзіліс кезінде Аллаһты мадақтап, Оған мақтау айту немесе айтылған мадақ пен мақтауларды тыңдау абзал.
   Тарауихта оқылатын тасбих: «Субхәәнә зил мульки уәл мәләкут. Субхәәнә зил ғ'иззәти уәл ғ'азамәти уәл қудрати уәл кибриәйи уәл джәбәрут. Субхәәнәл мәлики хайи-л-ләзии ләә йәмут. Суббухун куддусу-р-раббул мәләә’икәти уә-р-Руух. Ләә Иләһә илләә Ллаһу нәстәғфиру Ллаһ. Нәс алукәл джәннәтә уә нәғ'у-узу бикә минә-н-нәәр».
   Мағынасы: «Жер бетіндегі барлық жаратылғандардың Әміршісіне мадақ! Ұлылық пен Құдірет иесіне мадақ! Тірі және eшқашан өлмейтін Патшаға мадақ! Ол мақтаулы, қасиетті және періштелер мен Рухтың (Джибрилдің) Иесі! Аллаһ-тан басқа құдай жоқ, біз Аллаһтан кешірім тілейміз?! Біз сенен Жұмақты тілейміз және Тозақ отынан Сенен пана сұраймыз!».
   Тарауих намазының соңында, бесінші рет тасбих айтылғаннан кейін, оқылатын дұға: «Аллаһуммә сәлли ғ'алә Мухаммадиу уә ғ'алә али Мухаммадиу уә сәллим. Аллаһуммә зәййиннә би зинәтил имән. Уә шәррифнә би шәрафәтил хидайәти уәл ғ'ирфән. Уә әкримнә би сыйәми шәһри рамәдан. Уә рзукнәл джәннәтә уәл ғуфран. Уә тақаббәл миннә тарауихәнә йә субхән. Уәстәджиб дуғ'аәнә йә ханнән. Би фәдликййә уә джудикййә йә мәннән. Би рахмәтикә я әрхамәр-раәхимин».
     Мағынасы: «Уә, Аллаһ! Мұхаммедті және Мұхаммедтің ұрпағын жарлықа. Уә, Аллаһ! Бізді жарқын иманның  нұрымен нұрландырып, ақиқат пен ілім жолын бізге нәсіп ет, Рамазан айының оразасымен біздің дәрежемізді арттыр, бізге Жұмақ пен кешірім сыйла. Уә, біздің Мақтан тұтушымыз, біздің тарауих намаздарымызды қабыл ал. Уә, Мейірімді, бір өзіңе тән мейіріміңмен және дарқандығыңмен, біздің тілектерімізді қабыл ет. Уә, аса Рақымды, Рақымдылардың Рақымдысы! Бәрі де Бір Өзіңнің рақымыңмен».    
   Тарауих намазының әрбір рақағ'атында «әл-Фәтиха» сүресінен кейін бір қысқа сүре оқылады.
   Бұл намазда Қасиетті Құранды басынан аяғына дейін оқып шығу – өте маңызды сүндет.  
  Тарауих намазын түнгі намаздан кейін оқу - сүндет. Сондықтан, мешітке тарауих намазы оқылып жатқанда келген адам, алдымен түнгі намазын жеке оқиды, содан кейін ғана жамағатпен бірге имамға ұйиды.
   Кешігіп келген адам жіберіп алған рақағ'аттарды өзі жеке толықтырады.
   Егерде кешіккен адам имам үтір намазын оқып жатқанда тарауихты оқып болса, онда ол имамға ұйиды.
   Егерде кешіккен адам тарауихты оқып болғанша, имам үтір намазын оқып болса, онда ол үтірді өзі жеке оқиды.
   Тарауих – оразаның емес, Рамазан айының сүндеті болғандықтан, оны ораза ұстамағандар да оқиды.
    Басқа бір жерде (ауылда, қалада және т.б.) он бес күннен кем тұру ниетімен, жаяу орта жүріспен он сегіз сағаттық (90 шақырым)*, немесе одан ұзағырақ сапарға шыққан адамды Исламда мусәфир (жолаушы) деп атайды.  ____________________________________________________________________________________________________________
   *Хәнәфи мәзһәбінің ғалымдарының басым көпшілігі бұл қашықтықты 18 фарсах деп тағайындаған. Бұл, шамамен 104 километр (дәлірек есептегенде -103 км 680м). Іс жүзінде бұл қашықтықты дәл бәлен метрге дейін есептемей-ақ, шамамен алуға болады. (Мухаммад Йусуф әл-Коккози.  «Мухтасар ИЛЬМИХАЛ»)

 Ол кісі, басқа бір елді мекенде 15 күнге дейін болу ниетімен, үйінен шыққан уақыттан өзінің тұратын елді мекеніне қайтып оралғанша мусәфир болып саналады.
  Егерде мусәфирдің басқа елді мекенде 15 күн және одан көбірек уақыт болу ниеті болса,  ол жерде ол муқым (тұрғылықты) болып саналады. Ал, егерде  ол 15 күн толмай қайта жолға шықса, ол қайтадан мусәфир болады.
   Егерде мусәфирдің басқа елді мекенде 15 күн  болу ниеті болмаса, бірақ ол дәлелді себептермен ол жерде 15 күн тұрып қалса, бәрібр ол мусәфир болып саналады.
   Егерде кісінің екі елді мекенде де үйлері болса, сол екеуінің қайсына барса да ол мусәфир болып саналмайды. Бірақ ол екі елді мекендердің ара қашықтығы кемінде 90 шақырым болса, олардың арасындағы жол бойы ол мусәфир болып саналады.
    Мусәфир үшін 3 ереже бар:
1) бесін, екінді және құптан намаздарын екі рақағ’атқа дейін қысқартып оқу;
2) 3 тәулік бойы аяқ жумай, мәсіге мәсіх тарту;   
3) жол жүру уақыты Рамазан айына келсе, абзалы жолда ораза ұстамай, қазасын кейін өтеу.
   Мусәфирге төрт рақағ’аттан тұратын сүндет намаздарын, үш рақағ’аттан тұратын шам намазының парызын және үтір намазын ешбір жағдайда қысқартуға болмайды.
   Егерде намазда мусәфир муқымға имам болса, ол төрт рақағ’аттан тұратын парыз намазының екі рақағ’атын оқығаннан кейін екі жаққа  «сәлем» беріп, муқымға өзінің мусәфир екенін білдіріп, намазын аяқтайды. Муқым намаздың қалған екі рақағ’атының «қыййәм»-дарында Құран оқымай, намазды жалғыз аяқтайды.  
   Төрт рақағ’аттан тұратын намазды муқым имамға ұйып оқыған мусәфир, намаздың төрт рақағ’атын да түгел оқиды.
   Тұрғылықты жерде оқымаған намазының  қазасын жол жүрген мусафир, ол намазды қысқартпай, түгел оқиды.     Егерде науқас, немесе кәрі кісінің намазды тіке тұрып оқуға шамасы келмесе, онда оған намазды отырып оқуға болады. Отырған күйде, оң қолын сол қолының үстіне қойып (қол байлап), «әл-Фәтиха» сүресін және қосымша бір сүре оқығаннан кейін (қосымша сүре білмесе, оқымай-ақ) тағзым еткенде («рукуғ’») екі қолды тізеге тіреп, сәл еңкейеді. «Сәдждә»-ні сау кезіндегідей жасайды. 
   Егерде сырқатының салдарынан кісі «рукуғ’» пен «сәдждә» жасай алмаса, оған оларды ишарамен жасауға болады: «рукуғ’»-та басын сәл иіп, ал «сәдждә»-да - одан төменірек иіп.   
  Егерде отырып оқуға да күші жетпесе, онда намазды шалқасынан жатып, аяғын Құбыла тарапына жіберіп, «рукуғ’» пен «сәдждә» жасағанда басын изеп оқу дұрыс болады.
   Егерде басын қозғауға да шамасы келмесе, онда ол намаз оқымайды, қазасын тәуір болғаннан кейін өтейді.
   Жүзіп келе жатқан кемеде, дені сау адамның да парыз намаздарды отырып оқуына болады. Ал, жерде, немесе тоқтап тұрған кемеде сау адамға парыз намаздарды отырып оқуға рұқсат етілмейді.
   Сүндет және қосымша (нәфил) намаздарды дені сау адамға да бәр жерде де отырып оқуына болады.  
   Сүндет және қосымша (нәфил) намаздарды ат (көлік) үстінде оқу – дұрыс, ал дәлелді себепсіз парыз намаздарды оқу – дұрыс емес. Тек жаулар немесе жабайы аңдар тарапынан қауып төніп тұрған жағдайда ғана парыз намаздарын ат үстінде оқуға рұқсат етіледі. 
 Сауатсыз адамға Құраннан бірнеше сүре жаттап алу және тілі шолжың адамға аяттардың әріптерін дұрыс айтуға тырысу – міндет.
Құранды дұрыс оқи алмаған адамға парыз намаздарды имамға ұйып оқу керек. Ал жалғыз оқығанда олар тек дұрыс жаттап алған аяттарды оқиды және қайталайды.
   Сауатсыз және тілі шолжың адамға имам болуға рұқсат етілмейді.
   Тәулік бойы ес-түссіз жатқан немесе есінен айрылған адам жіберіп алған намаздарының қазасын тәуір болғаннан кейін өтейді.
   Бір тәуліктен аса ес-түссіз жатқан адамға жіберіп алған намаздарының қазасын  өтеу парыз емес.
     Күнбелікті бес уақыт намаздардың әрбіреуін өз уақытында оқу – парыз.
   Дәлелді себепсіз намазды уақытында оқымау дұрыс емес.
   Уақытында оқылмаған намаздың қазасын міндетті түрде өтеу керек.
  Уақытында оқылмаған таң намазының қазасы сол күні түске дейін сүндетімен оқылады, ал түстен кейін – тек парыз намазы оқылады.
   Басқа намаздардың тек парыздарының қазасы оқылады, сүндеттердің қазасы оқылмайды.
   Уақытында оқылмаған құптан намазының қазасы үтір намазымен бірге оқылады.
   Жұма намазына қатыса алмаған адам бесін намазын оқиды.
    Уақытында оқылмаған мереке (айт) намаздары мен тарауих намазының қазасы өтелмейді.
  Уақытында оқылмаған намаздың қазасын  жамағатпен оқығанда, Құран дауыстап оқылатын рақағ’аттарда имам Құранды дауыстап оқиды. Ал қазаны жеке оқыған адам - іштей оқиды.
  Қаза қылған бірнеше намаздардың қазасы жіберіп алған намаздардың кезегімен (ретімен) оқылады. Мысалы, бес уақыт намаздарының бәрі де оқылмаса, олардың қазасы таң намазынан бастап құптан мен үтір намаздарына дейін, өз кезегімен оқылады.   
  Егерде адам өмір бойы 4-5 намазын қаза қылса, ол уақыты келген парыз намазын оқымай тұрып, алдымен қаза болған намаздарын оқиды. Мысалы, бесін намазы қаза болса, екінді намазының уақыты кіргенде, алдымен бесін намазының қазасы оқылады.
  Алты намазды қаза қылған адам оларды қай уақытта өтейтінін, уақыты кірген намаздың алдында, немесе одан кейін оқитынын, өз қалауымен шешеді.  
   Қаза болған намаздың алдында азан шақыру және қамат түсіру – сүндет. Біржолата үш намаздың қазасын өтегенде, азан бір мәрте шақырылып, әр намаздың алдында жеке-жеке қамат түсіріледі.
   Намаздың қазасын өтегенде ниет айту: «Ниет қылдым, Аллаһ Тағаланың ризашылығы үшін, бәленінші күні қаза болған таң намазының екі рақағ’ат парызын өтеуге. Жүзімді Құбыла тарапына қараттым. Аллаһу әкбәр!».
  Басқа намаздардың да қазасын өтегенде осылай ниет айтылады.
  Намаздардың қазасы күн шығып келе жатқанда, тал түсте және күн батар алдында оқылмайды.
 Қаза болған намаздардың қай күні қаза болғанын еске түсіру мүмкін болмаса, онда не басынан, не соңынан бастау керек. Сондықтан, ниет еткенде: «Ең соңғы (немесе, ең бастапқы) қаза болған Бесіннің (Екіндінің) парызын өтеуге ниет еттім», - деу керек.
     Дінімізде жылдың 14 мүбәрак (Алла жарлықаған) күндері мен мүбәрак кештері бар. Оларды Алла Тағалаға ғибадат жасап өткізу сауаптан болатыны жәйінде хош хабар берілген.
   Бұл кештерде Алла Тағалаға ғибадат жасау, қаза болған намаздарды өтеу, құран оқу, ардақты Пайғамбарымызға (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) салауат айту, ораза ұстау және нәпіл намаздар оқу – өте зор сауаб болады.
   Бұл мүбәрак күндер мен кештер:
   Жыл басы – мухаррам айының бірінші күні. Жұлдыз күнтізбесі бойынша – Жаңа жылдың бірінші күні;
  Ашура күні – мухаррам айының 10-шы күні. Пайғамбарымызбен (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) оның сахабалары бұл күнді Алланың жарлықаған күні деп, бұл күні ораза ұстаған. Көптеген пайғамбарлар бұл күні талай қауып-қатерден аман қалған;
  Хиджра түні - сафар айының 27-ші түні. Бұл түні Пай-ғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) Әбу Бәкірмен (оған Алла разы болсын) екеуі Қасиетті Мәккәдан шығып, рабиғ’ул-әууәл айының 12-сі күні Нұр сәулетті Мәдинәға жеткен. Осыдан кейін Ислам діні жан-жаққа тарап, жер жүзіне танымал болды. Сол себепті Исламда жыл санау сол жылдың мухаррам айынан басталды;
  Мәулид түні – рабиғул-әууәл айының 12-ші түні (Грегориан күнтізбесі бойынша 571 жылы 27 сәуір). Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) дүниеге келді. Мұсылмандардың екі дүниеде де игілікке бөленуіне себеп болған, біздің Пайғамбарымыздың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) туған күні болғандықтан, бұл күн біз үшін – Алланың жарлықауы болған күн;
   Рағаиб түні – раджәб айының бірінші жұмасына келеді. Бұл - Пайғамбарымыздың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) әкесі Ғ’абдулла мен шешесі Әминә бірінші рет кездескен және олардың некелерін қиған түн;
  Миғ'радж түні – раджәб айының 27-ші түні. Бұл түні Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) аспанға көтерілген. Бұл түні бес уақыт намаз оқу мұсылмандарға парыз етілген.
   Барағ’ат түні – шәғ'бән айының 15-ші түні. Бізге жеткен аңыз бойынша, бұл түні бүкіл жыл бойына адамдардың бақыты мен игілігі тағайындалады. Сондықтан бұл түн – қасиетті түндердің бірі болып саналады.
   Меккедегі жеңіс күні  – Рамазан айының 21-ші күні. Бұл күні Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) 12 мың әскерімен кәпірлерден Мәккәні тартып алып, Қасиетті Қағбаны солардың пұттарынан тазартқан; 
   Қадр түні – Рамазан айының 27-ші түні. Қадыр түнінің нақты қай түні болатыны белгісіз, бірақ, көпшіліктің айтуы бойынша, осы 27-ші түнге келеді. Бұл түні жасалған ізгі амалдарға, басқа уақыттарға қарағанда, бірнеше есе көп сауаб беріледі.
   Ораза айтының мереке күні – шәууәл айының бірінші күні. Рамазан айының оразасы аяқталғаннан кейін тойланады. Бұл күні әрбір мұсылман айт намазын оқуы керек. Дәулетті мұсылмандар, айт намазы басталғанға дейін, кедейлерге пітір (фитр) садақасын үлестірулері керек. 
   Құрбан айтының мереке күні – зулхиджә айының  10-шы күні. Бұл күні де жамағатпен мереке намазы оқылады. Дәулетті мұсылмандарға бұл күні мереке намазынан кейін, құрбандыққа мал сойып, етін кедейлерге, көршілерге, достары мен туыстарына үлестіру керек.   
   Ғ’арафәт күні - зулхиджә айының 9-шы күні де  Алла Тағаланың жарлықаған күндерінің бірі. Бұл күні, жер жүзінен Мәккәға қажылыққа келген жүздеген мың мұсылмандар, Ғ’арафәт тауында күні бойы Алла Тағалаға  құлшылық жасаумен болады. 
   Тәшриқ күндері – зулхиджә айының 11, 12 және 13-ші күндері. Бұл күндер де мереке күндері болып есептеледі. «Тәшриқтың» бірінші күнінің таң намазынан бастап, «тәшриқтың» үшінші күнінің екінді намазына дейін, мұсылмандар жамағатпен оқыған намаздарының соңында «тәкбір тәшриқ» айтады.
   Әрбір жұма күні мұсылмандар үшін үлкен мереке саналады. Мұсылмандар жұма күндері игі амалдар жасап, мұқтаж болған адамдарға қол ұшын беріп, Аллаға құлшылық жасап, Алладан тілек тілеп, біліп және білмей істеген күнәләрі үшін Алланың алдында тәубәға келіп, басқа да тақуалық және ізгі амалдар жасаулары керек.
     ҚҰРАН: «Йә айиуһәә-л-ләзиина әмәну кутибә ғ'аләйкуму-с-сыйәму кәмәә кутибә ғ'алә-л-ләзиина мин қабликум лә  ғ'алләкум тәттәқун».
   Мағынасы: «Ей, иман келтіргендер! Сендерге, сендерден бұрын болғандарға сияқты, ораза (ауыз бекіту) міндет етілді; мүмкін сендер тақуа (Құдайдан қорқатындардан) боларсыңдар».  
   ХАДИС: «Ли кулли шәйин зәкәәтун уә зәкәәтуль джәсәди-с-сыйәм».
  Мағынасы: «Әр нәрсе үшін тазарыну бар. Тәннің тазарынуы – ораза».
  Ораза – Рамазан айында, таң атқаннан күн батқанша, әрбір балиғат жасына жеткен, ақыл-есі дұрыс адамға міндетті түрде тамақ жеуді, сұйық ішуді және жыныс қатынасын тоқтату.   
     Ораза ұстаудың міндетті үш амалы:
а) ниет;
б) жеп-ішуден тоқтау; 
в) жыныс қатынасынан тоқтау.
    Таң атар алдында тамақ ішіп болғаннан кейін  (сәресіден кейін), ораза ұстауға шын жүректен қайта ниет ету абзал. 
   Ниет етуді бесін намазының уақыты басталуына бір сағат қалған уақыттан кешіктірмеу керек. Одан кейін жасалған ниеттің еш мағынасы жоқ.
   Ауыз бекітуге шын жүректен жасалған ниет жеткілікті. Яғни, ауыз бекітетін адам ниет сөзін жәрия айтпай-ақ, келесі күні ауыз бекітуге шын жүректен іштей ниет қылса, оның оразасы дұрыс болады.    
   Ниетті арабша айтқан – сауаб*: «Нәуәйту ән әсумә саумә шәһри рамәданә минәл фәджри иләл мәғриби хаалисан ли Ллаһи Тәғ'алә».
 Мағынасы: «Аллаһ Тағала үшін Рамазан айының оразасын таң атқаннан, күн батқанша ұстауға мен шын жүректен ниет еттім».
___________________________________________________________________________________________________________
      * Ниетті әр адамның өз тілінде айтқанның кемшілігі болмауға тиіс. Ақиқаты Аллаһ Тағаланың Бір өзіне аян?! (Ш.Ж.)
  
    Күн батқаннан кейін аузды тұзбен, бір жапырақ тамақпен немесе сумен ашу - Сүндет. Құрмамен ашу да құпталынады.
  Ауыз ашқаннан кейін оқылатын дұға: «Аллаһуммә ләкә сумту уә бикә әмәнту уә ғ'аләйкә тәуәккәлту уә ғ'алә рызқыикә әфтарту фәәғфирлии иәә ғаффәәру мәә қаддәмту уә мәә аххарту».
   Мағынасы: «Уә, Аллаһ, тек Сен үшін мен ораза ұстадым, Саған иман келтірдім, Саған тәуекел еттім және Сенің нәсіп еткен ырыздығыңмен ауызымды аштым. Уә, Кешірімшіл Ием, менің бұрын жасаған және келешекте жасар күнәләрімді кешір?!»      Оразаның алты түрі бар:
1. Парыз болған ораза – Рамазан айының оразасы және осы айда ұсталынбаған оразның қазасын өтеу;
2. Уәжіб болған ораза – ұстауға ниет етілгеннен кейін ұстамай, бұзып жіберген қосымша оразаның қазасын өтеу;
3. Сүндет болған ораза - Мухаррам айының 9-шы жә-не 10-шы күндерінің оразасы;   
4. Мұстахаб (ұстауы абзал) болған ораза – жұлдыз күнтізбесі бойынша әрбір айдың 13-ші, 14-ші және 15-ші күні ұсталатын 3 күндік ораза;
5. Нәфил (қосымша) болған ораза - жоғарыда келтірілген оразаладан басқа, барлық ораза жатады;
6.  Мәкруһ болған ораза:
а) мухаррам айының тек 10-шы күні (Ашура күні) ұстаған ораза. Бұл оразаны ұстау үшін осы күнге тағы бір күн (9-шы, немесе 11-ші күнді) қосу керек;
ә) Ораза айтының бірінші күні мен Құрбан айтының үш күнінде және жұма, немесе сенбіде тек бір күн ораза ұстау дұрыс емес.
   Бұл күндері ораза ұстаған кісі жеңіл күнә табады.    Ораза ұстаған кісіге біле тұра, өз қалауымен оразасын бұзу – харам (тыйым салынған амал).
   Оразаны бұзатын 3 амал:
а) Бұршақтың көлеміндей тамақ немесе дәрі ішу;
ә) Бір тамшы су немесе сұйық дәрі ішу;
б) Жыныстық қатынас. 
   Өз еркімен Оразаны бұзған адам, ораза ұстамаған барлық күндерін толықтыруға және айыбын өтейтін (кәффәрат) амалдар жасауға міндетті.
   Айыбының өтемі ретінде, оған 60 күн қатарымен ораза ұстау керек. Егерде ол, денсаулығының нәшәрлығына байланысты, 60 күн ораза ұстай алмаса, онда 60 кедей адамды тойғанынша тамақтандыруға міндетті.
   Егерде ауыз бекіткен адам қателесіп аздап су ішіп, немесе тамақ жұтып қойса; немесе оның аузына жәңбірдің тамшысы, әлде қардың ұшқыны түссе; немесе ол өз еркімен аузын толтырып құсса; немесе ол, әлі таң атқан жоқ деп ойлап, ас ішсе; немесе ол күн батпай тұрып, оны батты деп ойлап, аузын ашып қойса; немесе жыныстық қатынас жасамаса да, жыныс мүшесінен ұрық сұйығы шығып кетсе – оның оразасы бұзылады. Ол бұл күннің оразасын бұзған айыбын өтемейді, бірақ Рамазан оразасынан кейін, оразасын бұзған күнін толықтыруға міндетті болады.        
   Егерде ораза ұстаған адамның оразасы күндіз бұзылса, ол аузын ашып жібермей, күн батқанша оразасын жалғастыра береді.    Егерде кісі тозаңды, топырақты, қылшықты немесе түтінді, өзінің түкірігі мен тісінің арасында тұрып қалған тамақтың қалдығын жұтып қойса; немесе аузы берік екенін ұмытып кетіп, ас ішіпжеп қойса; немесе әйелімен жыныстық қатынас жасап қойса; ұйықтап жатқанда жүніп болып қалса (поллюция); таң атқанша жүніп күйінде болса  – оның оразасы бұзылмайды. 
   Ораза уақытында жасауға рұқсат етілген 10 амал:
а) сатып алып жатқан тауардың дәмін тату;
б) балаға тамақ шәйнап беру;
в) көзге сүрме жағу;
г) мұрт пен сақалды майлау;
д) мисуақпен тіс тазалау; 
е) қан алдыру;
ж) сүлік салдыру; 
з) үстіге су құйып шомылу;
и) моншада терлеу; 
к) сабынмен жуыну. 
     «Иннә Ллаһи фтәрада ғ'аләйһим садәқатән фи әмуәлиһим туухазу мин ағ'нийәиһим уә турадду илә фуқараиһим»
   Мағынасы: «Ақиқатында, Аллаһ Тағала иман келтіргендерді дүние-мүлкінен зекет төлеуге міндеттеді. Бұл зекет иман келтірген байлардан алынып, олардың (иман келтіргендердің) арасындағы кедейлерге үлестіріледі». 
   Балиғат жасына жеткен, ақыл-есі дұрыс иман келтірген адамға өзінің дүние-мүлкінен жылына бір рет зекет төлеу – парыз;  
   Зекет төлеудің шарты – адамда жыл бойы зекет төленетін бір дүние-мүліктің нисабының мөлшерінде дәулеті болу. Ол дүние-мүліктің зекет төленетін мөлшеріне иелік ету мерзіміне бір жыл толғанша, ол адам зекет төлеуге міндеттелмейді    Ниса́б (арабша басы, негізі‎) – зекет төленетін дәулеттің ең төменгі мөлшері.  
1. Бір дүние-мүліктен зекет төлеу үшін, оның шамасы белгілі бір мөлшерге (нисаб) жетуі керек. Шамасы нисабқа жетпейтін дүние-мүліктен зекет төлеу міндет етілмеген;
2. Әр дүние-мүліктің нисабы әр түрлі. Мысалы: Алтынның нисабы - 80,18 грамм* (бұл нисабқа қолда бар алтын ақша болса да, сом алтын болса да, сәндік бұйым мен әшекейлер болса да, ыдыс-аяқ болса да кіреді). Күмістің нисабы – 561 грамм**
__________________________________________________________________________________________________________       
   * Зекет төленетін алтынның салмағы – 20 мысқал – Хәнәфи мәзһәбі  бойынша 96 грамм. Хәнәфи мәзһәбі бойынша бұл нисабқа қолда бар алтын ақша болса да, сом алтын болса да, сәндік бұйым мен әшекейлер болса да, ыдыс-аяқ болса да кіреді.
   ** Зекет төленетін күмістің салмағы – 200 дирхем – Хәнәфи мәзһәбі  бойынша 672 грамм. Хәнәфи мәзһәбі бойынша бұл нисабқа қолда бар күміс ақша болса да, сом күміс болса да, сәндік бұйым мен әшекейлер болса да, ыдыс-аяқ болса да кіреді. (Мухаммад Йусуф әл-Коккози. «Мухтасар ИЛЬМИХАЛ»)

  Қой-ешкінің нисабы –  олардың саны 40 басқа жеткенде; сиырдың нисабы – 30 басқа жеткенде; түйенің нисабы - 5 басқа жеткенде; жылқының нисабы - 2 басқа жеткенде.
  Егерде кісінің қолындағы алтыны, немесе күмісі басқа металлдармен аралас құйылған болса (сплав), және оның құрамында алтын, немесе күміс көбірек болса (50% тен бастап), олардың нисабы нағыз алтын, немесе күмістің нисабымен есептеледі.
3. Нисабтан төленетін зекеттің мөлшері дүние-мүліктің қырықтан бір бөлігі. Мысалы: 80,18 (96гр.) грамм алтыннан шамамен 2,005 (2,4гр.) грамм, 561 (672гр.) грамм күмістен – 14,025 (16,8гр.) грамм.
   Ақшалар мен сауда жасайтын нәрселердің (товардың) мөлшері күмістің бағасымен саналады.
4. Егерде кісінің қолындағы алтынның сомасы нисабтың мөлшеріне жетпесе, онда нисаб оның қолындағы бар алтынның, күмістің, ақшаның және сауда жасайтын нәрселердің жалпы сомасынан есептеледі. Егерде ол сома күмістің нисабына жетсе, ол адам сол соманың қырықтан бір бөлігін зекетке төлейді.
5. Бағасы 40 тенге тұратын дүние-мүліктен 1 теңге, 100 теңгеден – 2 теңге 50 тыйын, 1000 теңгеден – 25 теңге.
6. Егерде нисабы жеткілікті адамның жыл бойына дүние-мүлкі көбейсе, онда ол адам, дүние-мүлкінің  көбейгеніне бір жыл толмаса да, зекетті дүние-мүлкінің  жалпы бағасынан төлейді.

ҚОЙ-ЕШКІЛЕРДІҢ НИСАБЫ.
40 - тан 120-ға дейін   – 1қой, не ешкі;
121-ден 200-ге дейін  – 2 қой, не ешкі;
201-ден 399-ға дейін  -  3 қой, не ешкі;
400-ден                           -  4 қой, не ешкі.
   400-ден жоғары болса – зекетке әр 100 қойдан, не ешкіден 1 қой, не ешкі беріледі: 500 –ден – 5 бас, 600-ден – 6 бас, 700-ден жеті бас, ...

СИЫР МЕН СУ СИЫРДЫҢ НИСАБЫ.
30-дан 39-ға дейін – бір жасқа толған тайынша, не бір қашар;
40-тан 59-ға дейін – екі жасқа толған бір құнан өгіз, не бір құнажын сиыр;
60-тан 69-ға дейін - бір жасқа толған екі тайынша, не екі қашар;
70-тен 79-ға дейін – бір тайынша, не бір қашар мен екі жасқа толған  бір құнан өгіз, не бір құнажын сиыр;
80-нен 89-ға дейін – екі құнажын сиыр;
90-нан 99-ға дейін – үш тайынша, не үш қашар;
100-ден 119-ға дейін – екі тайынша мен бір құнажын сиыр;
120-дан - төрт тайынша, немесе үш құнажын сиыр (зекет иесінің қалауы бойынша);
120-дан жоғары болса, әр 30 сиырға – бір тайынша, не бір қашар, әр 40 сиырға - бір құнан өгіз, не бір құнажын сиыр қосылып отырады.

ТҮЙЕНІҢ ЗЕКЕТІ.
  5-тен 9-ға дейін        –    1 қой, не 1 ешкі;
10-нан 14-ке дейін     –    2 қой, не 2 ешкі;
15-тен 19-ға дейін      –    3 қой, не 3 ешкі;
20-дан 24-ке дейін     -     4 қой, не 4ешкі;
25-тен 35-ке дейін      -     1 ұрғашы тайлақ;
36-дан 45-ке дейін      -     1 құнанша інген;
46-дан 60-қа  дейін      -    1 үш жастағы інген;
61-ден 75-ке дейін      -     1 төрт жастағы інген;
76-дан 90-ға дейін        -   2 құнан інген;
91-ден 120-ға дейін     -    2 төрт жастағы інген;
121-ден 144-ке дейін  -     2 төрт жастағы інгенмен бір ге, әр бес түйе үшін    -     1 қой, не 1 ешкі;
145-тен 149-ға дейін  –     2 дөнен және 1 ұрғашы тайлақ;
150-ден174-ке дейін -       4 төрт жастағы үш інгенмен бірге, әр бес түйе үшін -   1 қой, не 1 ешкі;
175-тен 185-ке дейін -      4 төрт жастағы үш інгенмен 1  тайлақ;
186-дан 195-ке дейін  -     4 төрт жастағы үш інгенмен 3 жастағы бір інген;
16-96-дан 200-ге дейін -   4 төрт жастағы 4 інген.
200-ден жоғары болса – әр елу түйе үшін - 4 төрт жастағы 1 інгеннен қосылып отырады. 1.Үйден, қорадан, бақшадан, киім-кешектен, ыдыс-аяқтан, күнбелікті тұтынатын бұйымдардан, сондай-ақ, жалға берілген үйден, егіндіктен, шабындық пен орманнан зекет төленбейді;
2. Қарызданып қалған адамның жекеменшігі болып - ол қарызға алмаған дүние-мүлк қана есептеледі. Сондықтан, ол қарызға алған дүние-мүлкінен зекет төлеуге міндеттелмейді;
3. Біреуге қарызға берген дүние-мүлк, берген адамның жекеменшігі болып есептеледі. Егерде қарызға алған адам адал және сенімді болса және ол дүние-мүлктен вексель (қарызға алған ақшаны белгілі мерзімде төлеуге берілетін міндеттеме құжат) арқылы зекетті төлеуге мүмкіншілік болса, қарызды берген адам ол зекетті төлеуге міндетті.
4. Кедей борышкерден алашақ борыштан зекет төленбейді.
5. Үй шарушылығына пайдаланатын жекеменшік машинадан және басқа да көліктен, малдардан, үйдің жиһаздарынан және басқа да бұйымдардан зекет төленбейді.
        Зекет беріледі:
1. Дүние-мүлкі зекет төлейтін нисабқа жетпейтін кедейлерге;
2.Үйінде дүние-мүлкі бар болса да, мұқтаж болған жолаушыға және, зекет беруге нисабы жететін дүние-мүлкі бар, бірақ қарыздар болған адамға, оған қарызынан құтылу үшін көмек жасау мақсатымен;
3. Зекет жинауға тағайындалған адам бай болса да, оған ол жинаған зекеттен белгілі бір мөлшерде еңбек ақы беріледі;
4. Бәрінен абзалы – зекетті кедей туыс-туғанға, кедей көршілерге, кедей достарға, мұқтаждық көрген дін оқуында жүрген шәкірттерге, жесір әйелдерге, жетімдерге және күнкөрісі нашар адамдарға беру.
   Өмірлерін дін жолында және  дін ілімін үйренуге сарп етіп, жұмыссыз, қаражатсыз қалған адамдарға, олардың нисабы болса да, зекет берген дұрыс, өйткені күнкөріс көзін тапқанша олар мұқтаж адамдардың қатарында болып саналады.
5. Зекет беруші адам беруге ниет етіп, зекетін алатын адамның өз қолына беруі керек. Ниет етілмей берген, және алушының өзінің қолына берілмеген зекет – зекет болып саналмайды;
6. Зекетке беруге ұйғарылған дүние-мүлік, дәл берерде зекет беру ниеті айтылмаса да – зекет болып саналады;
7.Қайрымдылық көрсету ұйымдарына, кедейлерге тарату үшін зекет жинайтын адамдарға зекетті беру дұрыс болып саналады. Бұндай жағдайда ұйымның есепшісі (бухгалтері) зекет беруші адамның өкілі болып саналады.    Зекет берілмейді:
1. Зекет беретін адамның өзінің ата-әжесіне, әке-шешесіне, балалары мен немерелеріне, күйеуіне, немесе әйеліне;
2. Зекет төлеуге жететін нисабы бар дәулетті адам мен оның балаларына.
   Жоғарыдағы келтірілген адамдарға берілген зекет - зекет болып есептелмейді, сыйлық  болады.
3. Мұсылман емес кедейлерге.
   Зекеттен түскен қаражаттар мен дүние-мүлік жұмсалмайды:
1. Мешіт, медресе салуға және жөндеуге;
2. Жолдарды жөндеуге, көпір салуға, құдық қазуға, бұлақтарды аршуға және т.б. Зекет пен садақа кедейлер мен байлардың араларындағы салқындықты жояды.
  Тырнақтап жинаған дәулетінен шынайы көңілмен  кедей мұсылман бауырларына берген байлар әрі Алланың, әрі мұсылман бауырларының ризашылығына бөленіп, бақытты және ізгі жандар болып табылады.
    Күн көрісіне қажет нәрселерден артылатын дүние-мүлкінің көлемі күмістің нисабына жететін кісіге Рамазан айының оразасы аяқталғаннан кейін, Ораза айты күні, (Ғ'ид әл-Фитр) өзінің және балаларының атынан фитр (пітір) садақасын беру - міндет.
   Егерде ол адамның әйелі мен балалары бай болса, онда олар пітір садақасын өздері төлеуге міндетті. Ал, егерде олар кедей болса, пітір садақасын төлеу олардың өздеріне міндет етілмейді.
  Егерде ер адам пітір садақасын өзінің әйелі, ер жеткен балалары және жұмыскерлері үшін өзі төлесе, әрине ол Алланың сауабынан мақұрым қалмайды.
  Жағдайы нәшәр кедей адам пітір садақасын төлеуге міндеттелмейді. Дегенмен, ол төлегісі келсе, садақасын өзінен кедей адамға беруге тиіс.
   Кедейлерді мейрам күні разы қылып қуандырудың артықшылығын ескеріп, пітір садақасын Ораза айты күні, таң атқаннан, айт намазы басталғанша, беру дұрыс. Пітір садақасын айт намазына дейін беріуге үлгірмеген адам, оны намаздан кейін беруге міндетті.
   Пітір садақасын бүкіл Рамазан айы бойы беруге де болады.
   Пітір садақасы, зекет пен ғ'ұшыр сияқты, тек кедейлерге беріледі.    *Ханәфи мәзһәбі бойынша пітір садақасы ретінде 0,5 сәғ (1750 грамм) бидай, не бидайдың ұны, немесе 1сәғ (3500 грамм) арпа, кептірген жүзім, немесе құрма беріледі.  (Мухаммад Йусуф әл-Коккози. «Мухтасар ИЛЬМИХАЛ»)
   Пітір беретін адамның өзінің ата-әжесіне, әке-шешесіне, балалары мен немерелеріне, күйеуіне, немесе әйеліне және дәулетті адам мен оның балаларына пітір берілмейді.
  1. Созылмалы ауруының кеселінен ауыз бекіте алмайтын адам өзі ұстай алмайтын Рамазан айының оразасының өтемін (фидийә) төлеуі керек;
2. Оразасының өткізіп алған күндерінің қазасын өтемеген адам өзінің мұрагерлеріне фидийә садақасын төлеуді өсиет етуі керек;
3. Егер бұндай өсиет айтқан адам қайтыс болса,  мұрагерлерне оның қалдырған дүние-мүлкінің 1/3 бөлігін, оның оразасының қазасы өтелмеген барлық күндері үшін, фидийә садақасы ретінде үлестіру керек;
4. Фидийәнің мөлшері оразаның әрбір күні үшін, күнбелікті оқылатын бес уақыт намаздың әр қайсысы үшін және әрбір үтір намазы үшін берілетін фитр садақасының мөлшеріне тең. 
   Уақытында орындалған немесе қазасын өтеген ораза күндері мен намаздары үшін фидийә садақасы берілмейді. Бірақ көңілге күмән туғызбау үшін, олар үшін де фидийә садақасын беруге болады. Сондықтан кейбір мұрагерлер өсиет етушілердің, олардың балиғат жасынан бастап есептелетін парыз намаздары мен оразалары үшін фидийә садақасын береді.
  1. Жаңбырмен, немесе өзен суымен суарылған егістіктен, бау-бақшадан, шабындықтан түскен өнімнен және араның балынан төленетін зекетті - ғ’ушр (оннан бір бөлігі) - дейді.
   Бұндай өнімнің оннан бір бөлігін зекет алуға рұқсат етілген кедейлерге, немесе кедейлерге қайрымдылық көрсету ұйымдарына беру – міндет.      * Хәнәфи мәзһәбі бойынша түсімі 5 «уәсқ»-тан (1050 кг) төмен өнімнен ғ’ушр төленбейді. (Мухаммад Йусуф әл-Коккози.  «Мухтасар ИЛЬМИХАЛ»)

3. Өнімнің оннан бір бөлігін бәрі де төлеуге міндетті: үлкендер де, балалар да; ақыл-есі дұрыс адам да, дұрыс емес адам да; байлар да, кедейлер де.
4. Отыннан, қамыстан және солар тәрізді заттардан ғ’ушр  төленбейді;
5. Жаңбыр сирек жауатын, немесе қолмен саурылатын егіндіктен өнімнің жиырмадан бір бөлігі төленеді;
6. Ғ'ушр зекет берілетін кедейлерге үлестіріледі.
  1. Зекет, ғ'ұшыр, пітір, фидийә және кәффәрат - кедейлерге үлестіруге міндет етілген садақалар. Сондықтан оларды иман келтірмеген немесе кедей емес адамдарға беру, жолдарды жөндеуге, көпір салуға, құдық қазуға, бұлақтарды аршуға, мешіт пен медресе салуға беру дұрыс емес.
2. Жоғарыда келтірілген садақалардан және қоғамның қажеттігіне берілген ақшалардан басқа садақалар қосымша (нәфил) садақа болып есептеледі.
   Қосымша садақа беру – құпталынады. Берген кісіге ол үшін Аллаһ Тағаладан  мол сауаб бар;
3. Садақа берген адамның жасаған күнәләріне кешірім болар, жамандық пен ауыртпалық одан қашық болар;
4. Кедейшілік пен жоқшылықтан қайыр сұраған адамға дөрекілік жасауға болмайды. Шамадан келгенше, қолда барды беріп, тіпті беретін ештеме болмаса, оған жақсы мінез танытып, жылы сөз айту керек;
5. Бірнеше күнге жететін тамағы, немесе ақшасы бар адамға қайыр сұрауға тыйым салынған - харам.  Алайда, ол адамға қажет болған нәрсені сұрауына болады. Мысалы, киім-кешек.
6. Қайыр сұрауға салынып кетпуі үшін, мұқтаж болмаған адамға садақа беруге болмайды.
7. Садақа алған адамның садақа берген кісіге жақсылық тілеп бағыштайтын дұғасы:
«Аллаһуммә хфәз сахибә һәзиһи-с-садақати ғ’анил әфәәти уәл бәлийиәәти уә ғфир зунубәһу уә әккид имәәнәһу уә әксир әмуәләһу уә уәффиқһу  ғ'алә хайри мәқаасыдиһ».
  Мағынасы: «Уә, Аллаһ! Осы садақаны берген кісіні пәле-жаладан сақта, оның күнәләрін кешір, оның иманын кәміл ет, оның дәулетін арттыр және жақсы мақсатарына қол жеткізуді оған нәсіп ет.
     Қажылық ержеткен, ақыл-есі дұрыс, күш-қуаты болған әрбір дәулетті мұсылманның өмірінде бір рет қажылық жасап, Қағбаны және маңайындағы мүбәрак жерлерді зиярат етуі – парыз.
   Қажылық - дүние-мүлікпен (қаражатпен, малмен) және денемен жасалатын ғибадат.
   Кедейлерге, мешелдерге және мүгедектерге қа-жылық жасау парыз емес.
   Сондай-ақ, қажылыққа баратын жолдың қауып-қатерсіз болуы шарт.
   Өзіне қажылық парыз болмаған адамға, күнін көріп отырған мал-мүлкін сатып, қажылыққа баруы дұрыс емес.
   Қажылықтың рукндері:
1. Зиярат тәууәфі;
2. Ғ’арафатта тұру.
   Қажылықтың дұрыс болуының 4 шарты:
1. Мұсылман болу;
2. Ихрамға кіру;
3. Қажылықты уақытында орындау;
4. Қажылықты белгілеген орында орындау;
    Қажылықтың  уәжіптері:
1. Ихрам – Қасиетті Мәккәнің тарапына кірерде, оның маңайындағы белгіленген бір жерде (Микәтта) қажылыққа барған адамдардың арнайы киімді киуі;
2. Уәқыф – екінді намазынан кейін, ақшам намазының соңына дейін қажылардың Ғ’арафат тауында тұруы (Аллаға құлшылық амалдарын жасап);
3. Құрбан айтының алғашқы күні, таң атқаннан кейін, күн шыққанша Муздәлифәда болу;
4. «Джәмәра-и Ғ’ақабә»-да  шәйтандарға тас ату;
5. Қыран және Тәмәттуғ қажылықтарында құрбандық шалу;
6. Шәш алдыру, немесе қысқарту;
7. «Джәмәра-и Ғ’ақабә»-да тас атуды бұл амалдардан бұрын орындау;
8. Құрбандықты тас атқаннан кейін, шәш алдырудан бұрын шалу;
9. Парыз және рукн болған зиярат тәууәфтарын Құрбандық шалу күндерінде орындау;
10. Сағ’иді («Сафә» мен «Мәруәнің» арасында жүгіру) қажылық кезінде, тәууәфтан кейін орындау;
11. Ғұзыры болмаған адамға сағ’иді жаяу жүгіру;
12. Сағ’иді «Сафә» төбесінен бастау;
13. Сырттан келгендердің қоштасу тәууәфін жасау;
14. Ғұзыры болмағандардың тәууәфті жаяу атқару;
15. Тәууәфті дәретті болған қалыпта жасау;
16. Тәууәфті аурат (ұятты жерлер) жабық қалыпта жасау;
17. Тәууәфті «Хәтимнің» сыртын айналып жасау;
18. Тәууәфтан кейін екі рақағат намаз оқу;
19. Зиярат тәууәфінің соңғы үш рет айналуын да жасау;
20. Ихрам халінде жасауы құпталынбаған амалдарды жасамау; 
21. Киімдерді ластықтардан таза ұстау. 1. Қажылық жасаушылар Қасиетті Мәккәға келген бетте Қағба Музәммә мешітіне бет алып, Қағбаны көре салысымен тәкбір (Аллаһу әкбәр) мен тахлил (лә Иләһә иллә Ллаһ) айтып, дұға оқып, тілек тілейді.     
  Мешіттің тарапына кіргеннен кейін олар Қағбаның бұрышындағы қасиетті тас «Хаджәр әл-Әсуәд»-ті көргенде, қолдарын көтеріп, қолдарының бас бармақтарын құлақтарының жұмсағына тигізіп, тәкбір мен тахлил айтады. Мүмкіншілік болса, тасты сүйеді.
   Осыдан кейін, қажылық жасаушылар Қағбаны жеті рет айналып, тәууәф сүндетін жасайды да, «Ибраһим Пайғамбардың (оған Алланың сәлемі болсын) мақамы», деп аталған жерде, Қағбаға қарап тұрып, екі рақағ’ат намаз оқиды. Одан кейін «Зәмзәм» бұлағынан су ішіп, онымен беттері мен бастарын сулайды.
   Мешіттен шыққасын, Сафә мен Мәруә төбешіктерінің арасында жүгіріп, «сағ'и» рәсімін жасайды.
   Бұдан кейін, қажылық жасаушылар зулхиджә айының 8- ші күніне дейін Мәккәда болып, өздері қалаға нынша тәууәф пен сағ'и жасайды, қаланың қасиетті жерлерін аралайды.
   Таңертең, зулхиджә айының 8-ші күні, қажылық жасаушылар Мәккәнің маңайындағы Минә елді мекенінің жанындағы  мешітке бет алады.
   Түні бойы сол мешітте болып, таңертең таң намазын оқығаннан кейін, зулхиджә айының 9-ші күні олар Ғ’арафат тауына барып, бесін намазының уақыты кіргенде жамағатпен намаз оқиды да, ізінше екінді намазын оқиды. 
  Осыдан кейін қажылық жасаушылар «ғусл» құйынып, «уәқыф»-ты бастайды: Ғ’арафат тауында, беттерін Құбыла тарапына қаратып, зікір (Аллаға мақтау) айтып, дұға оқып, Алладан тілек тілейді.
   Күн ұясына батқасын, қажылар шам намазын оқымай, Муздалифәға келіп, жамағатпен әуелі шам намазын оқып, ізінше құптан намазын оқиды.
  Қажылар таң атқанша Муздалифәда болып, таң намазын оқығаннан кейін қайтадан «уәқыф»-қа тұрып, таң атқаннан кейін Минәға қайтып оралып, «Джәмәра-и Ғ’ақабә»-ға 7 рет тас атады. Тас атқан сайын қайталап тәкбір айтады.
   Осыдан кейін қажылар құрбандық шалып, етін садақа ретінде таратады. Садақа таратқанда исраф болмауын қадағалайды.
   Осыдан кейін ер адамдар шәштарын алдырады, немесе қысқартады.
  Зулхиджә айының 10-да, 11-де, немесе 12-де қажылар Қасиетті Мәккәға қайтып оралып, міндет етілген тәууәф жасап, олар ихрамнан шығады.
   Ихрамнан шыққаннан кейін, ихрамда жасауға тыйым салынған амалдарды жасауға рұқсат етілген.
   Сырттан келген қажыларға мереке намазына қатысу қажет емес. Ал, егерде уақыттары болса, олар  мереке намазын Мәккәда, болмаса Минәда оқиды.
  Сырттан келген қажылар, елдеріне аттанар алдында «әл-Харам» мешітіне барып, Қағбаны айналып, тәууәф жасайды. Олар Қағбаның табалдырғын сүйіп, оның «Мултәзәм» аталатын жеріне (есігі мен «Хаджәр әл-Әсуәд»-ті қаланған бұрыштың арасы)  және Қағбаның жамылтқысына кеуделерін, оң жақ беттерін тигізеді, зәмзәм бұлағынан су ішеді, көптеген дұғалар оқып, екі дүниенің жақсылығын сұрап, Алладан тілек тілейді.
   Қоштасушылар «әл-Харам» мешітінен, одан жүздерін тайдырмай, шегініп шығады.
   Қажыларға Нұр сәулелі Мәдинәда Мұхаммед Пайғамбарымыздың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) киелі қабірі «Рауза-и Мутаһһәра»-ны зиярат ету –  уәжіб.
   Қасиетті Мәккәда және Нұр сәулелі Мәдинәда қажылар зиярат ететін киелі орындарға бару құпталынады.
  Зәмзәм суын, бетті Құблаға бұрып, түрегеп тұрып, үш жұтымнан жасап ішкен дұрыс. Ішіп болғаннан кейін келесі дұға оқылады:
   «Аллаһуммә инни ас-алукә ризқан уәсиғ’ан уә ғ’илмән нәфиғ’ан уә шифәғ’ан мин кулли дағ’ин»
   Мағынасы: «Уә, Алла! Мен Сенен мол ырыздық, пайдалы білім және барлық дерттен шипа тілеймін?!».   
     ҚҰРАН: «Фәсалли ли Раббикә уәнхәр. («әл-Кәусәр» сүресі, 2 аят)
   Мағынасы: «Жаратқан Иеңе құлшылық қыл да, (құрбандық) шал».
   Күнбелікті тіршілікке қажет дүние-мүліктің сыртында, күмістің бір нисабына жететін дүние-мүлікі бар адам, Құрбан айты мерекесі күні, зулхиджә  айының 10-ны күні, бір малды құрбандыққа шалып, етін жақындары мен кедейлерге таратуы керек.       
  Құрбандықты шалу уақыты - зулхиджә  айының 10-ны күні, айт намазы біте салысымен, 11-ші және 12-ші күні, күн батқанша.           Құрбандықты зулхиджә айының 12-і күні күн батқаннан кейін шалған дұрыс емес.
 Құрбандықты уақытында шалмаған кісі, сойған малын, немесе оның ақшалай бағасын садақа ретінде  кедейлерге үлестіруге міндетті.
   Малды кешке және түнде сою құпталынбайды.
   Құрбандыққа тек аша тұяқ малдар шалынады: қошқар (қой), ешкі, сиыр, түйе.
   Қой мен ешкі бір кісінің атынан шалынады, сиыр мен түйе – 7 адамның атынан.
   Құрбандыққа шалынатын қой мен ешкінің жасы - 1 жас, сиырдың жасы – 2 жас, түйенің жасы – 5 жас.
   6 айлық ірі және семіз қозыны Құрбандыққа шалуға болады, бірақ 1 жасқа толмаған лақты шалуға болмайды.
  7 адам қосылып құрбандыққа сиыр, немесе түйе сойғанда, олардың әрқайсы өз жүрегінде құрбандық шалуға ниетін бекітуге міндетті болады. Ал, егерде біреу оларға, тек ет алу мақсатымен қосылса, онда сойған мал қалған алтауына да құрбандық болып есептелмейді.
   Құрбандық шалуға қосылған 7 адамның арасына балаларды да қосуға болады, бірақ қайтыс болған  адамды қосу – шүбәлі болып табылады.
   Дұрысы: сауабын қайтыс болған кісіге бағыштап, бөлек бір мал шалу.
   Құрбандық шалуға қосылған 7 адам, етті жіліктеп бөлмей, салмағымен өлшеп бөліп алулары керек.
  Дәулетті  кісіге, сойған малының етін үшке бөліп, бір бөлігін кедейлерге және бір бөлігін қонақтарына беріп, бір бөлігін өзінің отбасына қалдыруына болады. Дәулеті шамалы кісіге  сойған малының етін түгел өзінің отбасына қалдыруына болады.   
 Құрбандыққа шалынған малдың терісін кісіге өз пайдасы үшін  сатуға болмайды. Оны, немесе оның бағасын ақшалай кедейлерге садақа ретінде беру керек, болмаса, теріні илеп шаруашылыққа пайдалануға, киім тігіп алуға болады.
   Құрбандық малын ер адамның өзі бауыздағаны дұрыс, болмаса, бауыздауды басқа мұсылманға тапсыруына да болады.     
   Құрбандық малын бауыздар алдында, малдың иесі, немесе бауыздайтын кісі, малға қарап тұрып дұға оқиды: «Аллаһуммә иннә саләти уә нусуки уә махйәййә уә мәмәтил Илләһи Раббил ғ'аләмина лә шәрикә ләһ. Аллаһуммә тақаббал һәзиһил удхиййәтә(_____)  
  Мағынасы:  «Уә, Аллаһ, шын мәнінде менің оқыған дұғам, менің жасаған құлшылығым, менің өмірім мен өлімім – Бүкіл әлем Иесі Бір Алла үшін. Уә, Аллаһ, осы құрбандықты (бәленшенің ұлы бәленшеден, немесе, бәленшенің қызы бәленшеден) қабыл ал».   
  Құрбандық шалмақ болған адамға, қажылық жасаушыларға ұқсамақ ниетімен, зулхиджә  айының басынан, құрбандық шалғанша, шәші мен тырнақтарын алдырмаудың сауабы бар.  
  Құрбандыққа соятын қойдың дене мүшелері сау, семіз, мүйіздері үлкен және  түсі ақ, немесе ақшылт-сұр болғаны дұрыс. Әйтпесе, құрбандыққа туғаннан мүйізсіз, қышыма, піштірілген малдар да жарамды.
   Құрбандыққа союға жарамсыз малдар:
1. өте арық;
2. ақсақ;
3. мүйізінің үштен бірінен артығы сынған;
4. құлағының, немесе құйрығының үштен бірінен артығы кесілген;
5. бір көзі соқыр;
6. құлағы немесе құйрығы жоқ болған.
   Құрбандық малы кедейлерге тірідей берілмейді, себебі – қан ағызу шарт.
   Құрбандық шалу – Алланың әмірін орындап, сауаб алу және кедейлерге көмек көрсету болады.
   Құрбандық шалатын жағдайы бола тұра, құрбандық шалмау – күнә болады.
    Ғибадат көңіл-күйімізді, жан-дүниемізді тазартады. Бізді Жаратушымыздың алдында және Оның жаратқандарының алдында жоғарлатады.
  Ислам дінінің әміріне сәйкес ғибадаттарын орындаған кісі екі дүниеде бақытқа бөленеді.
 Күнде бес рет белгіленген уақыттарында намаз оқу; ыстық-суығына қарамастан, жылда бір ай, нәпсісіне қарсы тұрып, ораза ұстау; тер төгіп, бәлен жыл бағып-қағып өсірген малының етін, олардан ешбір қарымта күтпестен, кедейлерге тарату; алыс жолдың машақаттарына шыдап, қажылық жасау мақсатымен, өмірі көріп-білмеген шалғай жерлерге барып, бейнеті мен ауыртпалығына сабыр сақтау; Алланың өзіне жүктеген бес парызын өтеу - әрине, қажырлы да қадірлы, ізгі амалдар.
 Осы амалдарды тек қана Алланың ризашылығы үшін жасаған мұсылман – Алладан басқа ешкімге бас имейтін, тақуа бір адам болады.
 Ол адам ешкімнің мал-жанына, дүние-мүлкіне, ар-намысына көз тігіп, нұсқан келтірмейді,  барлығының да құқығын құрмет етеді. Ол осылай, өзі мүшесі болған жамағаттың және күллі адамзаттың, ең абыройлы да, ең ізгі мүшесі болып өмір сүреді.
    
    Бүкіл адам атаулы, жаратылыс тұрғысынан қарағанда, екі нәрседен тұрады:
а) Тән: ет, сүйек, қан, май, сіңір тәрізді көзге көрінетіндер;
б) Жан-дүние (рух): ой, сезім, білім және т.б. рухани нәрселер.
   Бұлардан бірінішісі – тәніміз, екіншісі -  жан-дүниеміз (рухымыз).
   Дене мен рух, жеке-жеке түсінік болғанымен, кісінің өмірінде бір-бірімен соншалық байланысты, тіпті біреуінде болған кемшілік екіншісіне де әсер етеді.
   Негізінде, адамның тәні де, жан-дүниесі де жаратылыста пәк және таза болады.
   Абайсызда тәнді баурап алған түрлі дерттер жандүниеге де әсер етеді. Бірақ тән дертіне дәрімен дауа тауып, оны сауықтыруға болады.
   Рухымыз да, тәніміз сияқты, сырқаттанады, дерттің әсерінен ол да табиғи жаратылысынан алшақтауы мүмкін. Оның да дертінен сауықтыратын шипа жолдары бар. Оның емделуі үшін белгілі бір рухани тұғыр-тірек, сүйеніштер керек. Ол тұғыр-тірек, сүйеніштерді және солардың аясында өмір сүруді – «Ахлақ» (мінез-құлық), - деп атайды.
  Басқаша айтқанда, ахлақ – біздің тәнімізді және рухымызды Жаратушы Иемізге және Оның жаратқандарына борышты болған біздің міндеттерімізді атқара алатын дәрежеге көтереді.
  Иман мен ғибадаттардың негізгі бұлағы – Алла Тағала  және Оның Кітәбі, Құран, сондай-ақ бізге сол Құранды түсіндірген Алланың Пайғамбары Хазрет Мұхаммед (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) әрі оның мүбәрак өмірі болса, дәл осылар – ахлақтың да негізгі бұлағы болып табылады.
   Иман мен ғибадаттың мән-мағынасы – өз иелерін толық түр мен қасиетте адам ету. Ал, ахлақтың да көздеген міндеті осы. Сондықтан, ардақты  Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Мен тек қана «ахлаки» міндеттерді толықтастыру үшін жіберілдім», - деп айтқан.
   Адам баласы дербес немесе қоғамдық өмірде кейбір ауыртпалықтарға, сәтсіздіктерге, ауру-сырқауларға душар болса, тікелей айтқанда, бұл дүниеде түрлі бейнеттерге тап болған болса, бұның себебі - ол тіршілік және бет алыстарды ахлақи қағидаларға сәйкес  жасамағандықтан болып табылады.
   Іс-амалдарын дұрыс жолға қойған, Жаратқан Иемізге, әрі Оның жаратқандарына тән міндеттерін біліп, толық атқарған және дүние тіршілігінің нәрін татқан талапты кісілер - жасампаздық жолдарын Алла Тағаланың және Пайғамбарымыздың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) әмірлеріне сәйкестірген ахлақ  жолында жүрген бақытты кісілер.
  Уақытша дүние тіршілігіндегі өмірінде ахлақсыздықтың салдарынан түрлі жамандыққа ұшырағандардың да және Алла Тағаланың жолында, ахлақ жолында жүріп рахат пен бейбітшілік ішінде өмір сүрген бақытты кісілердің де жағдайлары өлімнен кейінгі мәңгілік өмірде де жалғасады. Өйткені адам баласы дүниеде не ексе, ахиретте соны орады.
   Дүниеде және ахиретте шаттыққа, бақытқа жету үшін мойнымызға борыш болған ахлақи міндеттеріміз мыналар:
1. Алла Тағалаға және Пайғамбарымызға (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) байланысты міндеттеріміз;
2. Өзімізге байланысты міндеттеріміз;
3. Үй-іші мен жақындарымызға байланысты міндеттеріміз;
4. Мемлекетімізге және халқымызға байланысты міндеттеріміз;
5. Адамзат әлеміне байланысты міндеттеріміз;
  а) Алла Тағалаға байланысты міндеттеріміз:
   Алла Тағаланың барлығына, бірлігіне (жалғыздығына), Одан басқа ешбір құдай болмағандығына, Оның ұлы сипаттарына сенген муһмин, Оның ұлы есімін ұдайы тағзым және құрметпен еске алады. Оған шынайы көңілімен байланады, Оның әмірлерін орындайды, Оның тыйым салғандарынан сақтанады. Оған деген сүйіспеншілігі мен махаббатын бәрінен де жоғары ұстайды. Оның берген рыздық-несібесіне разы болады.
ә) Пайғамбарымызға (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) байланысты міндеттеріміз:
 Алладан кейін ең жоғары құрметке лайық болған – Оның Елшісін, біздің ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) Хазрет Мұхаммед Мустафаны (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) шын жүректен жақсы көреміз. Өйткені ол, Алла Тағаланың әмірімен және бұйрықтарымен, күллі адамзатты азғындық пен қараңғылық түнегінен құтқарған. Әрі дүниені білім, мәдениет және ізгіліктің сәулесімен нұрландырған. Ол дүние мен ахиреттің бақыт есіктерін ашқан, адамзатқа ең тура әрі ең жақсы жолды көрсетіп, бақтиярлыққа жеткізген. 
Оның аброй мен жақсы атаққа толы, адамзаттың жүзін ағартқан, тап-таза өмірі адамзаттың екі дүниеде шаттық пен есендігі үшін күресумен өткен болатын.
    Біз оны пайғамбарлардың ең Ұлысы, Алланың бүкіл адамзатқа жіберген ең соңғы Пайғамбары деп білеміз, оның бізге көрсеткен жолының ең тура, ең ақиқат жол екеніне, ол жолдың бүкіл адам баласы үшін Тозақ отынан құтылу жолы екеніне сену, әрі оны берік ұстану - біздің тікелей міндетіміз.
Оның жарқын да қасиетті өмірі біз үшін тақуалық пен ізгіліктің өшпес үлгісі.    Жаратқан Алла Тағаланың  әрі Оның жаратқандарына байланысты міндеттерімізді толық түрде атқара алу үшін денемізді, рухымызды (мәдди, мәғнәуи) заттық және моральдық сырқаттардан қорғау, мойнымыздағы міндеттерімізді орындай алатын қабілетке жеткізумен болады. Денеміз бен рухымызды бұл міндеттерді кемшіліксіз орындауға кедергі болатын әр түрлі сырқаттардан қорғау, денемізді сау ұстай алу үшін денсаулық ережелерін білу және оларға сәйкес әрекет етумен мүмкін бола алады. Оның үшін ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Қиямет күнінде адам баласы әуелі денсаулығын қорғаған-қорғамағандығынан сұралады», - деген.
   Дінімізде ғибадаттар да денсаулықтың негізіне тіреледі. Ғибадат үшін орындалған дәрет және ғұсл күллі денеміз бен, бірлікте жиі кірлейтін, беті-қол, ауыз-мұрын, аяқ тәрізді мүшелеріміздің әр уақытта таза болуын қорғайды.
   Денсаулық – біз ие болған сансыз нығметтердің ең зоры. Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Алладан денсаулық тілеңдер, өйткені, ешбірімізге мықты бір иманнан кейін, денсаулықтай зор бір нығмет берілмеген», - деген.
   Ауруға ұшырамау үшін, денсаулыққа әсер ететін әр нәрседен қорғану, сырқат болғаннан кейін де сақаю үшін керекті әр шара қолдануда селқостық істемеу – өзімізге байланысты ең елеулі міндетіміз екені анық. Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Алланың құлдары, емделіңдер, өйткені Алла Тағала шипасы болмайтын ешбір ауру жаратпаған... Ат және атыс жарыстарын жасаңдар. Оқта-текте жүректеріңді рахаттандырыңдар», - деген.    *Дініміздің тыйым салған арақ-шарап сияқты ішімдіктерді ішуден, аққан кан, арам өлген мал және доңыздың етін жеуден, құмар ойын ойнау және зина сияқты зиянды амалдардан қорғану.
     Адам баласының рухы жаратылыс тұрғысынан – таптаза, Жаратқан Алла Тағалаға және Оның жаратқандарына байланысты болған міндеттерін орындай алатын қабілетінде жаратылған.
  Тәніміздің ауруларға ұшырайтынындай, рухымызды да ауруларға душар ететін әсерлер бар. Бұлар рухымызға өз міндетін атқаруға кедергі болады.
   Ахлақтың міндеті – рухымызды өз міндетін атқаруға кедергі сырқаттардан қорғау және ол ауруға ұшырамауы үшін жасалынатын шараларды үйрету.    1. Қасарысқандық және қарарсыздық.
   Қасарысқандық, ойламастан берілген қарардан табан тіреп, қайтпау. Бұндай кісі өз ойлағанынан басқа ешкімнің пікірін қабыл алмайды. Өз дегенін істейді. Бұл жағдай – ираданың (қалау, ойлау) азғындығы. Бұндайлар әрдайым маңайындағыларды зиянға ұшыратып, қателік жасап, күнәһәр болады.
   Ал, қарарсыздық болса - ираданың кемшілігі. Қарарсыздық та, қасарысу сияқты, рух сырқаты болып табылады. Бұндайлар басқалардың ирадасымен әрекет етеді (солардың айтқанын істейді), яғни, құлға (басқа адамға) құлшылық етеді. Осының салдарынан Алла Тағалаға және Оның жаратқандарына байланысты болған міндеттерін дұрыс орындай алмайды.
  ЕМДЕЛУ ШАРАСЫ: Тұрақты, талғамды болу. Бұл жағдай адамдар үшін бір фәзилләт: дүние-ахирет үшін пайдалы, сапалы әрі сауапты істер – бұл сипатқа ие болған кісілердің ісі. Қасарысу және қарарсыздық тұрақтылықпен және талғамдылықпен жойылады.    
   Дініміз бізге тұрақты және талғамды болуды әмір етеді.
   2. Шектен тыс мазасыздану және қорқақтық.
   Бір істің алды-артын ойламай, дереу ол іске кірісумен қауып-қатерге ұрыну да – рух ауруы болып табылады. Бүкіл жамандық пен қылмыстар осының салдарынан істеледі.
  Ызақорлық пен ашуаңдық – жындылықтың бір түрі болып табылады. Өйткені ашуланып, ыза болған сәтте ақыл-ес жұмыс істемейді, меңгерілуден шығыды. Кісі не істегенін білмейтін халге түседі.
   Ал, бұған керсінше болған, өте қорқақтық та жаман қасиет. Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Уә, Алла! Қорқақтықтан (сақта деп) Өзіңе сиынамын», - деп, қорқақтықтың жаман екендігін бізге түсіндірген.
   ЕМДЕЛУ ШАРАСЫ: Нәпсісіне ие болу және батыл болу. Нәпсісінің шектен тыс сезімталдығына және ауытқуларына ие болу – ахлақи фәзилләт болып табылады. Бұндайлар - сөздеріне де, істеріне де ие болғандар. Қандай болған жағдайда да мазасызданып, абыржымай, байсалдылығын сақтайды. Ақыл және білімнің арқасында дереу бойын жинап, көркем мінез жолынан адаспайды.
  Батылдық – жүректің қуаты және ираданың тұрақтылығымен болады. Бұндайлар өмірдің ауыртпалығы мен жамандығын сабырмен қарсы алады. Ақиқатты ұстанып, шындықты айту жолында ешкімнен именбейді. Ақиқат пен әділдіктің аясында амалдар жасап, әрекет етеді.
    3. Өзімшілдік, тәкәппарлық және ынжықтық.
   Бұл қасиеттер де рухқа жабысқан аурулар болып табылады. Мейілі жаратылысында, мейілі заң бойынша, адам баласы бір-біріне тең. Сондай-ақ, тең құқыққа ие. Осымен қатар тәкәппар біреулер дәулеттеріне, қызмет орындарына, байлықтарына сүйеніп өздерінен төмен санағандарын қорлап, өздеріндейлерді төмен санайды. Өйткені, рухтарында тәкәппарлық ауруы бар болғандар, әр түрлі жаман мінездерді жинап алады. Бұл мінездері, олардың жақсы мінезді, майталман болуларына кедергі болады. Олар шындықты қабыл етпейді, өйткені бұл олардың ождандарына ауыр тиеді. Алла тәкәппарларды жақсы көрмейді.
   Ал, бұған керсінше болған қасиет – ынжықтық та жаман мінездерге жатады. Өздерін ынжықтыққа бергендар әр түрлі қорлыққа және бейнетке ұшырайды.
   Бұл мінездердің екеуі де жаман мінез.
   ЕМДЕЛУ ШАРАСЫ: Кішіпейілдік және байыптылық.
   Адам баласы кішіпейіл болуымен басқалардың сүйіспеншілігіне, байыпты болуымен, құрметіне ие болады.
   Алланың алдында беделді кісі – Оның жолында болғандар.
  Дүние-мүлік және басқа да байлықтар кісіні жоғары дәрежеге көтермейді. Ұлылық тек қана көркем мінез-құлықпен тығыз байланысты болады.
   Байсалды кісілер болса, олар ұдайы өз дәрежелерін және адамгершілік абыройын қорғайды.
   Кішіпейілдік пен байсалдылық бір-бірін толықтыратын ұлы мінездер болып табылады. Бұл көркем мінездерге ие болған кісілер әрі Алланың алдында, әрі адамдардың арасында сүйкімді, құрметті кісілер болады. Сондықтан ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Алла мүһмин бауырына кішіпейіл болғанды жоғарлатады, мен-меншілік және тәкәппарлық көрсеткенді – қор етеді», - деген. Ал, кішіпейілдік туралы ол: «Кішіпейілді болған кісі, құдықтың түбінде болса да, Алла Тағала бір жел жіберіп, оны шығарады» және «Кішіпейілдіктің қадырын білгендерге, кішіпейіл болыңдар, білмегендерге, керсінше, тәкәппар болыңдар. Дандайсығанға қарсы дандайсу – садақа», - деген.
   4. Арсыздық, ұятсыздық.
   Адамның рухына жабысатын аурылдардың бірі – арсыздық, ұятсыздық. Бұл дертке душар болған кісілер ирадаларына ие бола алмайды, сондықтан, олар әр түрлі жамандықты істеуден тартынбайды. Бұндайлар Алладан қорықпайды да, адамнан ұялмайды. Олар әртүрлі адамгершілік қасиеттерден жұрдай болып, хайуандықтың да ең төменгі сатысында болады. Бұлардың қолынан әр түрлі бұзақылық келеді. Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Ұялмағаннан кейін, қалағаныңды істе», - деп бұйырған.
   ЕМДЕЛУ ШАРАСЫ: Ұятты және әдепті болу.
   Арсыздық пен ұятсыздық деген - діннің жаман көрген нәрселерінен рухтың сығылуы, әсерленуі болып табылады.
   Адамдағы фәзилләттің шынайы және тура өлшеуі – әдеппен және ұятпен тығыз байланысты. Бұл қасиетке ие болған кісілер әр түрлі азғындықтан, абыройсыздықтан сақтанып, ұзақ өмір сүреді. Ол мінез - иесін әр түрлі ұятсыздықтан қорғайды. Өйткені Алладан қорыққан – Оның әмірлерін орындап, Оның тыйым салғандарынан сақтанады. Адамнан ұялған кісі, ешқашанда басқаның хақысына қол созбайды, оларға байланысты міндеттерін бұлжытпай, орынды атқарады.
   Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Ұялу – адамның зейнеті», «Ұяты болмағанның иманы кеміс болады», - деген. 
   5. Өтірікшілік және айлакерлік.
 Өтірікшілік деген ауруға тап болғандар өздерінің ойлағандарын, білгендерін керсінше айтады. Бұндай адамдар әр түрлі адамгершілік қасиеттерден жұрдай болады. Өтірікшілік – адамның рухынан тыныштықты, рахатты жояды, адамдарды азапқа душар етеді. Өтіріктің ең жаманы – өтірік куәлік келтіру, өтірік ант ішу.
  Алла Тағала Құран Кәримде өтірікшілерге лағнет айтқан. Өтірікшілік – мунәфиқылықтың (екі жүзділіктің)  бір белгісі.
   Айлакерлік те мунәфиқылықтан. Адамдардың арасында айлакердің қадірі да, абыройы да болмайды. Айлакерлік – қоғамның тәртібін бұзатын, қоғамның өрісін дамытпайтын жаман бір мінез. Айлакер – шайтанның  жолдасы. Мұндайлардан әркім қауіптенеді. Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Дін және дүние істерінде үмбетіме айлакерлік істегендерге Алла Тағала лағнет айтсын!», - деп қарғыс айтқан.
     ЕМДЕЛУ ШАРАСЫ: Туралық пен шындық.
   Мұсылманның рухы туралыққа сүйенеді. Оған сенімде, құлшылық міндеттерінде, дүние істерінде және сөзінде туралықты ұстану әмір етілген. Тура кісі ойлағанындай және білгеніндей істейді. Тура кісілер әрі Алланың алдында, әрі елдің алдында сүйкімді, абыройлы болады. Сондықтан, балаларымызды, әзіл-қалжыңдап болса да, өтірікке әдеттендірмеуіміз қажет.
   Рухымызды өтірікшіліктің кесірінен қорғау – ең ірі ахлақи міндетіміз. Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Бір рет өтірік айтқан кісі – үш рет лағнетке лайық болады», «Өтірік рыздықтың берекесін азайтады», «Күнәләрдің ең үлкені – тілдің өтірік айтуы», – деп ескерткен.
   Құпия-сыр сақтау да - туралықтың бір тармағы және рухани міндеттеріміз. Хазрет Ғ’али: «Сыр, яғни, ішіңде сақтағаның – сенің тұтқының. Оны сыртқа шығарған уақытта сен – оның тұтқыны боласың», - деген. Бұнда үлкен мағына бар.
     6. Аманатқа қиянат жасау.
   Бізге тапсырған бір іске арамдық істеу – аманатқа қиянат жасау болады. Ислам аманатқа қиянат жасағандардың иманы болмайтындығын, бұндайлар мунәфиқтардан (екі жүзділерден) екенін білдіреді.
   Қиянатшыл адамдар - қоғамның ішіндегі құрт сияқты. Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Саған аманат еткен нәрсені иесіне қайтарып бер. Өзіңе қиянат жасаған кісіге де қиянат жасама», «Аманат – бейне бір байлық, яғни аманат берілген кісі бір бай сенімге ие», «Аманатқа қиянат еткендер – иманның кемелінен мақрұм», - деп айтқан.
     ЕМДЕЛУ ШАРАСЫ: Сенімді болу.
   Аманат, мейілі заттай болсын, мейілі рухани болсын, оны сақтау үшін кісіге тапсырылған бір міндетке жатады. Сақтау үшін бізге тапсырған ақша, дүние-мүлік, намыс, абырой және сыр – бәрі де аманатқа жатады. Бұларды сақтау (қорғау), қамдау және аман-сау иесіне тапсыру – біз үшін елеулі бір міндет.
  Сондай-ақ Алланың бізге жеткізген әмірлері де – аманат. Сондықтан оларды да әмір етілгендей орындау – біздің рухани борышымыз екені ақиқат.
   Мойнымызға алған дербес және қоғамдық міндеттер де аманатқа жатады. Бұларды да талабына сай, бұлжытпай өтеу – рухани борыш. Сондай-ақ, адамгершіліктің де ең жоғарғы қасиеті – сенімді болу.
  Қорыта келгенде: Қасарысу, қарарсыздық (екі ойлылық), өте өршелену, тым қорқақтық, дандайсу, ынжықтық, арсыздық, ұятсыздық, өтірікшілік, айлакерлік, аманатқа қиянат жасау, ызақорлық, көрсе қызарлық, кекшілдік, күншілдік, әуесқойлық және басқа да адамның рухани дүниесін меңдеп алатын аурулардан тазарту үшін: мықтылық, байыптылық, батылдық, нәпсіге ие болу, кішіпейілділік, байсалдылық, ұяттылық, әдептілік, туралық, шыншылдық, сенімділік, сабырлылық, қанағатшылдық, кешірімділік және осылар тәрізді рухымызды көтеретін қасиеттерге өзімізді баулуды - адамгершілікке байланысты, жасауға борышты, рухани міндеттеріміз екенін білуіміз керек.
     Отбасы: Ерлі-зайыпты,әке-шеше,балалары және жақын бауырларынан тұратын топтың аты.
   Отбасы - қоғамның ең шағын мүшесі және үлгісі. Қоғамды отбасылары құрайды.
   Отбасы мүшелерінің арасындағы бір-біріне байланысты міндеттері – өте елеулі міндеттер болады.
 Бұларды тәртіп бойынша орындағандар қоғамның жалғасуына, нығаюына қызмет еткен, ал, орындамағандар болса, олар қоғамның тәртібін бұзған, дербес және әлеуметтік тәрбиеден өз үлесін ала алмаған бақытсыз жандар болып табылады.
   Адам баласы Жаратқан Иесіне және оның жаратқандарына байланысты орындауға борышты болған міндеттерін: үлкендерге құрмет, кішілерге мейірімділік, сондай-ақ адамгершілік және отанын сүйерлік міндеттерін отбасында үйренеді. Отбасы – сүйіспеншіліктің және көргенділіктің бастау бұлағы. а) Ерлі-зайыптылардың бір-біріне байланысты міндеттері;
ә) Әке-шешенің балаларына, балаларының әке-шешелеріне байланысты міндеттері;
б) Туыстардың, бір-біріне байланысты міндеттері;
в) Ағайын-туғандардың бір-біріне байланысты міндеттері; 1. Ер мен әйел отбасының ірге тасы болады. Ол үйленумен құрылады. Оның үшін Ислам дінінде үйленудің өте елеулі орны бар. От басының құрылуы, қоғамның майданға келуі - үйленумен тығыз байланысты. Сондықтан ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Үйленіңдер, көбейіңдер, өйткені, мен қиямет күні басқа үмбеттерге сендердің көптіктеріңді мақтаныш етемін», - деген.
2. Бір халықтың ең құнды қазынасы – санының көптігі болады. Әлеуметтің тәртібі және жақсы өмір сүруі де осыған байланысты болады.
3. Адам баласы мұқтаж болған рахатты, бейбітшілікті ең шынайы сүйіспеншілік, мейірбандық сезімдерін ана құшағында, әкенің қара шаңырағында табады.
4. Зор бір кедергі болмағанда, тұрмыс құрмағандар дербес және адамгершілік міндеттерінен қашқан болады. Өйткені, адам баласы адамгершілік қасиетін, абыройын, намысын тек қана үйлену арқылы қорғай алады.
5. Отбасында ер адам – отбасының төрағасы. Оның үшін бүкіл сыртқы істерді атқару, отбасының әр түрлі қажет шаруаларын орындауға міндетті. Сондықтан ол – барлық іс, жұмыс иесі болуға мәжбүр.
  Отбасында ер адам әйеліне діни және дүние білімдерін үйретуге, олар әйел адамдарға әр қашан сыпайы, мейірімді және жұмсақ болуға міндетті.
  Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Әйелдерді жомарт болғандар ғана сыйлайды. Оларды қорлап, құрметтемегендер сүйкімсіз адамдар болады», - деген.
   Ал, әйел адамдар да отбасының аман-есен болуына, күйеуінің отбасының төрағасы болғанын мойындауға, оған сүйіспеншілік және құрметпен мойын ұсынуға, балаларының денсаулықтарына, тәрбиелеріне, білім алуларына аса көңіл бөлуге міндетті. Ерінің табысын исраф (жөнсіз шәшіп-төгу) қылмай, үйінің тазалығына және түзелуіне мән беруге міндетті.
   Үй-ішінде де, сыртта да еріне толық мойын ұсынып, оның абыройын, намысын және құрметін қорғау да әйелдердің міндеті болып табылады.
   Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын):«Қиямет күнінде әйелден,оның оқыған намазы туралы сұралғаннан кейін, еріне бой ұсынған-ұсынбағаны туралы сұралады. Намазын уақытында оқыған, оразасын ұстаған, намысын арам жолдан сақтаған әйелдің баратын жері – тура Жәннәт», - деген.
  Исламда отбасының мәні өте зор. Бұл ұяның екі ірге тасы болған ерлі-зайыптылар бір-біріне байланысты құқық және міндеттерін біліп, дұрыс әрекет етсе – отбасы бақыт пен шаттықтың бесігі болады.
     Әке мен шеше дүниеге келуге өздері себеп болған балаларын, өздері ішінде болған ортаға және күллі адамзатқа пайдалы бір мүше етіп жеткізуді нысана етулері – әке-шешенің ең маңызды міндеті болады.    
   Сондықтан, балаларын олар өмір сүретін қоғамға сәйкес әзірлеу мақсатымен, дін және дүние ілімдерін үйретуге, дене және рух тәрбиелеріне өте ұқыпты болу - әке-шешенің парызы болады.
   Балаларын, табыстарына сәйкес халалдан жегізіп, киіндіріп, оларға деген сүйіспеншілікте, тәрбиеде және игілікте әділеттіліктен айрылмау - әке-шешенің борышы болады.
  Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Балаларыңды жақсы бағыңдар, оларды жақсы тәрбиелеңдер», - деген. Өйткені әке-шеше балаларының жақсы тәрбиеленуінен әрі Алланың, әрі қоғамның алдында жауапкер.
  Әке-шешелеріне сөздерімен, істерімен, дүние-мүлкімен құрмет және қызмет етулері, әке-шешелеріне: «Туһ!», - деп ең болымсыз кейіс білдіріп, жалыққандығын байқатпаулары және олардың көңілдерін қалдырмаулары – балалардың діни және адамгершілік борышы.
  Әке-шешеге үнемі жақсы сөзді, жайдары жүзді болулары, олардың айтқандарынан шықпауы, үнемі оларды разы қылуы, олардың жасаған іс-амалдарын өздерінікінен артық көрулері, олар қайтыс болса, оларды мейір-сүйіспеншілікпен естеріне алулары – балалық борышы болады.
 Алла Тағала Құран Кәримде әке-шешенің хақысын, әрі оларға көрсетілетін құрмет және сүйіспеншілікті бізге мына әмірімен жеткізген: «Құлшылықты тек Аллаға жасаңдар, әке-шешеге жақсылық пен игілік жасаңдар. Олардың біреуі, не екеуі де жандарыңда қартайса, оларға: «Туһ!», - деме, оларға зекіме, екеуіне де сыпайы сөз сөйле, ол екеуіне де кішірейіп, мәрхамәт құшағыңды жәй да: «Жаратқан Ием! Ол екеуі мені кішкентай кезімде тәрбиелегеніндей, Сен де оларды игілігіңе бөле?!», - де». «Жаратқан Иелерің көңілдегілеріңді жақсы біледі. Әке-шешеге игілік көрсетсеңдер, Алла сендерді жарлықайды, өйткені Ол – тәубәға келушілерді, әлбетте, Жарлықаушы».
 Осылай,  дүние тіршілігінде, әке-шешемізге құрмет көрсеткеніміздей, олар қайтыс болғаннан кейін де ықыласпен және мейіріммен еске алу, олар үшін үнемі дұға оқу, олардың өтелмеген борыштары болса -  өтеу, олардың қалдырған өсиеттерін орындау, олардың достарына құрмет көрсету – балалық міндет болып табылады.
    Туыстар – бір ағаштың бұтақтары сияқты. Олар бір тамырдан өскен, бір тәрбие көріп, бірге өсіп-өнген. Сондықтан туыстық байланыс ақша, дүние-мүлік сияқты нәрселердің салдарынан бұзылмауы абзал.
    Өз туыстарының құқықтарына мән бермегендер, басқалардың құқықтарына мүлдем мән бермейді.  
   Бұл жағдай Ислам қағидаларына сәйкес келмейді.    
   Туыстарымызға қарасып, оларға көмек жасау -  біздің рухани борышымыз.
  Әулетте жасы үлкен ағалар мен апалар – әке-шеше орныда болады. Оларға да құрмет көрсету – міндет. Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Ағалардың інілерінің алдындағы құқықтары – әкенің әулетіндегі құқығымен тең», - деген.
 Туыстардың құқықтарына мән беріп, олармен жақсы араласқандар – баға жетпес туыстықты өмір бойы жалғастырғандар, олар – мәдениетті де, бақытты жандар.     Ағайын-туысқа бірге туған бауырлық сезіммен қарау – жақындық дәрежелері бойынша, оларға құрмет пен сүйіспеншілік көрсету, олардың мұң-мұқтаждарын қамтамасыз ету, оларды әрдайым естен шығармау, мүмкін болғанда, оларға барып, көңілдерін көтеру, алыстағыларына хат жазып, сәлемдеме жіберу.   
   Осылай туыстық байланысты жалғастыру да – ахлақ борышы.
  Жақындарын сүймегендер жақсы адам саналмайды. Болымсыз нәрсеге ашу шақыру, өкпелеу, туысты ренжітіп, көңілдерін қалдыру - Ислам әдептеріне сәйкес келмейді.
   Отбасы ағайын-туыстарымен көркейіп, нығаяды.
  Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Әкесі жоқ баланың нағашысы - әке орнында»,
  «Нағашы апа – шеше орнында» және «Немере аға – әке орнында», - деген.
 Дінімізде қызметшілердің де құқықтарының негіздері келтірілген. Оларға өзіміздің ішкен асымыздан жегізу, киімдерімізден киіндіру. Оларға отбасының мүшелеріне сәйкес қарау, олардың денсаулықтарына, рухани тәрбиелеріне маңыз беру - біз үшін дін және ахлақ міндеті болып жүктеледі.
 Ислам дінінде ағайындардың хақысынан кейін көрші хақысы келеді. Көршілермен тату болу, оларға көмек жасап, қарайласу, оларға зиян жасамау – біздің көршілерімізге байланысты, міндеттеріміз.
   Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Көршінің көршіде елеулі хақылары бар. Көршісі аш болғанда, өзі тоқ болған кісі – толық иман иесі бола алмайды», «Аллаға және ахиретке сенген кісі көршісіне жақсылық істесін», «Көршілері оның кесірінен аман болмаған біреу – нағыз муһмин емес», - деген. 
     Адам баласы топты түрде өмір сүру қасиетінде жаратылған. Адамзаттың бұл жағдайын: «Мәдени және қоғамдық жағдай», - деп атайды.
   Жер бетіндегі әр ел белгілі бір шекара ішінде саяси бір қоғам құрған. Бұның аты – Мемлекет. Мемлекеттің ие болған ықпалына өкілдік еткен басқару орны – Үкімет. Мемлекеттің ішінде өмір сүрген, және мемлекетті құраған елдің барлығын: «Ұлт», - деп ат-айды.
   Біздің мемлекетіміздің аты – Қазақстан. Үкіметімізді – Қазақстан Үкіметі, ұлтымызды – Қазақ ұлты – деп атайды. Отанымыз – Қазақ елі.
   Отанды сүю де иманнан келеді, имансыздың жүрегінде Отанға деген сүйіспеншілік болмайды.
 Әр мемлекеттің тұрақты болуы – сол мемлекетті құраған ел мен оны құрған үкімет арасындағы бір-біріне байланысты міндеттердің талапқа сай келуімен және тәртібі бойынша алып жүрілуімен тығыз байланысты болады.
   Әр адам баласы үшін - елін сүю, оның бақытты болуына, дамуына өз үлесін қосу – міндет.
   Елдің ішінен және сыртынан қорғалуы, қоғамдық істердің өз жолымен атқарылуы үшін әркімнің дүние-мүлкімен және жанымен үкіметке көмек келтіруі шарт.
   Дүние-мүлікпен жасалатын көмек – салық төлеу, жанымен жасалатын көмек – әскери борышты өтеу.
   Әскери борышты өтеу – жаулардан елді қорғау және елдің намысы мен абыройын қорғау. 
   Ислам дінінде әскердің дәрежесі өте жоғары. Әскер соғыста өлсе – шәһидтік, тірі қалса – ғазилық мәртебесіне жетеді. Ахиретте, пайғамбарлықтың мәртебесінен кейін, шәһидтіктің мәртебесі келеді. Ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Құрлықта шәһид болғандардың, құлдық борышынан басқа, барлық күнәләрі кешіріледі. Теңізде  шәһид болғандардың – бүкіл күнәләрі, тіпті құлдық борышы да, кешіріледі», - деген.
   Ал, түрлі сылтаулармен әскерге бармау, немесе, барғаннан кейін, қашу – қиянат және ауыр күнә болады.    Алла Тағала адам баласын тәуелсіз түрде жаратқан. Бүкіл адам баласының бір-бірінен өзгешілігі жоқ, бәрі біркелкі тәуелсіз.
   Ең көлемді ұғым бойынша тәуелсіздік – әр адамның өзінің қалағанын және ойлағанын істеу құқығына ие болуы.
   Бірақ, бұл іс жүзінде мүмкін болмайды.
   Бір адам, басқалардың тәуелсіздігін мойындау шартымен, өзі тәуелсіз бола алады. Бұндай болғанда, әр адамның тәуелсіздігі, басқалардың тәуелсіздік шеңберінде тәмәм болады.
  Бүкіл адамзат тәуелсіздік құқығына ие болумен қатар, басқалардың да тәуелсіздігін тану, оған құрмет етуге міндетті болады. Яғни, адамдардың өздері кейбір құқыққа ие болғанындай, бір-біріне байланысты да жауапкершіліктері бар.
   Адамдардың бүкіл құқық пен міндеттерін дініміз өте ашық бейнеде, әрі ең толық түрде әмір еткен. Алла Тағала Құран Кәримде: «Алла әділет пен ізгілікті және жақсылықты әмір етеді...», «Әділет істеңдер, ізгі істерге көмектесіңдер», - деп бұйырған. Және ардақты Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) адамдардың құқық және жауапкершіліктерін, назар аударарлықтай маңызда уағыздаған: «Өзіңе қалағанды басқаларға да қала, өзіңе қаламағаныңды, басқаларға да қалама», - деп.
   Бұл және бұларға ұқсас әмірлерді әрі Құран Кәрим, әрі Алланың Елшісі (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) бұйырған.
 Ислам дініен басқа ешбір қоғам, ешбір философиялық көзқкарас, ешбір білім адамы адам баласының бұл табиғи құқықтарын бұншалық айқын және осындай кең көлемде ортаға қоя алмаған.
     Әр адам баласы үшін өмір сүру хақысы бар. Дініміз адамның бұл құқығына шабуыл жасауды бүкіл адам атаулыға шабуыл деп есептейді. Құран Кәрим: «Алла өлтіруге тыйым салған кісіні өлтірмеңдер, қылмысты болмаса», - деп бұйырған.
   Ислам діні кісі өлтіруді ең ауыр күнә, - деп санайды.
   Дінімізде түсік (іштегі баланы) түсіру де кісі өлтіргенге жатады.
   Кісінің өзін-өзі өлтіруіне де дінімізде тыйым салынған.
   Кісінің өзін қауып-қатерден қорғауы дұрыс. Бұндай жағдайда жауды өлтіру орынды.
  Дінімізде адамның жанына қастандық қылуға тыйым салғанындай, оның рухани құқықтарына шабуыл жасауға да тыйым салынған.
  Біреудің абыройына, намысына, адамгершілігіне дақ түсіретін бейнеде ойнау, мазақтау, сондай-ақ, біреуді қорлау, ғайбаттау (жамандау), жала жабу, көре алмау, күндеу, өсек айту сияқты мінездерге дініміз тұжырымды түрде тыйым салған. Сонымен қатар, бұларды ең жаман мінездер деп көрсеткен.
   Тәуелсіздік құқығы: Әр адам баласы  тәуелсіз және тәуелсіздік құқыққа ие.
   Тілі, діні, ұлты және өңі қандай болса да, ешкімнің тәуелсіздігіне ешкімнің соқтығуына болмайды.
    Ойлау тәуелсіздігі. Әр адам, өз қалауы бойынша, ойлауға ерікті. Бұл – оның құқығы болады.
   Білім алу тәуелсіздігі. Ислам діні ғылымның ең бірінші досы және қорғаушысы. Өйткені, ғылым қаншалық дамыса, Исламның зор хиқметтері сол дәрежеде жақсы көрініс береді.
   Мал-мүлік ұстау құқығы. Адам баласы халал және дұрыс жолдармен мал-мүлік иемдену құқығына ие. Иемденген мал-мүлік-терін исраф қылмай, сараңдық жасамай, өз қалауымен жұмсауға ерікті. Адамдардың бұл құқықтарына қарсы келу де қылмыс бо-лып табылады.
  Мал-мүлікті иемдену құқығы өмірде абыроймен еңбек етіп, бір дербес адам болса да, не бір қоғам болса да, оның дамып, көтерілуінің, сондай-ақ бүкіл адам баласына бұл жолда көмек көрсетудің тек қана бұлағы болып табылады.
  Бұл құқық берілмеген жерлерде мәдени, эконмикалық өмір тоқтайды, тыныштық пен рахат қалмайды. Осылайша ел басына қауыпты зұлымдық төніп, әр түрлі бүліктер туады. Сондықтан Ислам діні адамдардың мал-мүлік ұстауларына жол берген. Бұларға шабуыл жасауға тыйым салған.
        Исламда, Қасиетті Құран мен Киелі Суннада, бізге міндет етілген сәлемдесу рәсімінің өз ерекшеліктері бар.
  «Алла Тағала Адам Атаны (оған Алланың сәлемі болсын) жаратқаннан кейін, оған: «Барып анау оқшау отырған періштелермен сәлемдес те, сенің сәлеміңе олардың қандай жауап қайтарғанын мұқият тыңда: сол сенің ұрпағыңның сәлемдесу рәсімі болады», - деген.
   Адам (оған Алланың сәлемі болсын) періштелерге: «Әс- сәләму ғ'аләйкум», - деп сәлем берген. Періштелер: «Уә ғ‘aләйкуму -с-Сәләму уә рахмәту Ллаһ», - деп сәлем қайтарған». (Бұл хадисті Бухари мен Муслим жеткізген).
   Бұлай сәлемдесу рәсімі періштелерге тән.
   Уақыт өте келе адамдар Алла Тағаладан алыстап, Оның бұйрықтарын ұмытып, сәлемдесу рәсімін жоғалтып, әрбір халық, әрбір тайпа өз түсініктеріне сәйкес сәлемдескен.
   Мұсылман кісі өз дініндегі бауырымен Исламдағы сәлемдесу рәсімімен амандасса, екі сауаб алады: біреуі – сәлемдескені үшін, екіншісі - сәлем алған кісіге де сәлем қайтарып, сауаб алу мүмкіншілігін туғызғаны үшін.
   ҚҰРАН (мағынасы): «Сендерге бір түрде сәлем бергенде, оған жақсырақ түрде сәлем қайтарыңдар. Әлбетте, Алла бәріне есеп жүргізуші». («Ән-Нисә’а» сүресі, 86 аят).
   Ал, жақсырақ түрде сәлем қайтару үшін: «Әс-Сәләму ғ’аләйкум» - деп сәлем берген кісіге: «Уә ғ’аләйкуму--с-Сәләму уә рахмәту Ллаһ», - деп; ал: «Әс-Сәләму ғ’аләйкум уә рахмәту Ллаһ» - деп сәлем берген кісіге: «Уә ғ’аләйкуму-с-Сәләму уә рахмәту Ллаһу уә бәракәтуһ», - деп айтылады.
   Соңғы түрде сәлем берген кісіге сол түрде сәлем қайтарылады.
   ХАДИС: «Сендерден Аллаға ең ұнайтындарың – бірінші болып сәлем бергендерің».
   Қасиетті Құранда Алла Тағала өзінің құлдарына (бізге) – он мәрте сәлем жолдаған.
   Алла Тағала сәлемдесу рәсімін тек өзінің Елшісі Мұхаммедке (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) және оған ергендерге ғана емес, оның алдындағы барлық пайғамбарларға да жолдаған.
   ҚҰРАН (мағынасы): 1. «Міне, Біздің елшілеріміз қуанышты хабармен Ибраһимге келіп: «Сәлем!», - деді. Ол да оларға : «Сәлем!», - деді. ...» («Хууд» сүресі, 69 аят).
2. «Және оларды, өздерін Жаратқан Иелерінен қорыққандарды, легімен Жәннәтқа аттандырады. Ал, олар онда келгенде, оның есіктері ашық болады, және оның күзетшілері оларға: «Сәлем, сендерге! Сендерге игілік болсын! Мәңгі (осында) болу үшін кіріңдер!», - дейді. («әз-Зумәр» сүресі, 73 аят).
   Мұхаммед Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) сахабалары (үзеңгілестері) - Асхаб-и Қирам – Сәлемге өте жоғары мән берген. Қатар келе жатқан екеуін жолда өсіп тұрған ағаш ажыратса, қайта қосылғанда олар бір біріне сәлем берген.
   ХАДИС: «Үш нәрсе иман келтіргендердің арасында сүйіспеншілік тудырар: кездескенде бір біріне Сәлем беру, көппен отырғанда ығысып, қасына отыруға шақыру және досын, оның өзіне ұнайтын есімімен атау». 
   Үлкенге де, кішіге де Сәлем беру абзал. Отбасы мүшелерімен де сәлемдескен жөн. Мұхаммед Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) өзінің отбасы мүшелеріне де, жастары кіші шәкірттеріне де әрқашан бірінші болып Сәлем берген.
   Сәлем – дұғаның бір түрі болғандықтан, иман келтіргендерге берер Сәлем мұсылман емес кісіге берілмейді. Егерде мұсылман емес кісі: «Әс-сәләму ғ’аләйкум», - деп сәлем берсе: «Уә ғ’аләйкум», - деп қана жауап беру жеткілікті.  
   Хутбә, хадис, Құран оқығанда; Азан, Иқамағ’ (қамат) айтып жатқан кісіге және оны тыңдап отырғандарға; оқу сабағы жүріп жатқанда; сот ғимаратындағы судьяларға; тамақ ішіп жатқан адамға Сәлем берілмейді.
  Моншада ұятты жерін (аурат) жаппаған кісіге, қарт, немесе басқа бір құмар ойын ойнап жатқандарға, дәретханада отырғандарға Сәлем беруге тыйым салынған (Харам).
 «Әс-сәләму ғ’аләйкум» достықты, мұсылмандар арасында бірлікті нығайтады, олардың бір біріне деген сүйіспеншілігін арттырады.
   ХАДИС: «Бір біріңе Сәлем беріңдер, сонда, Алла бұйыртса, Сәлеммен Жәннәтқа кірерсіңдер?!»   
   Суннаға сәйкес, мұсылман адамдар «Сәләмун ғ’ал-әйкум», - деп сәлемдесіп, қол алысулары керек.
   ХАДИС: «Иман келтіргендер қол алысқанда, олардың қолдарынан күнәлары жерге төгіледі».
    Сәлем беруге тыйым салынған (Харам):
1. Бөтен қыздарға, жас әйелдерге;
2. Шахмат, қарт және басқа ойын ойнап отырғандарға;
3. Құмар ойын ойнаушыларға;
4. Арақ ішіп отырғандарға;
5. Сырттай біреуді жамандап, жазғырып отырғандарға;
6. Ән айтушыларға;
7. Ұялмай, ашықтан – ашық күнә жасаушыларға;
8. Бөгде қыз – келіншектерге қарап тұрған ер адамдарға.
  Бай адамдарға, олардың тек байлығы үшін, Сәлем беруге рұхсат етілмеген. Егер ондай бай адам өзі бірінші болып Сәлем берсе, оның Сәлемін алу – міндет.
   Қайыршылардың Сәлеміне жауап беру міндет емес.   
   Тамақ ішіп және дәрет «сындырып» жатқанда және жас балалардың, күнәһар мұсылмандардың, мас кісілердің берген Сәлеміне жауап қайтару міндет емес.
   Бөтен егде тартқан әйелдерге Сәлем беруге тыйым салынбаған. 
   «Мәхрам» болып табылатын туыс әйел адамдарға (Шариғат бойынша оларға үйленуге тыйым салынған) да Сәлем беруге рұқсат етілген.
   Ашықтан – ашық күнә жасап жатқан кісіге оны күнә жасаудан қайтару мақсатымен Сәлем беруге болады.
   Егер Сәлем жазбаша түрде жіберілсе, оған «Уә ғ’аләйкуму-с-Сәләм», - деп жауап жазып жіберу керек.
   Егер кісі біреудің Сәлемін жеткізуге уәде берсе, уәдесін (аманат) орындау оған парыз болады.   
   Кәпірлермен іс қажеттігі туындаған жағдайда ғана сәлемдесуге болады.
   «Кәпірді сыйлағандығы үшін ғана оған Сәлем берген мұсылман діннен шығып кетеді. Кәпірді ашық түрде сөзбен құрметтеген мұсылман иманын жоғалтады». («Раддғ-у-л-Мухтар...» 5-ші том).
  «Сәләмун  ғ’аләйкум», - деген кісіге жауап қайтару – жалпы парыз (фард кифәййә). Яғни, естігендердің ең болмаса біреуі (бала болса да) жауап қайтаруы керек. Сонда қалғандарының да мойнындарынан парыз түседі. Егер ешкім де жауап қайтармаса – бәрі де күнәлі болады да, оларға тәубә келтіру керек болады.
   Екі мұсылман кездескенде, екеуі де бір біріне Сәлем беріп қалса, екеуі де берілген  Сәлемді алуға міндетті.
Шариғат бойынша Сәлем: «Сәләмун ғ’аләйкум», немесе «Әс-Сәләму ғ’аләйкум», - деп беріледі. Егерде кісі жәй ғана: «Сәләм  ғ’аләйкум», - деп немесе, Сәлемнің жоғарда айтылған шариғи түрінен басқа бір түрде Сәлем берсе, оның Сәлемін алу парыз болмайды.
   «Рийәд ун-Нәсихин» атты кітабінда: «Имам Рабхами «Ғ‘али Уши «Фәтәуә-и Сираджиййә» кітәбіндә: 
   «Біреуге сәлем бергенде көпшілікке беру керек, өйткені иман келтірген адам жалғыз болмайды. Әрқашан оның жанын-да оны қорғаушы періштелер және оның амалдарын үзбей жазып отыратын екі періште (Қирамән,Кәтибин) болады», -- деп жазған»,  - деп көрсеткен.
   Имам Науауи «Рийәду-с-Салихин» атты кітәбінде:
«Иман келтіргендерге Сәлемді көпшілік ретінде беру керек», - деген хадис келтірген.
   Енді «Сәләмун  ғ’аләйкум» сөйлемінің мағынасына келсек, ол: «Мен мұсылманмын. Саған менен қауіптенбеуіңе болады. Саған тыныштық (тілеймін)», - дегенді білдіреді.
 Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Танитын да, танымайтын да мұсылмандарға Сәлем беріңдер!», - деген.
 Сүндет бойынша: жасы үлкен кісі - жасы кішіге; қала тұрғыны - ауыл адамына; салт атты кісі – жаяуға; түрегеп тұрған – отырғанға; иесі – қызметшісіне; әкесі – баласына; шешесі – қызына бірінші болып Сәлем береді.
 Лауазымы, жағдайы жоғары адам бірінші болып Сәлем береді, өйткені Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) Көкке көтерілгенде (миғ’радж) онымен Алла Тағала бірінші болып сәлемдескен.
  Адам Атаның (оған Алланың сәлемі болсын) заманынан, Ибраһим Пайғамбардың (оған Алланың сәлемі болсын) заманына дейін адамдар бір біріне сәдждә жасап (жерге басын тигізіп) сәлемдескен.
   Одан кейін, Мұхаммедке (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) Пайғамбарлық қасиет берілгенге дейін, адамдар құшақтасып сәлемдескен.
   Мұхаммед Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Сәләмун  ғ’аләйкум», - деп қол алып, үш рет сіліккен. Осылай амандасу біз үшін Сүндет (жасауға абзал амал) болады.
  Ғ'абдуллаһ бин Сәләмның айтуы бойынша, оның Мұхаммед Пайғамбардан (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) ең алғашқы естігені: «Бір біріңе Сәлем беріңдер, тамақтарыңмен бөлісіңдер, туыстық міндеттеріңді мұқият атқарыңдар, басқалар ұйықтап жатса да, намаз оқыңдар, сонда, Алла бұйыртса, Сәләммен (тыныштықпен, игіліпен) Жұмаққа кіресіңдер», - деген хадис болған. («Рийәду-н-Нәсихин» М. Рабхами).
   Кездескенде қол алысу - мұсылмандарға Сүндет. 
  Әбу Дауд Сиджистани Әбу Зарр Ғыфаридан жеткізген хадисте: «Мен Алланың Елшісімен (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) кездескен сайын ол менімен қол алысып сәлемдесетін...», - деген. (Қол алысу – екі адам оң қолдарының бас бармақтарын қабыстырып, қалған төрт саусақтарымен бір бірінің қолдарының сырттарын қапсырады). (Имам Тахтауи. «Мәракил-фәләһ» кітәбіна түсініктеме) 
   «Мешітте әрбір намаздан кейін қол алысу БИДҒ’АТ (дінге енгізілген жаңалық) болып саналады.    
   Анда-саңда, мереке күндері жамағатпен мешітте оқыған намаздан кейін қол алысуға рұхсат етілген. Бірақ оны әдетке айналдыру, әсіресе, бір бірінің соңынан айналып жүруді салт қылу – жаңалық, яғни, жеңіл күнә». (Имам Ибни Әбидин. «Раддғ-ул-Мухтар ...» кітәбі).
   «Кездескенде кісіге тағзым етіп (еңкейіп) сәлемдесу – күнә болып саналады. 
   ХАДИС: «Кездескенде бір біріңе тағзым етпеңдер, құшақтаспаңдар».    
   Алла Тағаладан басқа біреуге, немесе бір нәрсеге сәджде (бас иіп, жерге тигізу) жасап және тағзым ету – күнә». (Имам Хадими. «Әл-Бәракәт ул-Мухаммәдиййә фи Шәрхи Тарикәти-л-Мухаммәдиййә» кітәбі).
      
 ҚЫСҚА СҮРЕЛЕР
1. «әл-ФӘТИХӘ». (1) Мағынасы:
1.Рақымды, мейірімді Алланың атымен (бастаймын).
2.Мақтау Аллаға - әлемдердің иесіне.
3.Рақымды, мейірімді,
4.Қиямет күнінің иесіне.
5.Саған біз сиынамыз және Сенен жәрдем тілейміз.
6.Бізді тура жолға сал:
7.Сен жарлықағандардың жолына, Сенің қаһарыңа ұшырағандар мен адасқадардың (жолына) емес.
Әәмиин!
№ 2. «әл-БӘҚАРА». (2)                                                                                                                                                                                     (1-5 аяттар)
Бисми Ллаһ ир-Рахмәән ир-Рахиим
1. Әлиф-ләәәм-мииим 
2.Зәликәл китәәбу лә райбә фииһи һудәллил муттәқыйн  
3.Әлләзиинә иуу'минуунә билғайби уә иуқыймуунә-с-саләәтә уә миммәә разәқнәәһум иунфиқуун  
4. Уә-л-ләзиинә иуу'минуунә бимәәә  унзилә иләйкә уәмәәә унзилә мин қабликә уә бил ахиратиһум иууқынуун  
5.Уләәәйкә  ғ’аләә һудәм-мир-Раббиһим уә уләәәйкә  һумул муфлихуун
Мағынасы:
 Рақымды,мейірімді Алланың атымен (бастаймын).
1. Әлиф –ләәәм-мииим
2. Ол кітәп – бұған күмән жоқ – тақуалардың (Құдайдан қорқатындардың) басшысы,
3. солардың, ғайыпқа иман келтіріп және намазда тұрып, және Біздің оларға нәсіп еткендерді жұмсайтын,
4. және солардың, саған түсірілгендерге және саған дейін түсірілгендерге иман келтіргендердің, және олар Ахирет күніне кәміл сенген.
5. Олар өздерінің Әміршісінен болған Тура жолда және олар – табысқа жеткендер.

№ 2. «әл-БӘҚАРА». (3) 
(285-286 аяттар)
Бисми Ллаһ ир-Рахмәән ир-Рахиим
285.Әмәнә-р-Расуулу бимәәә унзилә иләйһи мир-Раббиһи уәл муу’минуун. Куллун әмәнә би Ллаһи уә мәләәәи'кәтиһи уә кутубиһи уә русулиһи лә нуфәррыйқу бәйнә ахәдим-мир-русулиһ. Уә қаалуу сәмиғ'нәә уә  атағ'нәә, ғуфранәкә Раббәнәә уә иләйкәл мәсыиир. Мағынасы:
 Рақымды,мейірімді Алланың атымен (бастаймын).
285. Иман келтірді елшісі, оған өзінің Әміршісінен түскендерге, және - иман келтіргендер. Бәрі де иман келтірді Аллаға, және Оның періштелеріне, және Оның Жазбаларына, және Оның елшілеріне. Кім болса да, біз Оның елшілерінің арасына жік салмаймыз. Олар айтады: «Біз естідік және бой ұсынамыз! Әміршіміз біздің, кешірім Сенен және қайтып бару – Саған!», (- деп).
286. Алла жан иесіне, оның шамасы жететінінен басқа, ештеме жүктемейді. Оған – оның тапқаны және оған қарсы – оның жеке басы үшін тапқаны. «Әміршіміз біздің! Бізді жазалама, егерде біз ұмытсақ, немесе күнә жасасақ. Әміршіміз біздің! Бізге ауыртпалық салма, бізден бұрын болғандарға салғаныңдай. Әміршіміз біздің! Шамамыз жетпейтінді бізге жүктеме. Бізді құтқар, бізге кешірім бер және мейіріміңді нәсіп ет! Сен – біздің Иемізсің, бізге кәпірледің қауымына қарсы тұруға көмегіңді нәсіп ет!

97. «әл-ҚАДР». (4)
Бисми Ллаһ-и-р-Рахмәән-и-р-Рахиим
1. Иннәәә әнзәлнәәһу фи ләйләтил қадр
2. Уә мәәә әдраакә мәә ләйләтул қадр
3. Ләйләтул қадри хайрум-мин әлфи шәһр
4. Тәнәззәлул мәләәә'икәту уә-р-Рууху фииһәә би’изни Раббиһим-мин кулли амр Мағынасы:
Рақымды, мейірімді Алланың атымен (бастаймын).
1. Ақиқатында, Біз оны (Құранды) құдірет түнінде түсірдік.
2. Ал, құдірет түнінің не екенін білу саған не береді?
3. Құдірет түні мың айдан артық.
4. Ол түні періштелер мен Рух (Жәбрайил), олардың Әміршілерінің рұқсатымен, барлық әмірлерді орындау үшін түседі.
5. Ол – таң шапағына дейін - амандық.

103. «әл-Ғ’АСР». (5) Мағынасы:
Рақымды, мейірімді Алланың атымен (бастаймын).
1.Екінді уақытымен серт (етемін):
2.Әлбетте, адамдар шығын шегеді,
3.Иман келтіріп, және ізгі амал жасап, және өзара ақиқатты өсиет етіп, және өзара сабырды өсиет еткендерден басқасы.
                         
106. «ҚУРАЙШ». (6) Мағынасы:
Рақымды, мейірімді Алланың атымен (бастаймын).
1.Құрайш (руының) бірлігі үшін.
2.Қысқы көш және жазғы көш кезінде бірілігі үшін:
3.Олар осы Үйдің (Қағбаның) Иесіне құлшылық қылсын,
4.Оларды аштықта тойдырған және қауіптен арылтқан.

108. «әл-КӘУСӘР». (7)  Мағынасы:
Рақымды, мейірімді Алланың атымен (бастаймын).
1.Ақиқатында, Біз саған (Мұхаммедке) Кәусәрді сыйладық.
2.Өз Иеңе құлшылық қыл және құрбандық шал.
3.Әлбетте, сені (ұрпақсыз деп) тілдегеннің өзі ұрпақсыз қалады.

109. «әл-КӘФИРУН». (8)
Бисми Ллаһ-и-р-Рахмәән-и-р-Рахиим
1. Қул йәәә әйуһәәл кәәфируун
2. Ләәә ағ’буду мәә тәғ’будуун
3. Уә ләәә әнтум ғ’аабидуунә мәәә ағ’буды
4. Уә ләәә әнәә ғ’аабидум мәә ғ’абәттум
5. Уә ләәә әнтум ғ’аабидуунә мәәә ағ’буды Мағынасы:
Рақымды, мейірімді Алланың атымен (бастаймын).
1. Айт (Мұхаммед): «Уә сендер, кәпірлер!
2. Мен сендердің табынғандарыңа табынатын болмаймын
3. Және сендер де менің құлшылық жасағаныма құлшылық жасайтын болмаңдар.
4. Және мен де сендердің табынғандарыңа табынбаймын
5. Және сендер де менің құлшылық жасағаныма құлшылық жасамайсыңдар.
6. Сендерде – сендердің  діндерің  және  менде – менің  дінім», (- деп).

109. «ән-НӘСР». (9)
Бисми Ллаһ-и-р-Рахмәән-и-р-Рахиим
1. Изә джәәә’ә нәсру Ллаһи уәл фәтх
2. Уә раәйтәннәәсә йәдхулуунә фии диини Ллаһи әфуәджәә Мағынасы:
Рақымды, мейірімді Алланың атымен (бастаймын).
1. Алланың көмегі мен жеңісі келгенде
2. Және сен адамдардың топ-тобымен Алланың дініне кіргенін көргенде,
3. Сонда сен Жаратқан Иеңді мадақта және Одан кешірім тіле! Әлбетте  Ол – тәубәні қабыл алушы.

109. «әл-ИХЛӘС». (10) Мағынасы:
Рақымды, мейірімді Алланың атымен (бастаймын).
1.Айт (Мұхаммед): «Ол, Алла - жалғыз,
2.Алла - мәңгі.
3.Ол тудырмады және тумады
4.Және ешкім де Оған тең болған емес!», (- деп).

113. «әл-ФӘЛӘҚ». (9)
                 Бисми Ллаһ-и-р-Рахмәән-и-р-Рахиим
1.Құл ағ’уузу би Раббил фәләқы
2.Мин шәрри мәә халәқы
3.Уә мин шәрри ғаасиқын изә уәқабы
4.Уә мин шәрри-н-нәффәәсәәти фил ғ’уқады Мағынасы:
Рақымды, мейірімді Алланың атымен (бастаймын).
1. Айт (Мұхаммед): «Таңның  Әміршісінен пана сұраймын:
2.Жаратқандарының кесірінен,
3. Түнектің (қараңғылықтың) түскендегі кесірінен,
4.Түйіншектерге дем салушылардың (дуалаушылардың) кесірінен,
5.Күншілдің күндегендегі кесірінен», (- деп).
 
114. «ән-Нәәс». (10) Мағынасы:
Рақымды, мейірімді Алланың атымен (бастаймын).
1.Айт (Мұхаммед): «Сыйынамын Әміршісіне адамдардың,
2.Патшасына адамдардың,
3.Құдайына адамдардың:
4.Жасырын азғырушының кесірінен,
5.Адамдардың жүрегіне қаяу түсіруші
6.Жындар мен адамдардан».

       
 «Құдіреті күшті Аллаһ адам баласына діни міндеттер жүктеді, сондықтан сен оларды өз назарыңнан тыс қалдырма; Ол белгілі бір меже қойды, сондықтан сен сол межеден аспа; Ол кейбір нәрселерге тыйым салды, сондықтан сен олардан аулақ бол; Ол, Өзінің ұмытшақтықтығының салдарынан емес, саған деген мейірімінің себебінен, кейбір нәрселер жөнінде сені беймәлім етті, сондықтан сен оларды білуге тырыспа». [Әбу Сәләб әл – Хушәни Джурсум ибн Нәшир (оған Аллаһтың рақымы болсын) жеткізген Мұхаммед Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) хадисының мағынасы].
         
     Бас қосқан жерде ШАРИҒАТ төңірегінде аяқ астынан туындайтын дау – дамайдан, айтыс – тартыстан әбден мезі болған талай бауырларымыздың: «Бізге «бас - басымызға түйе айдатып қойғанша», еліміздің дін басылары неге діни рәсімдерді тәртіпке келтірмейді, неге халыққа шариғат үкімдерін жеткізіп, неге жамағатты дұрыс жолға салмайды?!», - деген шын жүректен ашына қойып жүрген сауалдарын естігеннен кейін, дін қызметкерлерінің қатарында болмасам да, Пайғамбарымыздың  (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Жақсы хабарды (Құран аяттарын, хадистерді, Ислам ілімін) біле тұра, басқаларға жеткізбеген кісі Ахиретте отпен ауыздықталады!», - деген хадисын жадымда сақтай отырып, Ислам шариғатының негізгі үкімдері мен нұсқауларын Ислам дінінің ғұлама ғалымдарының (Имам Ибн-и Әбидин әд-Димәшки, Имам Раббәни және Имам Халид әл-Бәғдади) еңбектерін араб, парсы тілдерінен түрік және  орыс тілдеріне аударған танымал дінтанушы ғалымдардың (Хусайн Һилми Ышық Истанбули, Ахмад Хади Максуди және Мухаммад бин Йусуф әл-Коккози) еңбектерінен алып, сіздерге жеткізіп отырмын.        «Шариғат» сөзінің араб тілінен аударғандағы сөздік мағынасы – «суға апаратын таза, даңғыл жол».
     Адам баласының тіршілігіне су қаншалықты қажет болса, мұсылманның жан - дүниесіне Шариғат ережелері сондай қажет.
  Аллаһ Тағала адамдарға «бұл дүниеде» және «о дүниеде» бақытқа жеткізер Тура жолды көрсетсін деп, оларға Өз пайғамбарларын жіберіп отырған.
   Мұхаммед Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) пайғамбарлардың соңғысы, ал, оның Шариғаты -  Аллаһ Тағаланың бүкіл адамзатқа арнаған ақтық және қалтқысыз басшысы (жетекшісі).
  Шариғат – тек міндеттердің және тыйым салынғандардың ғана жинағы емес, ол – жасалған теріс амалдардың жазасын тағайындайтын заңдардың да жинағы.
    Ол – қауіпсіздік пен адамгершіліктің жолы және Аллаһ Тағаланың Еркі мен Әмірлеріне сәйкес өмір сүру үлгісі.
   Ол - Ислам діні тағайындаған және «бұл дүниеде» өз орнын тауып, Тура жолды ұстануды мақсат еткен мұсылмандар үшін орасан зор ықпалы бар адам баласының мінез - құлқының және адамгершілігінің кодексы.
  Шариғат адамның бүкіл өмірін түгел қамтиды: Аллаһ Тағалаға құлшылық жасау жолдарын, тіршілік амалдарын, отбасы құқықтарын және тағы басқа іс - амалдарды.
    Өмірдің бір де бір саласы Аллаһ Тағаланың басшылығы мен билігінен тыс қалмайды.
  Аллаһ Тағала адам баласына өзінің өмір жолын таңдауға ерік берген: не Жаратқан Иесінің көрсеткен ақиқат Тура жолын ұстануды, немесе, сол жолдан адасқандардың жолын ұстануды.
   Дұрыс шешім қабылдаған адам Аллаһтың Тура жолын ұстанып, одан адасып кетпеудің амалдарын біліп, оларды дұрыс жасауы керек.
   Яғни: міндет етілген амалдарды (парыз, уәжіп) тек игі ниетпен жасау керек. Сонда жасаған адамға олардың сауабы болар.
  Оларға қарама-қайшы - тыйым салынған амалдарды (мәкруһ, харам) – жасаған адам Шариғат сотында жауапқа тартылып, жазаланар.
  Жасалуы құпталынған амалдарды (сүндет, мұстахаб) жасау – абзал (дұрыс), ал жасалуы құпталынбаған амалдарды (мұстақруһ) жасау – қате (жөнсіз, зиянды).
     Адам баласының жасайтын амалдарының көпшілігі рұқсат етілген амалдардың (мубәһ) қатарына жатады.   
     Оларды жасаған адамға, Шариғат заңы бойынша, сауаб та берілмейді, жаза да қолданылмайды.
     Аллаһтың алдында адамның жасаған әрбір іс – амалы оның  ниетіне сәйкес бағаланады.
  Мұхаммед Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын), (мағынасы): «Ақиқатында, амалдар тек ниетке байланысты бағаланады және, ақиқатында, әр адам өзінің ниет еткеніне ғана қол жеткізе алады», - деген. [«Сахих әл-Бухари», ‘Умар бин әл-Хаттаб (оған Аллаһ разы болсын) жеткізген].
         Шариғат — мұсылман адамның діни сенімін (иманын) және діни ұстанымы мен рухани құндылықтарын қалыптастыратын үкімдер санаты (заңнама).
     Шариғат үкімдері ең алдымен Қасиетті Құранмен және Мұхаммед Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Суннәсымен бекітілген.
       Шариғат мұсылман адамның күнбелікті өмірін жан – жақты, түгел қамтитын нақты ережелер көзі.
Ескерту: Хадис - мұсылман қауымының өмірінің сан – алуан діни - құқықтық жағдайларын қамтитын Мұхаммед Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) айтқан сөздері және жасаған амалдары турасында деректер.    
     Хадистер жинағы Мұхаммед Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Суннәтын құрайды.
   Суннәт – бүкіл мұсылман қауымының және әрбір мұсылманның Аллаһ Тағалаға қалтқысыз құлшылық жасаудың, ізгі де салихалы өмір сүрудің, ең жоғары дәрежелі тақуалықтың жарқын да қасиетті үлгісі және жолбасшысы, Қасиетті Құраннан кейінгі Ислам Шариғатының негізі.
     Ислам заңдарының ерекшелігі – оларда адамдардың лайықсыз амалдар жасауына жол берілмейді. 
    Ескерту: 1.Ислам заңнамасы бойынша, Қасиетті Құран аятының негізінде, таһәратсыз* кісіге Құранды қолға алуға тыйым салынған. Ғұсылы** бар кісі – таһәраты бар деп есептеледі.
     *Таһәрат – намаз оқу үшін алынатын дәрет (Шариғат бойынша дененің белгілі бір мүшелерін жуу).
    **Ғұсыл – Шариғат бойынша денені тазалау үшін шомылу.
     2. Мұсылмандардың барлық діни кітаптарын дәрет алып барып ұстау керек. Ондай кітаптарды белден төмен деңгейде ұстауға болмайды.
    3. Аллаһтың есімін естігенде де, айтқанда да міндетті түрде құрмет сөздерін – «Субхәнәһу уә Тағ'ала» [(мағынасы): «Даңқты және Жоғары мәртебелі»] - деп қосып айту керек.
Адамдардың барлық амалдары 8 түрге бөлінеді:
1. Фарз – парыз;                       
2. Уәджиб – уәжіп;
3. Суннәт – сүндет;
4. Мустахаб – мұстахаб;
5. Мубәһ – мүбәһ;
6. Харам – тыйым салынған;
7. Мәкруһ – мәкруһ;
8. Мустакруһ – мұстақруһ.
      Парыз - әрбір мұсылманды Шариғат үкімін қатаң түрде орындауды міндеттейтін амал. Оны орындағаны үшін адам Аллаһтан сауаб алады.
    Дәлелді себепсіз орындамаған адам қатаң жазаланады. Ал бұл міндеттің ақиқат екеніне сенбеген адам – діннен шығады (кәпір болады).
    Парыздың екі түрі бар: жеке парыз (фарз ‘айн) және жалпы парыз (фарз кифәййә).
   Жеке парыз – әрбір мұсылманға жүктелген міндет, мысалы: бес уақыт намаз, ораза және тағы басқа (әрі қарай: «және т.б.», - деп жазылады).
   Жалпы парыз – жалпы мұсылман қауымына жүктелген міндет, мысалы: берген сәлемге жауап қайтару, жаназа рәсімдеріне қатысу және т.б.
  Егер бұл парызды мұсылман қауымының кейбір мүшелері ғана орындаса, басқаларының мойнынан бұл парыз түседі және са-уабты қауымның барлық мүшелері алады. Ал бұл міндетті ешкім орындамаса – сол қауымның барлық мүшелері күнәлі болады.
  1. Аллаһтың бірлігін түсініп, Оның сипаттарын білу.
2. Мұхаммед Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) адамдарға ақиқат жолын көрсету үшін Аллаһтың жіберген  Елшісі екенін білу және сену (иман келтіру).
3. Мұхаммед Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) бізге жеткізген Ислам дінінің үкімдерінің ақиқат екеніне және олардың Аллаһтан екеніне сену (иман келтіру).
4. Куәлардың алдында Исламның негізгі куәлігін міндетті түрде айтып, Ислам Аллаһтың соңғы ақиқат жолы екенін қуаттау.
     Куәлік сөздері: «Бұл дүниеде Аллаһтан басқа құлшылық қылуға лайық құдай жоқ және Ол Мұхаммедті адамдарға ақиқат жолды көрсету үшін жіберген».
5. Күнбелікті бес уақыт намаз оқу.
 6. Рамазан айында күнбелікті ораза ұстау.
7. Дәулеті шартты деңгейге жеткенде кедейлерге зекет беру.    
8. Мүмкіншілігі болса (қаражаты, дәулеті болса), өмірінде ең болмаса бір рет, Меккеге қажыллыққа бару.
9. Егіндіктен, бау - бақшадан, шабындықтан, омартадан (бал беретін аралар) түскен өнімнен «Ғ’ұшыр» беру (түскен өнімнің  10 пайызы).
10. Парыз болған амалдарды оқып - білу, оларды орындау рәсімдерін үйреніп - білу.
11. Жұма намазына қатысу.
12. Аллаһтың еркіне (бұйрығына) көніп, Оның үкімдерін орындау.
13. Шариғаттың әрбір үкімдерін Аллаһтың ризашылығы үшін, шын жүректен орындау.
14. Шама келгенше әрдайым Аллаһты есте сақтау, Оны ұмытпау.
15. Шариғатқа қайшы келетін амал жасамау.
16. Жасаған күнәләрі үшін тәубә қылып (Аллаһтан кешірім тілеп), келешекте оларды қайталамауға шешім қабылдау.
17. Табиғат жаратылысынан Аллаһтың Құдіреті мен Ұлылығын байқап - сезіну.
18. Аллаһтың берген рыздық-несібесіне разы болу.
19. Қандай да бір амал жасарда Аллаһқа тәуекел ету (сыйыну).
20. Қандай да бір ауыртпалық туындаса (сырқат, өлім-жітім, апат және т.б.), оларды Аллаһтың жасаған сынағы деп түсініп, сабыр сақтау (Аллаһ турасында жаман ой тууынан сақтану).
 21. Шайтанды өзіне дұшпан санап, оның күнәһи амалдар жасауға азғыруынан сақтану.
 22. Сөз және іс жүзінде ақиқат пен әділдікті қолдау. 
23. Сотта куәгер болғанда болған іс - жағдайды бұрмаламай, тек қана шындықты айту.
24. Қажет болғанда, әскери қызметті өтеп, Отанды қорғау. 
25. Өзін және отбасын асырап, шариғат үкімдеріне сай еңбек етіп, табыс табу.
26. Қажеттті киім кию.
27. Қажетті мөлшерде ішіп - жеу.
28. Қандай да бір жолмен (жағдаймен) басқа адамның дүние - мүлкі қолға түссе, оны иесіне қайтарып беру. 
29. Уақытын өткізіп алған намаздың қазасын өтеу (кейін оқу).
30. Ораза ұстаған адам межелі уақытына жеткізбей ауызын өз еркімен ашып қойса, айыбын төлеу (бір құлға бостандық беру, немесе 2 ай ораза ұстау).
31. Уақытында төлемеген «зекет» және «ғ'ушрды» төлеу.
32. Уақытында қарызын қайтара алмаған адам, оған ажал жетпес бұрын, мирасқорларына өзінің қалдырар мұрасынан қарызын төлеуді өсиет ету.
33. Қайтқан адамның мирасқорларына, ол адам артында ешқандай мұра қалдырмаса да, оның қарызын түгел өтеу. 
34. Оразаны уақытында ұстамай, өткізіп алған күндерін толықтыру.
35. Күйеуі әйеліне адал және әділ болып, оған қиянат көрсетпеу.
36.Күйеуі әйеліне бөлек үй, немесе, бөлме дайын ету.
37.Күйеуі әйелін қажетті киіммен қамтемесіз ету.
38.Күйеуі әйелін қажетті азық - түлікпен қамтемесіз ету.
39. Балалары ата - анасын сыйлап, тыңдап (бағынып) оларды разы қылу.
40. Балалары, ата - анасы кедей болса, оларға қамқор болу (көмек көрсету).
41. Әкесіне жас балаларын бағу (қамқоршы болу).
42. Ер адамға, қажет болған жағдайда, туыстары мен мүгедек кісілердің жас балаларына қамқоршы болу (егерде ол өзі мүгедек немесе тақыр кедей болса ол бұл міндеттен босатылады). 
43. Берген антты орындау (егерде Шариғат үкіміне қайшы келмесе). 
44. Қандай да бір рәсім, немесе дұға жасауға ниет етілсе, оны орындау.
45. Берген антты орындамаса, айып төлеу (садақа беру, кедейді тамақтандыру).
46. Құран оқылып жатқанда, барлық амалдарды (іс - әрекеттерді)  тоқтату.
47. Күйеуі әйеліне шын жүректен «Мәһр» (неке қиярда ер адамның қалыңдығына берер сыйлығын) беру. 
48. Шариғат бойынша тазалығы жоқ (арабша – джунуб)  адамға шомылу.
49. Әйел адамға етеккірі тоқтағаннан кейін шомылу.
50. Әйел адамға  босанғаннан кейін (40 күн) шомылу.
51. Жамағат мүшелеріне міндет етілген парыздарды түсіндіру (жеткізу).
52. Жамағат мүшелеріне жақсы амалдар жасауды, Шариғат үкімдері тыйым салған амалдардан аулақ болуды насихаттау.
53. Тыйым салынған амалдарды жасаудан сақтану. 
54. Шариғаттың әрбір рәсімін (таһәрат, ғұсыл, намаз және т.б.) барлық үкімдеріне сай орындау (сол амалдардың парыздарымен).
  1. Ислам Шариғатының барлық үкімдерін жетік білу (мұсылман заңнамасын оқып - білу).
2. Сауатсыз мұсылмандарға Ислам шариғатын үйрету.
3. Құранды түгел жатқа білу.
4. Қоғамға қажет еңбек құралдарын және тұтыныс бұйымдарын жасау.
5. Өз бетімен күнелте алмайтын және қамқоршылары жоқ қарттарды бағу.   
6. Қамқоршылары жоқ, басқа да мүгедектерге, ғаріп және сырқат адамдарға қөмек көрсету.
7. Жетім балаларды бағу, тәрбиелеу.
8. Сырқат адамдардың көңілін сұрау. 
9. Жаназаны жуындырып, Шариғат бойынша кебіндеу.  
10. Қайтыс болған кісіге жаназа намазын оқу. 
11. Қайтыс болған адамның қабірін қазып, жерлеу.   
12. Берген сәлемді алу.   
13.Түшкіргенде: «Әл-Хәмдул Иллаһ» (Аллаһқа мақтау), - деген кісіге: «Йә рхамикә Ллаһ» («саған Аллаһтың рақымы болсын»), - деп жауап беру.
14. Мұхаммед Пайғамбардың есімін естігенде, және айтқанда міндетті түрде – «саллә Ллаһу ғ'а-ләйһи уә-с-сәлләм» (мағынасы: «оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын») – деп «салауат» сөздерін қосып айту.
15. Соғыс кезінде соғысқа қатысу. 
     Уәжіп те парыз сияқты орындалуы міндет етілген амал. Уәжіпті орындаған кісі Аллаһтан сауаб алады, ал дәлелді себепсіз орындамаған кісі үлкен күнәға батады.
   Уәжіпті жоққа шығарған адам – үлкен күнәһәр болады, бірақ, парызды жоққа шығарған кісіден айырмашылығы – ол кәпір (дінге сенбеуші) болып саналмайды.
1. Ораза аяқталғаннан кейін (айт намазы басталмай тұрып) кісіге өзі және отбасының әрбір мүшесі үшін пітір садақасын беру (адам басына 2 кг бидайдың құны).
2. Құрбан айты кезінде құрбандық шалу (құрбандықтың етінің кемінде үштен бірі кедейлерге үлестіріледі).
3. Өмірінде ең болмаса бір рет кез келген уақытта Исламның қасиетті орындарын зиярат ету (Мәккәға, Мәдинаға бару). Құрбан айты кезінде бару абзал.
4. Күнбелікті құптан ('ишә'а) намазынан кейін үш бас (рақағат) үтір намазын оқу. 
5. Жамағатпен бірге Ораза айты мен Құрбан айтының намаздарын оқу. 
6. Құрбан айтының үш күнінің бес уақыт намаздарының және төртінші күнгі әуелгі үш намаздарының (таң, бесін, екінді намаздары) парыздарынан кейін «тәкбір тәшриқ» айту.
7. Құранды оқу ережесіне сай оқу, яғни «тәджуидті» білу.
8. Құранның сәжде жасау рәсімін орындайтын 14 аяттарын оқығанда, немесе естігенде «тиләуәт сәждесін» жасау.
9. Берілген уәдені орындау.
10. Қандай да бір амал жасауға ниеттенгенде, ол турасында: «Аллаһ қаласа (бұйыртса)», - деп айту (арабша – «иншәә Ллаһ»).
11. Аллаһтың есімін айтқанда, Оны ұлықтайтын сөздерді қосып айту.
12. Әйел адамға өз міндеттерін орындап, еріне бағыну.
13. Шәкіртке ұстазына бағынып, оны құрметтеп, сыйлау.
14. Барлық адамға тек жақсылық тілеу. 
15. Ауыр жағдайға душар болған адамдар мен жануарлаға мүмкіншілігінше көмек көрсету.
16. Берген сыйлық, тосын сыйларды қабылдау.
17. Сыйлық берген адамға қарсы сыйлық жасау.
18. Біреудің жасаған жақсылығын жақсылықпен қайтару.
19. Қонаққа шақырғанға бару. Тек қонағасының тазалығы жөнінде күмән туар болса ғана бас тарту.
     Қонағасының тазалығы дегеніміз – астың Шариғат үкіміне сай («халал» - рұқсат етілген) болуы: тағамдардың адал жолмен тапқан табысқа алынуы, шошқа еті, арам өлген, ұрланған малдың еті болмауы және т.б.
20. Біреуге ұнамсыз амал жасап, зиянын тигізіп алса – міндетті түрде кешірім сұрау. 
21. Сауда жасағанда сатып алушыдан өз нәрсесінің кемшіліктерін жасырмау.
22. Иман жолындағы бауыр - қарындастар бір – біріне көмек жасау.
23. Иман келтіргендердің іс - амалдары турасында мүмкіндігінше жақсы пікір – ойда болу.
24. Ажырасқан, немесе жесір қалған әйелге Шариғатта белгіленген мерзім бойы (төрт ай он күн) қарапайым киініп, шаттық көңіл танытпау.
25. Ажырасқан әйелге, Шариғатта белгіленген мерзім біткенше (төрт ай он күн ) үйінде отыру (егерде оның өміріне қауіп төнбесе).  
26. Жолаушыға намаздың парыздарын қысқартып оқу (4 рақағат парыздың 2 рақағатын оқу). 
27. Егер біреуге орынсыз жала жабылса, білетін адам оған болысып, болған істің ақиқатын айту.
28. Үш күннен артық өкпе (реніш) сақтамау. Бұл мерзім бітпей татуласу. (егер діни ұстанымына қайшы келмесе).
29. Лайықты жігітке қыз айттырғанда, қыз келсім берген болса, оны тұрмысқа беру.
30. Қажылықтың белгіленген бір рәсімін бұзған адамға - құрбандық шалып, садақа беру.
31. Әркімге  өзіне жақсы мінез қалыптастыру.
32. Әр жағдайға дұрыс көңіл бөліп, болған істен сабақ алу.
33. Басшыларға қарамағындағыларға дұрыс қарап, оларға әділ болу.
34. Жауабын білетін адамға, қойылған сұраққа жауап беру.
35. Өмірінде қаза қылған намаздары мен оразаларын түгел өтей алмаған кісіге, бұл дүниеден өтер алдында, айыбының өтемі ретінде, кедейлерге садақа (фидийә) беруді мирасқорларына  өсиет ету.
36. Бұл дүниеден өтер алдында өзінің өтемеген қарыздарын артында қалған дүние – мүлкінен төлеуді мирасқорларына өсиет ету.   
37. Мүмкіншілігі бола тұра, бес парыздың бірі – қажылық жасамаған адамға баратын шығынын төлеп біреуді жіберуді мирасқорларына өсиет ету (дади хаджж).
38. Мирасқорларына, кісінің өсиетін орындау үшін, оның қалдырған мұрасының үштен бір бөлігіне дейін жұмсау.
39. Ата-аналарға балаларына дін ілімін, рәсімдерін, мәдениетін және т.б. үйрету, немесе үйрететін ұстаз жалдау.
40. Туыстарға туыстық қарым-қатынасты үзбей, тату болу.
41. Егер біреу өз әйелін жақын туыстарына ұқсатса, Шариғат үкімі бойынша, айып-пұл төлеу.
42. Егер біреу 4 ай бойы әйелімен жақындаспауға ант берсе, міндетті түрде антын бұзып, айып-пұл төлеу.
43. Екі әйел алған адам олардың арасында теңдік пен әділдік болуын қамтамасыз ету.
44. Шариғаттың әрбір рәсімін барлық уәжіптерімен орындау. Мысалы: намазда 22 уәжіп бар.
     Бұл Мұхаммед Пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) айтқан сөздері және жасаған амалдары. Ол осы амалдарды жасаған кісі сауаб алады деген. Біз әрбір сүндетті бұлжытпай орындауға тырысуымыз керек.
  Сүндетті дәлелді себепсіз орындамаған адам, ауыр күнә жасағандардың қатарына жатпаса да, Қиямет күні жауапқа тартылады және ол Мұхаммед Пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) шапағатына ие бола алмайды.  
1. Әрбір ізгі және жақсы амалды Аллаһтың атымен бастау («Бисми Ллаһи-р-Рахмәни-р-Рахим» - "Рақымды, Мейірімді Аллаһтың атымен").
2. Түшкіргенде: «әл-Хәмдул Иллаһ» (Аллаһқа мақтау), - деу.
3. Есінегенде сол қолмен ауызды көлегейлеу.
4. Иман келтіргендермен (мұсылмандармен) кездескенде сәлемдесу.
5. Ас ішерде қол жуу.
6. Ас ішіп болғансын қол жуу.
7. Ас ішер алдында: «Бисми Ллаһи-р-Рахмәни-р-Рахим», - деу.
8. Ас ішіп болғансын Аллаһқа ризашылық білдіру («Аллаһу Әкбәр» (Аллаһ Ұлы), - деп ұлықтау ).
9.  Асты отырып ішу.
10. Ас ішер алдында және ас ішіп болғансын шамалы тұз тату (ауызға себелеу).
11. Шаншқыны, қасықты қолдану қажеттігі болмаса, тамақты қолмен жеу.
12. Асты оң қолмен жеу.
13. Сұйықты ішкенде ыдысты оң қолмен ұстау.
14. Сұйықты ішкенде асықпай, үзіп-үзіп жұту.
15. Асты шыны, фарфор және ағаштан жасалған ыдыстан ішу.
16. Тамақтың қиқымын шәшпай, жеп қою.
17. Арпа ұнынан пісірілген нан жеу.
18. Тамақты қалдық қалдырмай жеп қою.
19. Асты отбасымен бірге отырып ішу.
20. Шын көңілмен ұсынған тағамды - сүт, су, және т.б. болса да –  кейін қайтармау.
21. Ақ, жасыл және қара түсті киім кию.
22. Шешкен киімді жинап қою.
23. Киімді мұқият болып, таза ұстау (кию).
24. Киілмейтін киімдерді кедейлерге беру.
25. Намазды бас киім (сәжде, тақия) киіп оқу.
26. Киімді тозғанша кию.
27. Ұйқыға дәреті бар қалыпта бару.
28. Ұйқыға жатар алдында тіс тазалау.
29. Дәрет алғанда тісті мисуақпен тазалап, ауызды жақсылап шәю.
30. Таң ата (күн шықпай) ояну.
31. Құран оқуды: «Бисми Ллаһи-р-Рахмәни-р-Рахим», - деп бастау.
32. Парыз намаздарын жамағатпен оқу.
33. Намаздың алдында азан шақырып, қамат түсіру (айту).
34. Намазды үйге жақын тұрған мешітте оқу.
35. Таң (фәджр), бесін (зухр), шам (мәғрибі) және құптан (‘ишә’а) намаздарында сүндет оқу.  
36. Ораза кезінде тарауих намазын соңғы уақыт намазынан (құптаннан) кейін оқу.
37. Тарауих намаздарында (ораза айы бойы) Құранды бір мәрте түгел оқып шығу.
38. Рамазан айында Аллаһқа құлшылық жасап (Құран оқып, намаз оқып) ең болмаса бір түн мешітте болу. 
39. Рамазан айында таң алдында тамақтану («сухур» - сәресі ішу).
40. Рамазан айында күн батқасын аздап тамақ ішіп алып (ауыз ашып), намаз оқу («мәғрибі» - шам намазы).
41. Жұма намазының және айт намаздарының алдында шомылу («ғусл»).
42. Ораза айты күні таң ата, күн шықпай тұрып, ас ішіп алу.
43. Құрбан айты күні таң атқаннан, айт намазы оқылып болғанша, ас ішпеу.
44. Құрбан айты намазынан кейін дәмді бір тағаммен оразасын ашу.
45. Айт күндері жақсы киіну.
46. Ауызды, тістерді таза ұстау.
47. Ауызға түспеуі үшін, мұртты қысқарту.
48. Тырнақтарды алу.
49. Қолтықтың түгін қыру.
50. Кіндіктен төмен өсетін түкті қыру. 
51. 10 жасқа дейін ер балаларды сүндетке отырғызу (піштіру).
52. Әйел адамға тырнақтарын қынамен бояу (рұқсат етілген).
53. Ер адамдарға шалбар кию. 
54. Қарттарға және ғалымдарға құрмет көрсету.
55. Сәбилерге мейірімді болу. 
56. Туыстарды, достарды және көршілерді қонаққа шақырып, қонағасы беру.
57. Қонақты жақсы қарсы алу. 
58. Адамды, оның еңбегіне қарай, сыйлап, құрметтеу. Мысалы: шейх немесе ғалым адамға көрсеткен сый-құрмет надан адамға көрсетер сыйқұрметке сай болмас.
59. Бір-бірімен қол алысып амандасу.
60. От басын асырай алатын кісіге - үйлену.
61. Үй шаруасына жарамды әйел адамға – тұрмысқа шығу.
62. Жасайтын үйлену рәсімі турасында жұртқа хабарлау.
63. Үйлену тойын жасау. 
64. Зиянды жануарлар мен жәндіктерді өлтіру.
65. Аллаһтан адасқандарды Ақиқат жолына салуын тілеу.
66. Араздасқандарды татуластыруға тырысу.
67. Өзіне тілеген тілегі басқаларға нәсіп етілсе, соған разы болу.
68. Өзіне тілемегенді, басқаларға да тілемеу.
69. Мұқтаж болған адамға қарыз беру. (Берген қарыздан өсім (процент) алуға рұқсат етілмейді). 
70. Әрбір әйелге әр іс – амалға, шаруасына мұқиятты болу, басқаларға көмек жасау.
71. Отбасы мәселелері жайында әйелімен ақылдасу.
72. Сапарға достармен бірге шығу.
73. Молаларға (қабір басына) бару, өмір мен өлімді ойлау. 
74. Сырқат адамға дәрігерге қаралу, емделу.
75. Қажет болған жағдайда, қан беру. 
76. Шағбан айының 29-ы күні жаңа айдың туғанын байқау. Егерде жаңа ай көрінсе, келесі күні ауыз бекіту (рамазан айының басталғаны).
77. Араб тілін жақсы меңгеру. 
78. Жан тапсырайын деп жатқан адамды, аяғын
Құбыла тарапына бағыттап, шалқасынан жатқы-зу. 
79. Жан тапсырайын деп жатқан адамның есіне «Шәһәданы» салу («ләә иләһә иллә Ллаһу уә Мухәммәдә-р-Расуулу Ллаһ»).
80. Жан тапсырған адамның көзін жабу (жұмдыру). 
81. Жан тапсырған адамның, аузы ашық қалмауы үшін, жағын орамалмен иегінен жоғары тартып байлау.
82.Жан тапсырған адамның басына хош иісті нәрсе себу.
83. Рәсім бойынша (ер адамды 3 қабат, әйел адамды 5 қабат) кебінге орау.
84. Жаназаны төрт кісі көтеру. 
85. Жаназаны кезекпен төрт жағынан (табыттың сол жақ алдыңғы тұтқасынан, одан кейін – сол жақ артқы тұтқасынан, одан кейін - оң жақ артқы тұтқасынан, одан кейін – оң жақ алдыңғы тұтқасынан) ұстап, әрбір адам 40 қадамнан жасау – «тарбиғ» рәсімі. 
86. Жаназаны жүгірмей, шапшаң жүріп, апару. 
87. Қабірды Құбылаға көлденең келтіріп, лақад жасап қазу. 
88. Жаназаны қабірге Құбыла жағынан түсіру. 
89. Қабірге жаназаның басын шығысқа қаратып, аяғын батысқа қаратып, бетін Құбылаға қаратып, шамалап қырынан жатқызу.  
90. Қабірге түсірер алдында, лақадты түгел жауып болғанға дейін, қайтқан әйелдің денесін  жамылтқымен жауып қою.
91. Барлық намаздар мен рәсімдерді олардың сүндеттерімен орындау. Мысалы: намаздың дәретінде – 20; ғұслда – 10; намазда – 38; оразада – 6; қажылықта – 10 сүндет бар.
     Мұстахаб - Мұхаммед Пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) жиі жасаған амалдары.
   Мұстахаб амал жасаған кісі сауаб алады, жасамаған – күнәлі болмайды және Қиямет күні ол үшін жауапқа тартылмайды.
   Иман келтіргендер үшін 150 абзал мұстахаб бар:
1. Мәдина қаласындағы Пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) қабіріне зиярат ету (бұл мұстахаб амал уәжіп пен сүндетке тең).
2. Қосымша («нәуәфил» - нәпіл) намаздар оқу.
3. Қосымша ораза ұстау.
4. Қосымша қажылық жасау.
5. Зекет пен ұшырдан басқа қосымша садақалар беру.
6. Құбылаға қарап дәрет алу.
7. Шама келгенше әрқашан таза (дәретті) болу.
8. Намаз уақыты болмай тұрып дәрет алу.
9. Дәреті бар жағдайда, басқа бір іс-амал жасағаннан кейін, қайта дәрет алу.
10. Дәрет алып жатқанда қажетті дұғаларды оқу.
11. Аллаһты жиі ұлықтау («Аллаһу Әкбәр» - Аллаһ Ұлы).
12. Аллаһтың Бірлігін (жалғыз және ешбір серігі жоқ) жиі айту («лә иләһә иллә Ллаһу, уәхдәһу лә шәрикә ләһ» - Серігі жоқ, Аллаһтан басқа Құдай жоқ ). 
13. Аллаһтың кемшіліктерден пәк (таза) екенін жиі айту («Субхәнәә Ллаһ» - Аллаһ кемшіліктерден пәк ).
14. Әрқашанда  Аллаһқа мақтау айту («әл-Хәмдул Иллаһ» - Аллаһқа мақтау).
15. Әрқашанда жасаған күнәләрі үшін Аллаһтан кешірім өтіну («Астәғфиру Ллаһ» - Аллаһ, кешір).
16. Колы бос уақытта Құран оқу.
17. Пайғамбарымызға (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) көп «салауат» айту: «Аллаһуммә салли ғ'алә Мухаммәди  уә ғ'алә ‘али Мухаммади  уә саллим».
18. Пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) үзеңгілестерін (сахабаларын) және Исламның атақты ғалымдарын еске алғанда, олардың есімдеріне құрметтеу сөздерін қосу («Разийә Ллаһу ғ‘анһ» – оған Аллаһ разы болсын; «Рахимәһу Ллаһ» - оған Аллаһ рақым етсін).
19. Тамақты дастархан жәйіп жерге отырып ішу.
20. Тамақты аздап алып, әбден шәйнап жеу.
21. Асты үш саусақпен алу.
22.Ас ішіп болғаннан кейін ауыз бен қолды сүрту.
23. Ас ішіп отырғанда аш адамдарды еске алып, Аллаһқа шүкір айту (ризашылық білдіру).
24. Дастархан басында әдеп сақтау.
25. Тамақты шамадан тыс жемеу.
26. Дастарханды  жинап алғанша тұрып кетпеу.
27. Дастархан басында тек алдындағы тамақты алу.
28. Ас ішіп болғаннан кейін, ас иесіне жақсы тілек айту.
29. Тамақ дайын болып дастархан жасалып қойса, егерде тамақ ішіп болғанша намаз уақытының өтіп кетер қаупы болмаса, намазды тамақ ішіп алғаннан кейін оқу. 
30. Сұйық тамақты және сусынды өте ыстық қылып ішпеу.
31. Қайтыс болған адамның, немесе басына қайғы түскен адамның отбасына тамақ дайындап апару.
32. Мақтаныш мінезден сақтану үшін жамауы бар киім кию.
33. Жүннен тоқылған матадан тігілген киім кию.
34. Киімнің алдымен оң жеңін кию. Аяқ киімді алдымен оң аяққа кию.
35. Киімнің алдымен сол жеңін шешу. Аяқ киімді алдымен сол  аяқтан шешу.
36. Жаңа киімді жұма күндері кию.
37. Киімді киерде сілкіп (қағып)  жіберу.
38. Кірлеген киімді жуу.
39. Мешітке сәлде (бас киім) киіп бару.
40. Сұр, немесе, сары түсті аяқ киім кию.
41. Үйдің ауыласын таза ұстау.
42. Шалбарды, мәшті отырып кию.
43. Егер Шариғат тұғырынан тамағының тазалығы жәйлы күмән болмаса, қонаққа кедей адам шақырса да бару.
44. Кешке дарбаза, есіктерді жабар алдында Аллаһты еске алу (сыйыну).
45. Кешке терезелердің перделерін  жабу.
46. Жатарда төсекті қағып жіберу.
47. Ұйықыға жатар алдында жанындағыларға (отбасы мүшелеріне) өсиет айту.
48. Ұйықтар алдында жасаған күнәләрды еске түсіріп, тәубә қылып (өкініш білдіріп), Аллаһтан кешірім өтіну.
49. Ұйқтар алдында жанып тұрған отты сөндіру.
50. Ұйқыға жатқанда, жүзін Құбыла тарапына бұрып, аяқты батыс тарапына созып оң жақ бүйірге жату.
51. Ата-анамен, ең болмаса жетісіне (аптасына) бір рет кездесіп, оларды разы қылу.
52. Жасы үлкен туыстарды өз ата-анасындай құрметтеп, сыйлау.
53. Ата-ананың достарын өз ата-анасындай құрметтеп, сыйлау.
54. Жасы кіші туыстарды өз балаларындай сыйлау.
55. Әйел адамға күйеуінің туыстарын сыйлау.
56. Күйеуі әйелінің туыстарын сыйлау.
57. Босанғаннан кейін және етеккірі келген әйелге қарапайым киім кию.
58. Босанғаннан кейін, межелі уақыт бойы және етеккірі келген уақытта, еркегі әйелінен бөлек жату.
59. Ақылды және мінез-құлқы жақсы адамдармен дос болу.
60. Туыстармен және достармен кездескенде ақжарқын болу.
61. Қол алысқанда қолдың ұшын ғана ұстамай, уыс толтырып (бас бармақтың түбіне дейін) қамту.
62. Алғашқы танысқанда аты-жөнін, туыстарын сұрастырып, білу.
63. Жақын адамдарға, достарға олардың кемшіліктерін меңзеу.
64. Әдемі киімді әйелі мен достарының алдында жақсы көріну үшін кию.
65. Айнаға қарап киімін, көркін дұрыстау.
66. Әйел адамға, өзінің көркем көрінуі үшін, үйде жүргенде жақсы киіну. 
67. Киімге жұпар иісті нәрсе (миск) себіу (жағу).
68. Әйел адамға, көшеге шыққанда, қарапайым киім кию.
69. Әйел адамға қасы пен кірпігіне сүрме жағу.
70. Ер адамға мұрт пен сақалды қынамен бояу.
71. Шәшті, мұрт пен сақалды таза және ұқыпты ұстау. Шәшті тарау.
72. Ер адамға шәшті қысқартып отыру, немесе, алдырып тастау.
73. Ауызды, ерінді, құлақты, саусақтарды, тыр-нақтарды жиі жуып, таза ұстау.
74. Тырнақ алу, мұртты қырып-қысқарту, шәш алдыру амалдарын бейсенбі, немесе, жұма күндері жасау.
75. Алынған тырнақ пен шәшті жерге көму.
76. Дін жолын ұстанған ізгі де салиқалы адамдардың қадір-қасиеттерін бағалап, оларға сый-құрмет көрсету.
77. Шамадан келгенше зұлымдық пен  әділетсіздіктен жапа шеккендерге көмектесу.
78. Шамадан келгенше игі істермен айналысып жүргендерге көмек жасау.
79. Шамадан келгенше, шын ниет білдіргендерді ақиқат жолына бастау, оларға пайдалы ілім үйрету.
80. Зияны тиіу қаупы болмаса, басқаларға көмектесу.
81. Өзінің кемшіліктері мен жасаған күнәләрін жәрия қылмау.
82. Басқалардың кемшіліктерін жәрия етпеу.
83. Адасқанға жөн сілтеу.
84. Қайғы-қасыретке душар болғанға басу айту (жұбату).
85. Өзі қайғы-қасіретке душар болғанда: «Ақиқатында, біз Аллаһтың құлдарымыз және біз Оған қайтып ораламыз», - деу («Бәқара» сүресі, 156 аяттың мағынасы).
86. Орынсыз жапа шеккенге көмек жасау.
87. Аллаһтан күнәһәрларды ақиқат жолына салуын тілеу.
88. Аллаһтан күнәһәрлардың күнәләрін кешіруін тілеу.
89. Жиналған ортада (мәжілісте) жақсылыққа баулитын әңгіме айтылып жатқанда құлақ салу (зейін қойып тыңдау).
90. Жақсы және пайдалы амалдарды жария етпей жасау.
91. Жаназаны жанынан алып өткенде, ол күнәһәр немесе  кәпір болса да, түрегеліп тұру.
92. Жаназаны қабір басына дейін шығарып салу.
93. Мұқтаж болған кісіге құрал-сайман беру (ол үшін ақы сұрау рұқсат етілмейді).
94. Мешітке, медіресеге және т.б. қаражатпен көмек жасау.
95. Ғимараттың, жолдың, көпірдің және т.б. құрылысына немесе жөндеуіне қаражат беру, болмаса басқа бір көмек жасау.
96. Пайдалы ағаштар отырғызу.
97. Адамдарға кедергі болар заттарды (ағаш, тас, т.б.) жолдан алып тастау.
98. Құрбандыққа сойған малдың үштен бір бөлігін кедейлерге тарату.
99. Қыз бала туса бір қой, ер бала туса екі қой сойып, етін тарату.
100.Туылғанына жеті күн өткен соң сәбидің шәшін алып, салмағы сәбидің алынған шәшінің салмағына тең алтын, болмаса күміспен (немесе солардың бағасына тең болар ақшамен) садақа беру.
101. Туылғанына жетінші күн толғанда сәбиге жақсы ат қою.
102. Іс – шаруаны ерте бастау.
103. Шүбәлі нәрселерді (мысалы: ауру, ұрланған мал) сатып алудан сақтану.
104. Егерде, сатқан адам өкініп, сатқан затын қайтарып алғысы келсе, қосымша ақы сұрамай, затын қайтару.
105. Егерде, затты сатып алған адам өкініп, оны иесіне қайтарып бергісі келсе, сатушыға затты қабылдап, сатып алған адамның ақшасын кемітпей қайтарып беру.
106. Жолдастармен сапарға шыққанда орталарынан басшы сайлау.
107. Ат үстінде немесе арбада келе жатқан адамға, қырға (тауға, биік төбеге) жаяу шығу.
108. Рамазан айында жолға шыққанда, оразаны кейінге қалдырмауға тырысу.
109. Сапардан оралғанда балалары мен жақындарына сыйлық әкелу.
110. Алған қарызды, шамадан келгенше, тез қайтаруға тырысу.
111. Берген қарызды, шамадан келгенше, тез қайыруды талап етіп асықтырмау.
112. Өзінің байлығының мөлшерін айтпау (жария етпеу).
113. Байлығын жұртқа білдіру (мөлшерін айтпай). 
114. Алға, болмаса артқа түкірмеу. Екі жаққа (солға, немесе оңға) түкіру.
115. Қымбат заттар мен мүлікті кемінде екі адамды куәға тартып сату, немесе сатып алу.
116. Ренжіп (уайымдап) отырып тамақты шамадан тыс көп ішіп қоюдан өзін ұстау (сақтану).
117. Қарыз бергенде екі кісінің көзінше қарыз алушыдан  қолхат алу.
118. Жаман әсер беретін жерлерге бармау.
119. Қайтыс болған кісі туралы жақсы сөйлеу (оның жақсылығын айту).
120. Құран және қосымша намаз оқып Аллаһтан қайтыс болған адамдардың күнәләрін кешіруін тілеу.
121. Су құйылған және тамақ салынған ыдыстардың беттерін жабу.
122. Барлық істі (амалды) асықпай, тыңғылықты істеу (жасау).
123. Жұмыс барысында қасындағыларға жақсы, кеңпейілді болу.
124. Қолындағы бар дәулетке (рыздық - несібеге) разы болу.
125. Әрқашанда кішіпейіл, әдепті болу.
126. Қонақ күткенде асты алдымен үлкендерге ұсыну.
127. Асты оң жақтан бастап тарату.
128. Мақтаншақтар мен өзімшілдерге, олардың өр көкіректігін басу үшін, лайықты амал жасау.
129. Болашақ күйеуге қалыңдықты көрсету (сырттай ғана білгеннен көрі).
130. Исламның негізі мен Шариғат үкімдеріне қайшы келмейтін жаңалық  рұқсат етілген.
131. Өз ортасының сый - құрметіне ие болған кісіге құрмет жасап, қонақжайлық көрсету.
132. Исламның негізі мен Шариғат үкімдеріне қайшы келмейтін жаңалықтарды пайдалану.
133. Сапарға шыққанда, немесе, бір іс-шаруаны бастарда жақсы адамдардың кездесуін жақсылыққа жору.
134.Сырқат адамды: «Бәрі де жақсы болады сырқатыңнан жазыласың!», - деп үміттендіріп, қуанту.
135. Науқастың қолын, маңдайын ұстап көру.
136. Әскери дайындыққа лайық ойындар ойнау.
137. Ат үстінде және техниканы пайдаланғанда, әскери дайындықты жетілдіру, сол дайындықтарға  ұқсас ойындар ойнау.
138. Жетімдерге рухани және іс жүзінде көмек көрсетіп, оларды қуанту.
139. Кедей жесір әйелдерге рухани және іс жүзінде  көмек көрсету.
140. Қарт кісілерге, кедейлерге және мүгедектерге садақа беру.
141. Қыз бала туғанда, оны жақсылыққа жорып, қуану.
142. Ата-аналарға, ер балаларына қарағанда, қыз балаларына артықша қарау.
143. Ислам дінін (мұсылмандықты) қабылдаған кісіге ғұсл құйыну (шомылу).
144. 15 жасқа (балиғат жасына) толғанда ғұсыл құйыну.
145. Дәрет алатын суды дәрет алатын кісі өзі дайындау.
146. Дәрет аларда жақсы жағдайда (көңілді) болу.
147. Дәрет алғанда үстіге су шәшіратпау үшін, биіктеу жерде болу.
148. Жазуды көркем жазып үйрену.
149. Намаздарды және басқа да Шариғат рәсімдерін барлық мустахабтарымен орындау.
       Бұл амалдарды жасауға да, жасамауға да рұқсат етілген. Жасағанға да, жасамағанға да сауап та, күнә да жазылмайды.
     Орындауға міндет етілмеген және шариғат үкімімен тыйым салынбаған амалдардың бәрі осы амалға, «мубәһқа», жатады. Бұл амалдар сансыз көп.
1. Тамақты тойғанша ішу (бірақ артық ішпеу).
2. Рұқсат етілген (халал) сусынмен шөл қандыру.
3. Кәпірлердің (иман келтірмегендердің) дайындаған рұқсат етілген (халал) асын жеу.
4. Аллаһқа (Құдайға), кейбір Пайғамбарларға және Кітаптарға сенетіндердің сойған, жеуге рұқсат етілген (халал) малдардың етін жеу.
5.Тәбет ашу үшін алкогольсіз (арақ, шарап, спирт қосылмаған) сусындарды ішу.
6. Шарап жасайтын жүзімнен жасалған сірке суды (уксусты) пайдалану.
7. Тұз алатын (жинайтын) жерге түсіп кетіп, үстін тұз жауып кеткен малдың маңайындағы тұзды пайдалану.
8. Басқа амал болмаған жағдайда, егерде сенімді және білімді дәрігер ұсыныс жасаса, ем болуы үшін рұқсат етілмеген (харам) сусынды ішіп, немесе тағамды жеу.
9. Белгілі бір мақсатпен (жабайы жануарлардың етін, майын және т.б. пайдалану) аңшылық жасау. 
10. Жануарларды піштіру.
11. Әйел адамдарға жібек киім кию (еркектерге – рұқсат етілмеген - (харам)).
12. Жібек киімді, тоқылған матасының негізінің кемінде бір жібі жібек болмаса, ер адамға киюге рұқсат етіледі.
13. Ер адамдарға сәндік үшін, жалпақтығы төрт еліден аспайтын, жібек жолақтар пайдалану.
14. Ер адамдарға жібектен жасалған әшекейі бар төсек жабдықтарын пайдалану.
15. Күміспен қапталынған жерлеріне қол тигізбей, күміспен әшекейленген ыдыстарды қолдану.
16. Әйел адамдарға алтын мен күмістен жасалған әшекейлерді тағу.
17.Ер адамдарға күміс сақина салу, күміспен қапталған белдік және қару тағу.
18. Аты, немесе дәрежесі, жазылған сақина тағу.
19. Дұрыс (залалсыз)  әңгіме айту.
20. Үлгі болар мағыналы өлең оқу.
21. Тәрбие берер өлеңдер тыңдау.
22. Әділетсіздік пен қиянатты болдырмау үшін өтірік айту.
23. Ренжіскендерді татуластыру мақсатымен өтірік айту.
24. Әйелін риза қылу үшін және отбасының тыныштығы үшін өтірік айту.
25. Соғыста қарсыластарын шатастыру үшін өтірік ақпарат беру.
26.Барлық жағдайда да зияны тиюі мүмкін адамды (сатқын немесе маңайындағыларына зиянын тигізетін) сыртынан әшкерелеу.
     Жоғарыда келтірілгендерден басқа жағдайларда алдауға (өтірік айтуға) тыйым салынған (харам).
27. Қиянат жасаушы, әділетсіз адам туралы сыртынан шындықты айту.
28. Бір қаланың, немесе ауылдың кемшіліктері туралы айту.
29. Адамдарды әдейі бір мақсатпен шамдандырған кісіні: «Ұятсыз, тәртіпсіз, тәрбие көрмеген және т.б.», - деп сөгіу.
30. Болған қызықты жағдайларды жұртты күлдіріп, көңілдендіріп баяндау.
31. Жақсы, тәртіпті адамдарға қызығып, өзінің де солардай болуына тырысу.
32. Егерде біреу туралы, оған залалы тиер әңгіме туса, оны сақтандыру.
33. Қажет болған жағдайда, тісті алтынмен, күміспен, не басқа бір затпен қаптату (жасату).
34. Басқа амалы болмаған жағдайда, іштегі баланы ота жасатып алдыру.
35.Сауда жасағанда, заттарын жоғары бағаға алатын адамға сату.
36. Суретке жансыз заттарды салу.
37. Жыныс мүшесіне, тек ем қолдану қажеті болғанда ғана, қарау.
38. (Болған жағдайда) өз әйелінің және өз күйеуінің барлық мүшесіне қарау.
39. Жақын туыстарына әйел адамның мойнына, білегіне (шынтаққа дейін), сирағына қарау (күнә болып саналмайды) (бұлар - отбасында болып тұратын жағдайлар).
40. Амалсыздан бөтен әйелдердің бетіне қарау (бірақ, сүйсіне және басқа күнәһи жаман (бұзық) оймен қарауға тыйым салынған (харам)).
41. Ер адамның белден жоғары және тізеден төмен дене мүшелеріне қарау.
42. Күш - қайраты бар дәулетті ер адамға, егер ол әйелдеріне әділ қарап, оларды тең ұстай алса, екіден төрт әйелге дейін алуға рұқсат етілген. Ал, бұл шарттарды орындай алмаса – рұқсат етілмейді.
43. Шариғат үкімдеріне қайшы келмейтін негізді жағдай (себеп) болса, ажырасу.
44. (Патшаның, бай адамдардың сарайындағы) әйел қызметшілеріне сарай моншасына түсу.
45. Рамазан айында сапарға шыққан жолаушыға оразаны сапардан қайтып оралғаннан кейін ұстау (басқа айларда толықтырылады).
46. Сапардағы жолаушыға, үш күнге дейін аяқ киімін шешпей дәрет алып, Құран кітабын ұстау.   
47.Рұқсат етілген (халал) жануарлардың етін жеу.
48. Етін жеуге рұқсат етілген (халал) жануарлардың сүтін ішу.
49. Етін жеуге рұқсат етілген (халал) құстардың жұмыртқасын жеу.
50. Денсаулыққа зиян келтірмейтін, мас қылмайтын (ақыл - есінен адастырмайтын) өсімдіктерді жеу.
51. Денсаулыққа зиян келтірмейтін, мас қылмайтын (ақыл - есінен адастырмайтын) ішімдіктер (сусын) ішу.
52. Түскен өнімін жоғары бағамен сату мақсатымен сақтау.
53. Босатқаннан кейін ыдыстың салмағын заттың өлшенген жалпы салмағынан шегеру шартымен, заттың салмағын ыдыстың салмағымен қоса өлшеу.
54. Кәпірдің (иман келтірмегеннің) сәлеміне: «Уә ғ'аләйкум!», - деп жауап қату.
55. Қарызға берген нәрсе үшін кепілдікке бірдеңе алу.
56. Әбден ашыққан жағдайда рұқсат етілмеген (харам) ет және басқа тағамдарды жеу.
57. Әбден ашыққан жағдайда, иесінің рұқсатынсыз оның нанын жеп қою (мүмкіншілік болса, рұқсатын алу керек).
58. Адамдарға білім беру қызметінде жүрген кісінің өз отбасын асырауға табыс табу мүмкіншілігі болмаса, білім үйреткені үшін ақы алу.
59. Ыдыс аяққа алтын және күміс жалату. 
       Харам – қатаң тыйым салынған, Ислам шариғаты бойынша үзілді - кесілді теріс деп табылатын амал. 
    Харам амал жасаған адам үлкен күнәһәр болады. Күнәлі болудан қорқып харамнан сақтанған адам – Аллаһтан сауаб алады.
    Харамды теріске шығарған адам иманынан (сенімінен) айрылып, діннен шығып, кәпірлердің қатарына қосылады. 
    Харамның екі түрі бар: «харам зулми» және «харам ғайри зулми». 
    Харам зулми. Кісі бұл харамды жасағанда, оның зияны басқаларға да тиеді. Мысалы: кісі өлтіру, ұрлық жасау және т.б.
  Харам ғайри зулми. Бұл харамды жасағанда, оның зияны жасаған кісінің өзіне ғана тиеді. Мысалы: тыйым салынған тамақты ішу, арақ ішу және т.б. 
   Харам зулмиді жасап, тәубәсіне келген (өкініш білдіріп, алдағы уақытта жасамауға ант берген) адамға, сол харамнан зиян шеккен кісі кешірсе ғана, Аллаһтан кешірім болар.
   Харам гайри зулмиді жасап, тәубәсіне келген (өкініш білдіріп, алдағы уақытта жасамауға ант берген) адамды Аллаһ қаласа, мүмкін кешірер. 
  1. Өзін өлтіруге ниет білдірмеген адамды өлтіру.
2. Кісінің бір дене мүшесін шауып тастау немесе кемістік жасау.
3. Жан иесін өртеу (жағып жіберу).
4. Жануарларды тұмсығынан ұру.
5. Ешбір пайда келтірер (абырой берер) мақсатсыз зиянсыз жануарларды өлтіру.
6. Біреудің дүние-мүлкін ұрлау.
7. Біреудің дүние-мүлкін тонау.
8. Адамдарды, басқа бір жан иелерін азаптау, қорлау.
9. Табылған затты, иесінің кім екенін біле тұра, қайтармау.
10. Сауда жасағанда, өлшегенде, біреудің затын, ақшасын иемденіп кету ниетпен, әділсіздік (арамдық) жасау.
11. Бүлінген, жарамсыз деп табылған нәрселерді сапалы нәрселердің бағасымен сату.
12. Алған қарызды қайтармау.
13. Біреуге беріп жіберген нәрсені апарып бермеу [аманатқа қиянат жасау (орындамау)].
14. Дәрімен, немесе басқа бір амалмен әйел адамға түсік тастатып (аборт), іште жатқан баланың ғұмырын қию.
15. Жетімдердің дүние - мүлкін өз мақсатында пайдалану.
16. Мирасқорларға тиесілі дүние-мүлкті басқа біреуге, немесе, басқаларының құқықтарымен санаспай, мирасқорлардың  біреуіне ғана беру.
17. Жұмыскердің жалақысын уақытында бермей, кешеуілдету.
18. Арам пиғылмен біреуге қоғамдық иеліктегі игіліктерді пайдалануға кедергі жасау. Мысалы: суды пайдалануға.
19. Біреуге өтірік айтып (алдап) зиян тигізу.
20. Алтын және күміс ақшалардың құрамына қоспалар қосып, оларды таза алтыннан және таза күмістен жасалған деп сендіру.
21. Біреуді аңдып, оның кемшіліктерін айқындау.
22. Біреудің кемшіліктерін өлеңге қосу.
23. Біреудің кемшіліктерін жұрттың көзінше бетіне басу.
24. Біреудің кемшіліктерін сыртынан әңгіме қылу.
25. Біреудің кемшіліктерін әшкерелеу.
26. Біреуге, онда жоқ нәрсені, қосып айту.
27. Қайтыс болған адамның кемшіліктерін әңгіме қылу.
28. Біреудің мінез-құлқын, жүріс-тұрысын, сөйлегенін келтіріп, мазақ ету.
29. Қайтыс болған адамның сүйектерін сындыру.
30. Иман келтірген адамды «кәпір» деп сөгіу.
31. Ата - анасын, туыс - туғандарын рұқсат етілмеген сөздермен сөгу (балағаттау).
32. Біреуге, ондай қылықтан пәк (таза) адамға: «Ойнасқор», - деп жала жабу.
33. Өз әйелінен туылған баланы: «Менен емес», - деп күмән келтіру.
34. Жазықсыз адамды өсектеп, оның әділетсіз басшыларына оған тән емес қасиеттерді қосып айтып қаралау. 
35. Ерімен әйелінің арасында өсек тасып, олардың отбасыларының шырқын бұзу.
36. Жалпы өсек айту, біреу туралы айтылған әңгімені оған жеткізу.
37. Араздасқан екі жақтың да сеніміне ие болып, екі жақты да қолпаштау.
38. Дос адамдардың достығын бұзып, араларына от салу (араздастыру).
39. Жануарлар мен құстарды бір - бірімен таластыру.
40. Адамға дөрекі ат қойып, оны сол атпен атау.
41. Біреудің айтып жатқанын жасырын тыңдап, сол әрекетпен оның әңгімесін бөлу.
43. Жеңіп шығу мақсатымен бос және ешбір пайдасы жоқ әңгіме қозғап, сөз таластыру.
44. Біреудің  ешкімге зияны жоқ құпиясын жария ету.
45. Жалған жолмен, жасанды құжаттар арқылы және басқа бір амалдармен мирасқорлардың үлестерін кемітуге тырысу.
46. Жақсылыққа жақсылық жасамау.
47. Садақа сұраушыны балағаттау, тіпті қорлау.
48. Біреуге, ойын үшін болса да пышақ, қылыш және сондай басқа бір нәрсе кезеу.
49. Ұсақ - түйек кінәлары үшін әйелін, балаларын, қызметшілерін қатты балағаттау.
50. Әйелін, балаларын, қызметшілерін олардың қолдарынан келмейтін іс істеуге мәжбүрлеу.
51. Емшектегі баланы ұру.
52. Қызметшілерге қол көтеру (ұру, жәбірлеу).
53. Көршіні мазалап, оған зиян тигізу.
54. Сәлем беріп, немесе басқа бір себеппен сөйлескісі келген адамнан теріс айналу.
55. Орындамайтын істі орындаймын деп уәде беру.
56. Иман келтірген адамға ешбір негізсіз жамандық ойлап, оның ісінің алға баспауын тілеу.
57. Басқаның әйелін зина (ойнас) жасауға итермелеу.
58. Біреудің үйіне, пәтеріне, рұқсатсыз кіру.
59. Бөтен әйелге немесе қызға зорлықпен қол тигізу (құшақтау, қолынан ұстау және т.б.).
60. Бөтен үйге рұқсатсыз, күтпеген жерден, кіріп кету.
61. Басқа адамның хатын, оның рұқсатынсыз оқу.
62. Болған істі көре тұра, куәлік келтіруден бас тарту.
63. Өзін өтірік куәгермін деп, жалған куәлік келтіру.
64. Шындыққа мойын ұсынбай, өзін шындықты қолдаушы ретінде көрсетіп, сотқа жүгіну (соттасу).
65. Іс жөнінде әділетсіз немесе қиянатшыл адамды қолдау.
66. Шариғат үкімін бұзып, біреуге зиян келтіру.
67. Сатушыға затының бағасын әдейі қымбаттаттырып, сатып алушыға зиянын тигізу.
68. Сатушыға затының бағасын әдейі арзандаттырып, біреуге (зат иесіне) шығын келтіру.
69. Сиқырлық немесе дұға жасап, біреуге зиян тигізу, мазасын кетіру.
70. Адамдардың арасына от салу (жауластыру, жамандық тудыру, араздастыру және т.б.)
71. Адамдарды қымбатқа сатып алу үшін мәжбүр ету үшін, өнімдерді (заттарды) әдейі сақтап қою.
72. Онсыз да заттарын екі есе артық бағаға сатып алып отырған адамды алдау.
73. Затының кемшіліктерін жасырып, сатып алушыны алдау.
74. Пайғамбарымызға (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) қатысты лайықсыз сөздер айту.
75. Пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) айтпаған сөздерді, сол кісі айтқан деу.
76. Ата-ананы алаңдататын (уаймдататын) амалдар жасау.
77. Мұғалімді (ұстазды) мазақ етіу,  масқаралау.
78. Ата-ананың балаларына, мұғалімнің оқушыларына, өздерінің әділетсіздік пен қатыгездік жасауына жол беру.
79. Әйелі күйеуін, күйеуі әйелін ренжіту.
80. Жақын достармен қатынасты үзу (араздасу).
81. Пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) сахабаларына (үзеңгілестеріне) қатысты лайықсыз сөздер айту.
82. Ғалым адамды балағаттау, масқаралау.
83. Кісіні, қорлау мақсатымен, масқаралау.
84. Кісіні, қорлау мақсатымен, қорқыту (үрейлендіру).
85. Кісіні (немесе, соқыр адамды) алдап (адастырып) теріс жолға салып жіберу.
86. Арам пиғылмен адамдарға теріс (зиянды) кеңес беру.
87. Адамдарға қолайсыздық туғызу ниетімен жолды бұзу (кедергі жасау, өзгерту, т.б.).
88. Екі әйелі бар адамға олардың біреуіне, екіншісіне қарағанда, әділетсіздік, немқұрайдылық көрсету.
89. Кедейлерді, олардың сондай жағдайлары үшін, қорлау масқаралау.
90. Біреудің құпияларын білу мақсатымен, жалған жанашырлық  таныту (көлгірсу).
91. Қалыңдықты еріксіз күйеуге беру.
92. Төрт айдан артық әйелін көрместен сапарда болу.
93. Төрт айға дейін әйелімен жақындаспауға ант ішу (ант беру).
94. Өтірік мақтау-мадақтау жолымен өзінің достығын көрсету.
95. Әйел адамға, күйеуінің үйіне қайтып оралмастан, кетіп калу.  
96. Жүріс (зина) жасамаған әйелін «сайқал» деп, және басқа да жаман сөздермен балағаттау.
97. Біреуді алдап өзіне жұмыс немесе қызмет жасату.
98. Мойнына алған міндетін орындамау, берген уәдесін бұзу.
99. Басшыларға қарамағыларындағыларға қатысты қатыгездік пен әділетсіздікке жол беру.
100. Басшыларға бағынбау, олардың айтқандарын орындаудан бас тарту.
  1. Иман келтірмегендерден (кәпір) болу.
2. Аллаһтың істеріне ризашылық білдірмеу (разы болмау).
3. Сенбеушілікті (куфр) білдіретін сөздер айту.
4. Сенбеушілікті білдіретін амалдар жасау. Мысалы: Аллаһтан басқа біреуге (бір нәрсеге) құлшылық жасау (табыну), Құранды масқаралау.
5. Аллаһтан басқаға құрбандық шалу.
6. Аллаһтың қаһарынан қорықпай, алаңсыз болу.
7. Аллаһтың мейірімінен (жақсылық, игілігінен)  үміт етпеу.
8. Иман келтіру және құлшылық жасау мәселелеріне мән бермей, олардың нақтылы дәлелі мен негізін ізденбей, басқа біреудің айтқанына еру.
9. Парыз бен уәжіп амалдарын орындай бастап, соңынан әдейі (қасақана) тоқтатып тастау. Мысалы: Намаз оқуды қойып кету, оразаны бұзып, тастап кету.
10. Орындалуы уәжіп немесе парыз етілген Шариғат үкімін орындамау.
11. Ораза айты күндері, Құрбан айтынының алдындағы күні және оның келесі 4 күнінде ауыз бекіту.
12. Сиқырлықпен, дұғалаумен айналысып, зиян тигізу.
13. Балгерлікпен айналысу және болашақты болжау.
14. Жұлдыздарға қарап  болашақты болжайтын балгерлерге сену.
15. Орынсыз мақтау алғанға масаттану.
16. Мұсылман елдерінде әскери міндетін орындаудан бас тарту (әскер қатарынан қашу).
17. «Харам» (күнәһи амал жасауға тыйым салынған), - деп аталған Мәккә қаласының аймағында күнәһи амал жасау.
18. Күнә жасап жатқан адамды көргенде іштей риза болу (қуану).
19. Адамдарды күнәһи амалдар жасауға итермелеу.
20. Адамдарды жақсы амал жасаудан қайтару (тоқтату).
21. Адамдарды күнәһи амалдар жасауға итермелейтін сөздер айту.
22. Адамдарды күнәһи амалдар жасауға итермелейтін өлеңдер оқу, ән айту.
23. Күнәһи амалдардың жасалуына атсалысу.
24. Күнә жасаушыны іштей құптау және оған ризашылық  білдіру.
25.«Мәкруһ» («харамнан» жеңілдеу күнәһи амалдар) амалдарды көп жасау.
26. Пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Сүндетіне қайшы келер амалдарды ойдан шығару.
27. Бұл дүниелік амалдарды ахиреттік амалдардан артық көру.
28. Бұл дүниені тек бұл дүниелік өмір үшін сүю. 
29. Қандай да болса астамшылық (исраф) жасау.
30. Ұтысқа ақша немесе басқа бір нәрсе тігіп ойын ойнау.
31. Ұтыс ойнын ойнау, мысалы:  қарт ойнау.
32. Берген қарызды  өсімімен (процентімен) қайтару шартымен қарыз беру.
33. Сот және сауда істерін қарағанда, тіпті екі жаққа да зиян тигізбей әділ шешім қабылдауға тырысқан жағдайда да, пара алу.
34. Шариғат үкімі бойынша «таза емес» деп танылған және тыйым салынған (харам) нәрселерді (арақ, есірткі, шошқа еті және т.б.) сату.
35. Денсаулыққа зиян тигізетін мекемеде немесе басқа бір орындарда өз еркімен жұмыс істеу.  
36. Біреуді шамадан тыс дәріптеу (мақтау), оның алдында бас иіу және жалынып тізе бүгу.
37. Дүние істерін, қуанышын, байлығын  шамадан тыс жақсы көру және оларға тойымсздық таныту.
38. Дүниеи байлыққа ие болу үшін ғана ілім алу.
39. «Ананы, не мынаны істемесем – кәпір болайын», - деп ант ішу (уәде беру) – қатаң тыйым салынған.
40. Аллаһтың атымен емес, басқа бірдемемен ант ету. Мысалы: нанмен, күнмен және т.б. 
41. Харам амал жасап қойғанда Аллаһты есіне алып, Құранның аяттарын оқу, немесе, айтқан кісіге сауабы тиетін сөздерді айту.
42. Шариғатта маңызды деп саналатынды ұсақ –түйекке   балау.
43. Иман келтіргенге қарсы лайықсыз амал жасауды ұйғару.
44. Біреудің бақытсыздыққа душар болғанына қуану. 
45. Өз-өзіне қол жұмсау (өлтіру).
46. Өз қалауымен денесінің бір мүшесін зақымдау, немесе кесіп тастау.
47. Моншада, су жағасында және басқа бір көпшіліктің ортасында алжапқышсыз (белдемшесіз) жүру.
48. Өте ұзын (жерге сүйретіліп жүретін) киім кию.
49. Көңіл көтеру мақсатымен жан қинайтын ойындар ойнау.
50. Жұрттың көңілін көтеру мақсатымен би билеу.
51. Көңілге қаяу түсіру мақсатымен жағымсыз әсер берер өлеңдер оқу, ән айту.
52. Өр көкіректеніп, ешкімге назар аудармай, ешкімді көзге ілмейтін сыңай таныту.
53. Өзін жұрттан жоғары санау.
54. «Мен Аллаһқа құлшылықты дұрыс жасаймын, Шариғат үкімдерін бұлжытпай орындаймын», - деп, өзін іштей әулиеге, ізгі мұсылманға балау. (Шариғат үкімдерін бұлжытпай орындау – әрбір мұсылманның міндеті. Ал, оның жасаған құлшылығын тек Аллаһ қана бағалайды және ол баға Қиямет күніне дейін адам баласына беймәлім).
55. Біле тұра, Шариғаттан түсіне алмағанын сұраған адамға, әдейі жауап бермеу.
56. Аллаһтың атымен кісіні немесе жануарларды  қарғау.
57. Аллаһтан біреуге жамандық, зиян келтіруін тілеу.
58. Біреудің кемшіліктері туралы күнәһи сөз, өсек тыңдау.
59. Түсінде көргендерін өсіріп (әсерлеп) айту.
60. Қызғаныш, көреалмаушылықтың кесірінен біреудің жұрт алдында масқара болуын, дәулетінен айрылыуын тілеу.
61. Біреуге ренжігенде үш күнен артық өкпе сақтап, кездесуден бас тартып, сөйлеспей қою.
62. Ашумен үстіндегі кимін жыртып, қолына түскен нәрселерді сындырып, лақтыру. 
63. Жасаған харам амалдарын жария ету (харам амалды көрсетіп жасау – екі  есе күнә).
64. Мақтаныш ретінде, немесе садақа алу мақсатымен намаз оқу, басқа да құлшылықтар  жасау.
65. Шариғат бойынша лайықсыз амал жасаушы күнәһәрларға жақсы қарау.
66. Жақсы, салихалы адамдарды жек көру.
67. Байлығы үшін біреуді жоғары санап, өзін кем санау (төмендету).
68. Алдау, аузына не келсе, соны сөйлеу.
69. Қатыгез, имансыз адамға ұзақ өмір тілеу.
70. Жалқаулықтан еңбек етпей, біреуге масыл болу.
71. Өзінің күнкөрісіне табыс таппай, елден садақа жинау.
72. Құранның тәфсірінің (түсініктерінің), оның аудармаларының және хадистердің негіздерін ұстанбай, Құран аяттарын өз бетінше тәфсірлеу.
73. Қоғам мүлкіне шығын келтіру (уәкәф).
74. Қоғамның ақшасын пайдаланып кету.
75. Жасаған амалымен ант беру.
76. Ер адамдарға әйелдердің киімін киіп жүру.
77. Әйелдерге еркекше киініп жүру.
78. Жүннен жасалған  қара шляпа кию (пұтқа табынушылар киетін).
79. Белге саусақтың жуандығындай ғана жіңішке белбеу тағу.
80. Ер адамдарға таза жібектен киім кию.
81. Ер адамдарға алтыннан жасалған бұйым, әшекей тағу (сақина, сағат).
82. Ер адамдарға күмістен жасалған бұйым пайдаланып, әшекей тағу (сақина, белбеу мен қылышқа салатын өрнектерден басқа).
83. Тұрмыста алтыннан жасалған бұйым, ыдыс-аяқ пайдалану.
84. Тұрмыста күмістен жасалған бұйым, ыдыс-аяқ пайдалану.
85. Зинаның (ойнастың) барлық түрін жасау.
86. Адамдар мен жануарлардың суреттерін салу.
87. Зина жасаушыларға «жеңгетай» болу.
88. Өз әйеліне бөтен еркектермен сұбхаттасуға мүмкіндік беру.
89. Белгілі бір мерзімге ғана үйлену үшін, белгілі бір мөлшерде қалыңмал беріу.
90. Етеккірі келген әйелімен жақындасу.
91. Жас босанған әйелімен жақындасу.
92. Бесінші әйел алу.
93. Екі әйелді дұрыс баға алмайтын және олардың арасында әділдікті қамтамасыз ете алмайтын еркекке, екінші әйел алу.
94. Етеккірі келген уақытта әйелімен ажырасу.
95. Бір уақытта ажырасу сөзін («талақ») үш рет қайталау.
96. Әйелі бар адамға басқа әйелдерге сүйсініп қарау.
97. Күйеуі бар әйелге басқа еркектерге сүйсініп қарау.
98. Еркектерге, бөтен әйелдерге жаман оймен қарау.
99. Әйелдерге, бөтен еркектерге жаман оймен қарау.
100.Ер адамдарға басқа ер адамның денесіне қарау (белден төмен жерінен тізеге дейін).
101. Әйел адамға басқа әйел адамның денесіне қарау.
102. Ер адамдарға боз балалардың бетіне сүйсініп қарау.
103. Басқа адамның қарауға тыйым салынған мүшелеріне жақындасу (қол, дене тигізу).
104. Жақын туыстығы жоқ еркек пен әйел адамға оңаша қалу.
105. Әйел адамға жұқа (денесі көрініп тұратын) матадан киім кию.
106.Өзіне қажет емес нәрселерді басқаларға бермей, лақтырып тастау, өртеу.
107. Нәрселер мен тағамдарды пайдаланбай, немесе басқаларға бермей бүлдіріп, шіріту.
108. Артылған тамақты лақтырып тастау.
109. Өз қалауымен (еркімен) ауыз бекітіп, өзін, аштықтың салдарынан әлсіреп, намаз оқи алмайтын жағдайға келтіру.
110. Тойғанынан артық ас ішу (тойғанынан артық ас ішуге қонақ күткенде және ауыз бекітерде ғана рұқсат етілген). 
111. Бір-екі күнге жететін тамағы бола тұра, қайыр сұрау.
112. «Байлықты тазарту» садақасын (зекетті) беруге жететін дәулеті (нисабы) бола тұра, қайыр садақа сұрау [зекет - отбасының күн көрісіне жыл бойы жұмсайтын қаражатынан артылған дәулетінен жылына бір рет кедейлерге беруге парыз болған садақа (шамамен 2,5% мөлшерінде)].
113. Азық - түлікке салдыр - салақ қарау (үнемшіл, ұқыпты болмау).
114. Шариғат бойынша таза емес ас ішу.
115. Адам ағзасын улайтын, дертке шалдықтыратын тағамдар жеу.
116. Құм, топырақ, балшық жеу.
117. Етін жеуге тыйым салынған (харам) жануарлардың етін жеу.
118. Етін жеуге тыйым салынған (харам) жануарлардың сүтін ішу.
119. Өлексенің (арам өлген жануарлардың) етін жеу.
120. Шариғат үкіміне сай сойылмаған жануарлардың етін жеу.
121. Етін жеуге тыйым салынбаған (халал), бірақ аң аулағанда қолданылатын Шариғат үкімдеріне сай өлтірілмеген жабайы жануарлардың етін жеу.
122. Иістеніп, боржып кеткен (бүлінген) етті жеу.
123. Пұтқа табынушы, көп құдайшылар және діннен шыққандардың сойған малдарының етін жеу.
124. Пұтқа табынушы, көп құдайшылар және діннен шыққандардың сойған құстарының етін жеу.
125. Етін жеуге рұқсат етілген жануарлардың қуығын, бездерін және жыныс мүшелерін жеу.
126. Сойған жануардың қанын тамаққа пайдалану (ішіп - жеу).
127. Шарап жасайтын жүзімнен жасаған, құрамында спирт бар ішімдік ішу.
128. Неден жасалған болса да, құрамында спирт бар ішімдік ішу.
129. Мас қылатын өсімдіктерді жеу, иіскеу, ішу.
130. Мас қылатын өсімдіктердің шырынын ішу, түтінін жұту.
131. Ұрланған нәрсе екенін біле тұра, оны сатып алу.
132. Басқа біреуді пішу (әтек қылу), немесе өзін піштірту (әтек болу).
133. Қажылық жасағанда, тыйым салынған амал жасау (балағат сөз айту, аң аулау).
134. Мәккәда және оның «харам» атанған аймағында (күнәһи амалдар жасауға тыйым салынған аймақ) жануарларды сою, аң аулау.
135. Шариғат үкімімен бекітілген намаз уақыттарында намаз оқымау.
136. Рамазан айында ауыз бекітпеу (ораза ұстамау).
137. Белгіленген орындарға белгіленген уақытында бекітілген садақаларды бермеу, үлестірмеу (зекет, ұшыр). 
138. Мүмкіншілігі бола тұра, Мәккәға қажылыққа бармау.
139. Құран оқығанда, сөздерін дұрыс айтпай, Құранды оқу ережесіне (тәджуидке) сай оқымау.
140. Ғұсыл құйыну (шомылу) уақытын өткізіп алу.
141. Басшылық орындарға қатыгез адамдарды сайлау.
142. Қауіпті сапарға серіксіз (достарсыз), жалғыз шығу.
       Мәкруһ – Мұхаммед Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) жасауға тыйым салған амалдар.
  Күнәдан қорқып, мәкруһ амал жасамаған адамға Аллаһ Тағаладан сауаб бар. Жасаған адам – күнәһәр болады.
  Мәкруһ амалдарды жасауға болады деп, қарсы болған адам – күнәһәр болады, бірақ діннен шықпайды.
 Кең тараған мәкруһ тахрими, харамдарымен    қосқанда, 320-ға жетеді.
1. Көңіл көтеру үшін ән салу.
2. Ән және ән әуендерін (музыка)  тыңдау.
3. Көңіл көтеру үшін музыкалық аспаптарда ойнау (тарту).
4. Көңілденіп, музыкамен би билеу.
5. Музыкалық ойындар ойнап, хабарлар тыңдау.
6. Сөз сөйлегендерге (жиналыста), ән-күй орындаушыларға қол  соғу.
7. Ойнамаса да, үйде музыкалық аспаптар сақтау.
8. Ақша  салып (ұтыс ойынын) ойнау.
9. Көңіл көтеру және уақытты көңілді өткізу мақсатымен, рұқсат етілген, мас қылмайтын болса да (алкогольсіз), ішімдіктерді ішу.        
10. Ілім үйренуге еш қаблеті жоқ адамға ілім үйрету.
11. Жаттап алған Құранның аяттары мен сүрелерін ұмыту.
12. Шаруамен айналысып, жұмыс жасап жатқан адамдардың алдында Құранды жария (дауыстап) оқу.
13. Құранды, Құран аяттары жазылған қағаздарды, діни кітаптарды көрінген жерге қоя салу.
14. Құран аяттары жазылған парақтарды, немесе басқа бір жақсы сөздер мен ой орамдары жазылған қағаздарды жағып жіберу.
15. Дәреті жоқ ер және әйел адамға сыртында қабы жоқ (немесе бірдеңеге оралмаған) Құран кітабын ұстау.
16. Жүніп болған [төсекте бір бірімен жақындасқаннан кейін ғұсыл құйынбаған (шомылмаған)] ер және әйел адамға Құранды ұстау және оқу. (Әйел адам етеккірі келгенде және жас босанғанда құран оқымай, дұғаларды ғана оқуы керек).
17. Жүніп болған және дәреті жоқ ер адамға азан (намазға шақыру) мен қамат (парыз намаз оқылатынын хабарлау) айту.
18. Жүніп болған ер адамға және етеккірі келген әйел адамға мешітке кіру.
19. Мешітте дүниеи әңгіме айту.
20.  Мешітте дүниеи шаруа жасау. Мысалы: сауда -  саттық жасау.
21. Мешітте, алдыңғы қатарларға өту мақсатымен, адамдардың үстінен аттап өту.
22. Мешітте дөрекі қалыпта отыру, мұртымен немесе сақалымен ойнау, қолын айқастыру, саусақтарын тырсылдату және т.б.
23. Мешітте тісін, мұрнын немесе құлағын шұқу.
24. Мешітте қатты түшкіру, есінеу, кекіру.
25. Мешітте менменсіген, мақтанышты қалыпта отыру.
26. Мешітте түкіру, сіңбіру.
27. Имам құтба оқып немесе діни рәсім жасап жатқанда басқа нәрсеге назар аудару, сөйлесу. 
28. Жұма намазында имам құтба оқып жатқанда намаз оқу. (Құтба оқылмай тұрып бастап қойылған намазды аяғына дейін оқу керек).
29. Намаз оқып жатқан кісінің алдынан өту. Егерде оның алдында шымылдық болып немесе «сутра» (кедергі) қойылса, солардың сыртынан өтуге болады.
30. Азан айтылып жатқанда біреумен сәлемдесу немесе оған жауап беру.
31. Азан айтылып жатқанда дүнеи әңгіме айту.
32. Азан айтылып жатқанда дүнеи амал жасау.
33. Өз еркімен ниет қылып оқыған намаз бен ұстаған оразаны себепсіз тастау (тоқтату). Егерде, шын ниетімен ораза ұстаған кісіні түске дейін біреу қонаққа шақырса, немесе өзіне қонақ келіп қалса, ауызды ашып жіберуге болады; ал түс  ауғаннан кейін – болмайды.
34. Оқуға тыйым салынған уақыттарда (күн шыққаннан, найза бойы көтерілгенше; тал түсте; күн найза бойы еңкейгеннен, ұясына батқанша) намаз оқу.
35. Нәпіл намаздарын (өз қалауымен оқитын қосымша намаздар) таң атқаннан күн шыққанша, немесе - «ғ'аср» намазынан кейін күн ұясына батқанша оқу.
36. Ауыз бекітуге рұқсат етілмеген күндері ораза ұстау, мысалы: мереке (айт) күндері.
37. Ауыз ашпай, қатарымен екі күн ораза ұстау.
38. Әйел адамға, күйеуінің келісімінсіз ораза ұстау.
39. Құрбан айт күні және оның келесі төрт күні қажылық жасау.
40. Кісі, намазда оның имам болуына жамағаттың қаламайтынын біле тұра, имам болу.
41. Алдымен: «Бисми Ллаһи-р-Рахмәни-р-Рахим», - демей, тамақ ішу.
42. Жүніп болған кісі жуынбай, қолын жуып, аузын шәймәй, дастархан басына отыру.
43. Сол қолмен тамақ ішу.
44. Бас киімсіз тамақ ішу.
45. Тойға шақырусыз бару.
46. Үй иесінің қаламай отырғанын біле тұра, сол үйден ас ішу.
47. Қонақта отырғанда, тамақты басқалардың алдынан алу.
48. Тамақты немесе сусынды үрлеп суыту.
49. Тамақты: «Қатты, піспеген, күйіп кеткен», - деу, және оның тағы басқа кемшіліктерін айту. (Берген асты үндемей ішу керек).
50. Нанды және басқа да тағамдарды искеу.
51. Нанның үстіне бір нәрсе қою.
52. Нанды ыдыстың астына қою (ыдысты бір жағына қисайту үшін және т.б.).
53. Пышақты, қасықты және т.б. нәрселерді нанмен сүрту.
54. Нанды бір қолмен үзу.
55. Жамбастап жатып, шынтақ тіреп отырып тамақтану.
56. Түрегеп тұрып ішіп - жеу.
57. Қонақта отырғанда, үйіне алып кету мақсатымен, дастарханнан рұқсатсыз бір нәрсе алу.
58. Етбетімен жатып тамақ ішу.
59. Дастархан басында жағымсыз әңгіме айту.
60. Дастархан жиналмай, тұрып кету.
61. Дастархан басында біреуді мазалап, орнынан тұрғызу.
62. Тойға дайындық жасамай, неке қидыру рәсімін өткізу.
63. Жақсы сусын, тағамдар ұсынғанда бас тарту (қабылдамау).
64. Алдыға қойылған тамақтан алмай отырып алу.
65. Дәретханаға оң аяқпен кіру (Сол аяқпен кіру керек).
66. Дәретханадан сол аяқпен шығу (Оң аяқпен шығу керек).
67. Өзімен Құранның аяттары, дұғалар жазылған қағаздар бола тұра, дәретханаға кіру.
68. Үйдің  ішінде (бөлмеде) дәрет сындыру.
69. Бас киімсіз дәретханаға кіру.
70. Түрегеп тұрып дәрет сындыру.
71. Мешіттен немесе қорымнан (бейттен) 40 қадамнан жақын жерде дәрет сындыру.
72. Дәретханада шомылу, дәрет алу.
73. Оң қолмен «истинджә» жасау (алды - артын сүрту), сол қолмен жасау керек).
74. Дәрет сындырып жатқанда жыныс мүшесіне қарау.
75. Іштен шыққан зәріне, нәжісіне қарау.
76. Дәретханада шамадан тыс ашылу.
77. Суға дәрет сындыру.
78. Ағаштардың түбіне дәрет сындыру.
79. Желге қарсы дәрет сындыру.
80. Жол үстіне, өсімдіктерге дәрет сындыру.
81. Жұрттың көзінше дәрет сындыру.
82. Дәрет сындырғанда Құбылаға (Қағбаға) қарсы қарап немесе ту сыртымен отыру (бір қырын отыру керек).
83. Ашық жерде дәрет сындырғанда күнге және айға қарсы қарап, немесе ту сыртымен  отыру (бір қырын отыру керек). Егер олар көрінбейтін жер болса, ыңғайына қарай отыра беруге болады.
84. Дәретханада отырғанда сөйлесу.
85. Оң қолмен іш дәрет алу (алды - артын сумен жуу).
86. Азан шақырып жатқанда дәрет сындыру.
87. Қажеті бар нәрселермен сүртіну (қағаз, өсімдік, шөп және т.б.).
88. Дәретханада сәлем беру.
89.  Дәретханада берілген сәлемге жауап беру.
90. Адамдардың маңайын торып, олардың әңгімелеріне әдейі құлақ салып жүру.
91. Біреумен кездескенде бас иіу, немесе қолын көкірегіне басу.
92. Сәлемдеспей тұрып, әңгіме  бастау.
93. Дәрет сындырып жатқан кісіге сәлем беру.
94. Дінсіз адамға бірінші болып сәлем беру. Егер ол бірінші болып сәлем берсе, сәлеміне жауап беру керек.
95. Оң қолмен сіңбіру.
96. Нақты қажеттігі болмай, жыныс мүшелерін ұстау.
97. Харам (тыйым салынған)  амал жасап жатқан кісіге сәлем беру.
98. Мәжбүр болмаса да (қасақана), жұрттың ортасында іштен жел шығару.
99. Ұсақ жануарлардың, жәндіктердің ұяларына дәрет сындыру, мысалы: құмырсқаның илеуіне. 
100. Көшеге және жолға қоқыс тастау.
101. Ұзын, ауызға түсетін, мұрт қою.
102. Төрт еліден қысқа сақал қою.
103. Ер адамдарға шәштің бір бөлігін алдырып, бір бөлігін алдырмай қалдыру.
104. Ер адамдарға мұрт пен сақал қоймау.
105. Әйел адамға шәшін кесу (қысқарту).
106. Ағарған шәшті, мұрттың және сақалдың талдарын жұлу.
107. Бетіндегі және қастардың арасындағы түктерді жұлу.
108. Ер адамға шәшін және сақалын қара түске бояу. (Сарғыш және қоңыр қызыл түске бояуға болады).
109. Ер адамдарға қолын және саусақтарын қынамен бояу.
110. Шомылмай, жүніп күйінде, шәш алдыру.
111. Шомылмай, жүніп күйінде, еркек пен әйелге, етеккірі келген, немесе, жас босанған әйелге, тырнақ  алу.
112. Тырнақтарды тісімен алу (мүжу).
113. Сейсенбі, сәрсенбі, сенбі және жексенбі күндері тырнақ алу. Тырнақты дүйсенбі, бейсенбі және жұма күндері алу керек.
114. Тырнақты 40 күннен артық уақыт өсіру.
115. Қырып тастауға тиісті, дене түктерін 40 күннен артық уақыт қырмау.
116. Алынған шәш пен тырнақтарды жерге көмбеу.
117. Әйел адамдарға өз шәштеріне шәш жалғау (қосу).
118. Сәндік үшін тістерді егеу.
119. Әйел адамдарға қоғамдық моншаға бару.
120. Әйел адамдарға көшеге шыққанда әсем сыртқы киім кию.
121. Кісі өз денесіне тепшіу (татуировка) жасату, немесе басқа біреудің денесіне жасау.
122. Әйел адамға күйеуінсіз және жақын туыстарынсыз (мәхрам) сапарға шығу.
123. Сенбесе де, болашақты болжайтын балгерлерді тыңдау.
124. Аса бір қажеттілік тумай, Аллаһтың атымен ант беру (қарғану).
125. Сатушыға өз нәрсесінің сапасын мақтап ант ішу (қарғану).
126. Кәпірлердің (Ислам дінін ұстанбайтындардың) киімін кию.
127. Кішкентай ер балаларға жібектен тігілген киім кигізу.
128. Кір және таза емес (зәр шәшіраған, нәжіс жұққан) киім кию.
129. Жұртты таңырқататын өте сәнді немесе өте жаман киім кию.
130. Ер адамдарға ашық қызыл немесе ашық сары киім кию.
131. Балағы тобықтан төмен түсетін шалбар кию.
132. Аллаһтан өлім тілеу.
133. Ұзақ өмір сүріп, көп іс тындыру ниетімен күнелту.
134. Ауру (эпидемия – оба, індет) тараған елді мекенді тастап кету.
135. Жұқпалы ауру тараған елді мекенге кіру.
136.Қабірге апара жатқан қайтыс болған адамның соңынан еріп бара жатып дауыстап жылау және оның жақсылықтарын айтып, мақтау.
137. Жеңілгендердің қатарында болмау мақсатымен, шындыққа қарсы шығу.   
138. Шындықты білмей, соқыр сезім мен болжамға сүйеніп, дауласу.
139. Жоқ нәрсемен мақтану.
140. Біреуді, онда жоқ нәрсесімен, немесе оның сіңірген еңбегінің жоқ болуына қарамай, мақтау.
141. Жұртты күлдіру мақсатымен анекдот, қайдағы жоқ оқиғаларды айту.
142. Әдепсіз, былапыт сөйлеп адамдарды ұялту.
143. Біреуден бір нәрсе сұрағанда: «Аллаһ үшін», - деп сұрау.
144. «Аллаһ үшін», - деп жасаған біреудің өтінішін орындамау.
145. Жасаған сыйлықтары мен берген садақаларын біреудің есіне салып, бетіне басу.
146. Біреуге шамадан тыс (асыра)  ақыл айту.
147. Бетімен (орынсыз) сөйлеу.
148. Қайта-қайта өтініш жасап (сұрап) біреуді мазалау.
149. Сөзді көркемдемек мақсатымен мүдіріп сөйлеу.
150. Біреудің сөйлегенін, қойылған лақап атын келемеждеу (мазақ ету).
151. Орынсыз көп күліу.
152. Залалсыз болса да, бос (өтірік, ойдан шығарған) әңгіме айту.
153.Мыстан, темірден, қоладан соққан жүзік (сақина) салу.
154. Үйде адамның және жануарлардың бейнесі салынған суреттерді (кәртішкелерді) ілу.
155. Үйде ит ұстау.
156. Қатыгез, әділсіз адамдарды құрмет тұтып, көкке көтеру (асыра мақтау).
157. Ата - анадан, ұстаз немесе ғалым адамнан басқаның қолын сүйіу.
158. Аллаһтан өзіне бір нәрсе сұрау.
159. Жас балаға берген уәдені орындамау.
160. Етін жеуге белгіленбеген жануарлар мен құстардың етін жеу (жарқанаттың, қарлығаштың және т.б.).
161. Жануарлардың  шек - қарынын жеу.
162. Мысық, тауық және жабайы құстар ішкен судан ішу және дәрет алуға пайдалану.
163.Тамақ болмайтын өсімдіктерді жеу (сабан және т.б.)
164. Өтпейтін пышақпен мал бауыздау.
165. Кешке немесе түн ішінде мал сою.
166. Пышақты соятын малды жыққаннан кейін қайрау.
167. Пышақты соятын малдың көзінше (көрсетіп) қайрау.
168. Малды бауыздағанда жұлынына дейін кесу (2 күре тамыр, өңеш пен жұтқыншақты кессе болады).
169. Малды бауыздағанда мойынын түгел кесу.
170. Малдың жас төлін енесінен айыру (бөлек не енесін, не өзін  сатып, немесе не енесін, не өзін сойып).
171. Малды арқасынан бастап сою.
172. Малды жаны шығып тынышталуын күтпей сою.
173. Малдың басын Құбыладан басқа жаққа қаратып сою.
174. Сауын малын сою.
175. Төлдейін деп тұрған малды сою.
176. Өте жас малды сою.
177. Уақыт өткізу және көңіл көтеру үшін аң аулау.
178. Түйені басына жақын жерден бауыздау.
179. Түйеден басқа малды денесіне жақын жерден бауыздау.
180. Малдарға құлағын, мұрынын, мүйізін кесіп ен салу, немесе қыздырған темірмен таңба басу.
181. Жанұясын асырауға мүмкіншілігі бар бола тұра, еш себебсіз үйленбеу.
182. Еш себепсіз және нақтылы негізсіз әйелімен ажырасу.
183. Еш себебсіз дос адаммен қарым-қатынасты үзіу.
184. Жасалып жатқан харамды байқап, риза болу. 
185. Өте мұқтаж себепсіз бұзылған және зинақор (жүріс жүретін) адамдармен араласу.
186. Жаман атағы шыққан жерлерде болу.
187. Иесін іздеуді қиынсынып, табылған нәрсені орынында қалдыру.
188. Байлығының тазалығы (халалдығы) күмән тудыратын адамның үйінен ас ішу (егер оның байлығы шариғат тыйым салған жолмен жиналған болса – оның асын ішуге рұқсат етілмейді).
189. Ұрлықпен табылған табысқа алынған - деген күмән туған үйде тұру.
190. Шүбәлі (ұрланған, немесе тыйым салынған жолмен түскен қаражатқа алынған) киімді  кию.
191. Шүбәлі байлықты пайдалану.
192. Таң атқаннан күн шыққанша, екінді (ғ'аср) мен шам (мәғрибі) намаздарының аралығында және шам мен құптан (’ишә’а) намаздарының аралығында ұйқтау.
193. Етбетімен жатып ұйқтау.
194. Аяғын Құбыла тарапына жіберіп (созып) ұйқтау.
195. Аяқтарын кітаптың үстіне салып қойып ұйқтау.
196. Дәрет алып жатқанда дүниеи әңгіме айту.
197. Біреудің көмегімен дәрет алу.
198. Дәрет алғанда бетке су шәшу.
199.  Дәрет алғанда суды үнемдемеу.
200. Баланың біреуін басқаларынан артық жақсы көру. (Егерде ол басқаларына қарағанда жақсы оқыса, мінез - құлқы жақсы болса, оны басқаларына үлгі етіп көрсетуге болады.)
201. Қазыға (судьяға) немесе басшыға, қарсыласқан екі жақтың біреуін қолдау.
202. Рұқсатсыз біреудің бау - бақшасын аралау.
203. Рұқсатсыз біреудің байлығын (дүние - мүлкін) пайдалану.
204. Әйел адамға жүктелген үй шаруасын атқаруға еріну (жалқаулық таныту).
205. Бай адамды, оның байлығы себебті, құрметтеп, қошеметтеу.
206. Бағасының көтеріліуін күтіп, бидайды сатуды кешеуілдету (қолда ұстай тұру).
207. Қымбатқа сату мақсатымен, біреудің сатуға әкеле жатқан нәрсесін сататын жеріне жеткізбей, орта жолда сатып алу.
208.Тиімді бағаға сату мақсатымен, бір қалаға қажет нәрселерді басқа қалаға бағыттап жіберу.
209. Салмағын сатып жатқан нәрсенің салмағына қосып жіберу мақсатымен, нәрсенің салмағын ыдысының салмағына қосып өлшеу.
210. Бағаны әдейі көтеру.
211. Иесі сатып жіберген нәрсесін қайтып алғысы келсе, сатып алған адамның нәрсенің бағасын өсіріп қайтаруы.
212. Нәрсені сатып алған адам, бір себебпен оны сатушыға қайтарғысы келсе, сатушының нәрсенің өзі сатқан бағасынан төмен сома қайтаруы.
213. Басқа сатушының нәрсесін қарап жатқан адамға өз нәрсесін ұсыну.
214. Сатушы мен сатып алушы саудаласып жатқанда араларына килігіп, бағаны көтеріп жіберу.
215. Басқа біреу құда түсіп қойған қызға, құда түсу мақсатымен, құда жіберу.
216. Саудаласқанда сауда ісіне қатысы жоқ қосымша шарт қою.
217. Қымбатырақ бағаға сату мақсатымен малды саууды тоқтату.
218.Байлықты тазарту парызын орындағанда (зекет бергенде) сапасы төмен нәрсені таңдап беру. 
219. Құран оқығаны және уағыз айтқаны үшін ақша алу.
220. Өзіне зияны тиетін жағдайда қорқақтып танытып, батыл болмау.
221. Шамасы келмейтін амал жасағанда ызаланып, батылдық таныту.
222. «Жаман адамды жолықтырдым, немесе жаман сөздер естідім, ісім оңға баспас?», - деп ырымдау.
223. Өзін әдейі есі дұрыс емес (жынды) адам қалпында көрсету.
224. Не жиіркенбей, не ұялмай, жұрттың алдында лайықсыз, ұятты  амалдар жасау.
225. Өз қалауымен, рұқсат етілген (халал) асты ішуден бас тарту.
226. Шамасы  келмейтін істі білгішсіну (білмесе де білемін деу).
227. Біреуді масқара қылу мақсатымен қасақана сұрақтар қою.
228. Екі адамға, жұрттың көзінше, сыбырласу.
229. Адамды қателескені, немесе байқамай істеп қойғаны үшін,  келеке ету, күлу.
230. Жасы үлкен адамдардың алдында, оларға назар аудармай, сөйлеу. 
231. Сыйлы адамдардың қасында қатты, ұзақ күлу.
232. Талап етуші сөзін аяқтамай тұрып, басқа біреудің сөз бастауы.
233. Жасы үлкен  адамдарды басып озу, олардың алдарына түсу.
234. Төлем ақысын белгілемей тұрып, біреуді жұмысқа алу.
235. Мүмкіншілігі  болса да, қарызды  қайтармау.
236. Біреуді, қарызын төлету үшін, қолындағысының бәрін беруге мәжбүрлеу.
237. Дүниенің қызығын көру мақсатымен және мақтаныш үшін байлық жию.
238. Зәулім үй салу.
239. Үйді шамадан тыс безендіру.
240. Тілегі орындалса, қандай да бір жақсы амал жасаймын -  деп, өзіне уәде беру.
241. Өзін қатыгездік пен зұлымдыққа баулу (үйрету).
242. Қайтыс болған кісіні қабіріне көлікпен апару. (Қабір алыс болмаса, жаяу апару керек).
243. Жаназа намазын мешіттің ішінде оқу.
244. Денені қабірге түсірмей тұрып, жерге отыру.
245. Қабірдің бетін (лақадты) күйген кірпішпен немесе ағашпен жабу.
246. Ерекше бір жағдай болмаса, екі денені бір қабірге жерлеу.
247. Қайтыс болған кісінің жанында күліп сөйлеу.
248. Қайтыс болған кісіні күн батқаннан кейін жерлеу.
249. Әйелдерге, жаназаға еріп, қабірдің басына бару.
250. Қабірдің үстінде және қабірдің қасында намаз оқу.
252. Әйелдерге қорымды аралау.
253. Түнде қорымда от жағу.
254. Қабірдің үстімен жүру, қабірдің үстіне отыру.
255. Қабірде өскен шөпті және гүлді жұлу, жеміс – жидекті жинау.
256.Қабірдің қоршауының төбесін жабу (үй салу).
257. Жаназаның қасында тамақ ішу.
258. Қорымның ішінде тамақ ішу.
259. Құбыла тарапына қарап түкіру, сіңбіру.
260. Құбыланың, қасиетті кітаптардың, азық – түліктің тарапына аяқ созу.
261. Жақсы сөздер (Құран аяттары, хадистер) жазылған қағаздарға немқұрайды қарап, оларды ластау, бүлдіру.
262. Тоқтаған (аялдаған) жерде көліктен (түйенің, аттың, сиырдың үстінен) түспеу.
263. Қажеті болмаса, сапардан түн ішінде оралу.
264. Құстарды, олардың дыбысын, әнін естіп рахат алу мақсатымен, торға қамап ұстау.
265. Берген садақаға арақ алатын, зинақорлыққа және т.б. харамдарға жұмсайтын адамдарға садақа беру. (Нан, тамақ беруге тыйым салынбаған).
266. Берген сыйлықты  қайтып алу.
267. Белгісіз, шариғатқа негізделмеген дұғаларды оқып, олармен адамдарды дұғалау.
268. «Махаббатқа көмегі бар», - деп біреудің өтірік, ойдан шығарған жазбаларына сену.
269. «Көз тиюден, жын - шәйтаннан сақтайды», - деп, шариғатқа негізделінбеген жазбаларды, немесе басқа бір нәрселерді киімде, денеде сақтау (тұмар).
270. Еш қажеті болмаса да, бөтен әйелдермен сөйлесу.
271. ?
272. Жас жігіттің егде тартқан әйелге үйленуі.
273. Жас жігіттің, әдейі бала таппайтын әйелге үйленуі. 
274. Егде тартқан күнәһәр адамға қыз беру (күйеуге).
275. Аса бір қажеттігі болмай, тыйым салынған заттармен (дәрілермен) емделу.
276. Құда түскен адамға тұрмысқа шығуға келсім берген балиғат жасына жеткен қыздың неке қиюын  себебсіз кешеуілдету.
277. Науқас адамды зордың күшімен тамақ ішуге мәжбүрлеу.
278. Қонаққа зорлап тамақ ішкізу.
279. Сәбиге қисынсыз (мағынасы жоқ), тұрпайы, дөрекі ат қою.
280. Сәбиге аса жоғары мағыналы ат қою.
281. «Мұхаммед» есімді адамды Пайғамбарымызға (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) ғана лайықты лақап есіммен атау.
282. Қажылықтың қандай да бір рәсімін уақытынан бұрын жасау.
284. Рамазан айының басталғанына күмәні болса да, шағбан айының отызыншы күні ораза ұстауды бастау. (Әдетте, оразаны жаңа туған ай анық көрінген бірінші күннен бастап ұстайды).
285. Бейтарап адамды үгіттеп, нәтижесінде оны қарсы жаққа шығарып алу.
286. Күн шықпай тұрып сауда жасауды бастау.
287. Сойғаннан кейін бір тәуліктен астам шек-қарыны түсірілмей жатып қалған малдың етін жеу.
288. Нәжіс заттармен (тезек, өлексе, құрт – құмырсқа және т.б.) қоректенетін жануарлардың етін жеу.
289. Нәжіс заттармен (тезек, өлексе, құрт – құмырсқа және т.б.) қоректенетін жануарлардың сүтін ішу.
       Егерде жануар бұрын ондай заттармен қоректенбеген болса, онда белгілі бір мерзім бойы оны қолға ұстап, таза қорек бергеннен кейін, оның етін жеуге немесе сүтін ішуге болады.
       Қолға ұстау мерзімі: түйе – 40 күн; сиыр – 20 күн; қой – 10 күн; тауық – 3 күн.
290. Қонаққа ешқашан өзі жемейтін ас тарту.
291. Тірі малды етке айырбастау.
292. Малды шағылыстырғаны үшін ақы алу.
293. Егіс өнімін өлшемей, айырбас жасау.
294. Өзінен артылған суды сату.
295. Әйел адамға шариғаттың негізінсіз күйеуінен ажырасуды өтіну.
296.Өзінің бергенінен артық (бағалы) сыйлық алу мақсатымен біреуге сыйлық жасау.
297. Кептер болып ойнау.
298. Адамды мазалап (орнынан тұрғызып), оның орнына отыру.
299. Қатар отырған екі адамның арасына отыру.
300. Қатар жүріп бара жатқан екі әйелдің арасынан өту.
301. Қайтыс болған адамның қабіріне, оны мақтап жазу жазылған құлыптас қою. (Аты - жөні ғана жазылған болса – рұқсат етіледі).
302. Қажетсіз қабір аралап, құлыптастардағы жазуларды оқу.
303. Күнкөріс табу үшін басқалардың тиын – тебенін пайда қылар мүмкіншілік қаупі бар кәсіппен айналысу.
304. Мақтау естімек мақсатпен қандай да бір амал жасау.
305. Мақтағанды жақсы көретін кісіні әдейі мақтау.
306. Орынсыз мақтауға бой алдыру (әуес болу).
307. Біреуді өшіктірмек мақсатпен, амал жасау.
308. Біреудің қайғысы турасында сөз қозғап, қайғысын есіне салу.
309. Әйелі қыз тапқанына уайымдау.
310. Науқастың көңілін сұрауға барғанда,  сәнді киініп бару.
311. «Сырқатың ауыр!», - деп науқас адамды үрейлендіріп, уайымға салу.
312. Науқас адаммен ұзақ сөйлесу.
313. Науқас адамның қасында ұзақ отыру.
314.Бүркітті аң ұстауға баулығанда, басқа жан иелеріне азап көрсету (жанын қинау).
315. Шарумен айналысып жатқан кісіге әңгіме айтып кедергі жасау (уақытын алу).
316. Қайта - қайта барып біреуді мазалау.
317. Әрқашан тек аң аулаумен шұғылдану.
318. Аңға түн ішінде шығу.
319. Сүндетке жататын амалдарды орындамау.
320. Бір рәсім жасағанда, мәкруһ амал жасау.  Мысалы: Намазда – 70, дәретте -10, оразада – 10 мәкруһ бар. 
     Мұстақруһ - Мұхаммед Пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) жасамауды жөн көрген амалдар. Пайғамбарымыз (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) мұстақруһты жасаған адам тек қана зиян табады деп түсіндірген.
     Мұстақруһ - ауыр күнә болмағанымен, жасаған адамның тәртіпсіз, тәрбиесіздігін көрсететін амал.   
1. Тамақты, сусынды өте ыстықтай ішу.
 2. Өте суық (мұздай) су ішу.
 3. Дастархан басында бір отырғанда тамақтың өте көп түрін (былапыттап) жеу.
4. Ас ішкенде, қажеті болмаса, әр түрлі аспаптарды қолдану (қасық, шанышқы, пышақ).
5. Өзінің мәдениеттілігін паш ету мақсатымен, биік столда ас ішу.
6. Ретсіз, нанды, піскен етті пышақпен кесу.
7. Ас ішіп отырып жан - жаққа қарау.
8. Ауызды толтырып жеу.
9. Жұрттың ас ішкенін байқап отыру.
10. Дастархан басында отырып, тамақты таратуына назар салу.
11. Тамақты ыдыстың (табақтың) ортасынан алу.
12. Тістеген тамақты қайтып дастарханға тастау.
13. Тамақты шәйнамай жұту.
14. Ас ішкенде көп сөйлеу.
15. Ас ішкенде сұйықты көп ішу.
16. Асқа қол сермеу.
17. Ас ішкенде ыдысқа (табаққа, тарелкаға) төну. 
18. Су ішкенде, сиыр сияқты, бас көтермей (дем алмастан) ішу.
19. Бұлақтан, өзен жағасынан суды етбетімен жатып ішу.
20. Күніне екі рет өте құнарлы тамақ (бесбармақ, қуырдақ және т.б.) ішу.
21. Қараңғыда тамақ ішу.
22. Ішіп жатқан тамаққа үрлеу.
23. Ас ішіп жатып, басқа бір шаруамен дастархан басынан тұрып кетіп, асқа қайта отыру.
24. Қарыны ашпай тұрып, өте құнарлы тамақ ішу.
25. Тамақты өте көп жеу.
26. Беті қапталмаған мыс және қола ыдыстан ас ішу.
27. Сұйық асты ыдыстың кетік жерінен ішу.
28. Сұйық асты ыдыстың құлағының (тұтқасының)  тұсынан ішу.
29. Көшеде, базарда жұрттың арасында тамақ жеу.
30. Сарымсақ, пияз жеп көшеге шығу.
31. Ағзаға зиянды тамақ жеу.
32. Жеміс - жидекті жумай жеу.
33. Тістің арасына тұрып қалған қалдықтарды жұту.
34. Ауызға, қолға жұққан майды жумай жүру, ұйықтау.
35. Піспеген жеміс жеу.
36. Ішіндегісі көрінбейтін ыдыстан ішу.
37. Шәйнектен су ішерде алдымен шамалы (шүмегіндегі суды) төкпей (ағызбай) ішу.
38. Дәргері жоқ елді мекенде тұру.
39. Алапеспен (немесе соған ұқсас аурумен) ауырған адамға қадалып (ұзақ) қарау.
40. Жұқпалы аурумен ауырған адамға үш аршиннан (шамамен 5-6 метр) кем жерге жақындау.
41. Өте қатты есінеу, түшкіру, жөтелу.
42. Ауызды қалқаламай (қолмен) есінеу.
43. Көп кекіру.
44. Аяқты бір - бірінің үстіне қойып отыру.
45. Саусақтарды айқастырып (қабыстырып) отыру.
46. Саусақтардың буындарын сытырлату.
47. Жүргенде жан-жағына жалтақтап қарай беру.
48. Бір сыңар аяқ киіммен жүру.
49. Шалбарды түрегеп тұрып кию.
50. Сақалды төрт еліден ұзын қою.
51. Күнге қарсы отыру.
52.Күннің көзі мен қөлеңкенің шекарасында отыру.
53. Екінді намазы (ғ’аср) мен шам (мәғриб) намазы арасында кітап оқу, жазу жазу.
54. Қауып төніп тұрғанда жолға (сапарға) шығу.
55. Жүзу білмейтін адамға, сапарға кемемен (қайықпен) шығу.
56. Қауыпты аймақта (жыртқыш аңдар, қарақшылар және т.б.) қол өнерімен, кәсіппен айналысу, табыс табу.
57. Сүзуі, тістеуі және тағы басқа залалы тиуі мүмкін жануарларға жақын бару.
58. Түнде үйде жалғыз жату.
59. Жанып тұрған отты сөндірмей ұйықтау.
61. Қанжар, қылышты қолға қынабынсыз ұстату.
62. Қамыспен, қатты ағашпен тіс шұқу.
63. Егінді түн ішінде жинау.
64. Ағашта өскен жемісті түнде жинау.
65. Лас кәсіппен айналысу (мал сою, тері илеу және т.б.)
66. Қонақ күту мақсатымен қарызға ақша алу. (Мұсылман қолындағы барына қанағат етуі керек).  
67. Өзінен кедей адамнан садақа алу.
68. Тамақты пышақтың ұшымен, шанышқымен алу.
69. Айтқанына тыңдаушылардың сенбеуі мүмкін болса да, шындықты айтпау.
70. Өзін сүндетке жақын, мұстахаб амалдарды орындамауға үйрету (қалыптастыру).
       Қоғамның мүддесін қорғау мақсатымен қылмыскерге қолданылатын жазаны Шариғатта «Укубә» (арабша) дейді.
     Қади (сот, қазы) жасалған әрбір қылмысты мұқият тексеріп, Шариғат үкімі негізінде қолданылатын жазаны тағайындайды.
    Укубә Исламның қайнар көздерінің (Құран мен Суннаның) тек тікелей үкімдерінің негізінде қолданылады.
    Әрбір адам, оның атақ - дәрежесіне, қоғамдағы орны мен жасаған еңбегіне қарамай, жасаған өз амалдары үшін өзі жауапты. Ал, қолданылатын жаза – оның жасаған қылмысына сай болуы керек.
    Қолданылатын жазалар үш топқа бөлінеді: тоқтау (тыйым) салатын жаза (хадд), айыпты өтеу жазасы (қысас, дийә, кәффәра, мұрагерлік құқықтан айыру) және ғибраттық мағынасы бар жаза (тазир).
    Хадд – қоғамның  рухани және адамгершілік қасиеттеріне қауып төндіретін (зиянын тигізетін) амалдарға қарсы қолданылатын жазалар. Олар: ойнас жасау (хадд әз-зинә), ойнас жасады деп біреуге жалған жала жабу (хадд әл-қазф), арақ ішу және біреудің мүлкін иемдену (хадд әл-сиркәт).
     Бұл қылмыстарды жасаған адамдарға әртүрлі жазалар қолданылады: айып пұл салу, дүре соғу, абақтыға (түрмеге) жабу,  өлім жазасы (раджм).
   Түсініктеме: Раджм (арабша сөздік мағынасы – таспен ұру, қарғау, қуып жіберу‎‎) — ислам құқығында (фикх) таспен ұрып өлтіру жазасы ойнас жасаушыларға қолданылады.
  Раджмды қолдану шарты: ойнас жасаушының ақыл - есі дұрыс, балиғат жасына жеткен және бұндай амал жасауға мәжбүрленбеген болуы.
     Раджм үкімін тек қана шариғат соты шығарады.
     Хәнәфи мен Мәлики мәзһәбтарында мұсылман емес (кәпір) адамға раджм қолданылмайды.
    Жасалған қылмысты сотта дәлелдеу үшін төрт адамның куәлік етуі, немесе ойнас жасаған адам өзі төрт мәрте мойындауы керек.
     Раджм ойнас жасаған тұрмыстағы әйелдерге де және бұрын тұрмыста болған әйелдерге де қолданылады.
   Егерде ер адам немесе әйел адам ойнас жасаған уақытта бойдақ болса (үйленбеген, тұрмысқа шықпаған), онда оған дүре соғылады, немесе басқа бір жаза қолданылады (тазир).
   Айыпты өтеу жазалары: қысас (кек алу), дийә (ақысын қайтару), кәффәра (айып төлеу) және мұрагерлік құқықтан айыру.
   Бұл жазалар адамның денсаулығына және өміріне қарсы жасалған қылмыстар үшін қолданылады.
   Адамды қасақана өлтірген кісіге өлім жазасы қолданылады (қысас). Бірақ, кейбір ерекше жағдайда, қысас үкімі айып төлеу (кәффәра) немесе ақысын қайтару (дийә) және келтірілген шығынды төлеу  үкімімен айырбасталына алады.
     Абайсызда болған кісі өлімінің немесе жасалған жарақаттың жазасы – ақысын қайтару (дийә).
     Тазир – адамдарға зиянын тигізетін және қолайсыз жағдайлар туғызатын және адам құқығына қайшы келетін амалдар жасаған кісіге қолданылатын жаза. Олар: қоғамдық тәртіпті бұзу; адамдарды алдап олардың мүлкін, ақшасын иемдену; алаяқтық жасау және т.б.
     Бұндай қылмыстарға қарсы қолданылатын жазалар: айып-пұл салу, абақтыға (түрмеге) жабу, жер аудару, дүре соғу. Кейбір жағдайда қоғамның талқысына салу мүмкіншілігі рұқсат етілген.      Ислам ғалымдары намазын жіберіп алғанына өкініш білдірмеген кісі не сол заматта кәпір болады, не болмаса ақырғы демі бітер шақта: «Ләә иләһә иллә Ллаһ», - деп айта алмай кәпір болып көз жұмады!», - деп есептейді.
     Ал, сонда намаз оқу ойына кіріп те шықпаған адамның жағдайы не болмақ?
    Мұхаммед Пайғамбарымыз (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) хадистерінде (мағынасы): «Намазы жоқтың Исламда ешқандай үлесі жоқ!» және «Қабыл болмаған намаз адам мен имансыздықтың арасында тұрған кедергіні құлатады (бұзады)», - деген.
  «Әһли-у-с-Суннә» ғалымдарының иджтихады бойынша дәлелді себепсіз намазды уақытында оқымайтындарға қолданатын жазалар тағайындалған:
     Ханәфи мәзһәбы. Дәлелді себепсіз намазды уақытында оқымайтын адам – күнәһәр (фәсық) мұсылман болады.
     Ондай адам мұсылман елдерінде Шариғат сотының үкімімен қамауға алынып, оған қаны шыққанша дүре соғылады. Бұл жаза ол тәубәсіне келіп намазды дұрыс оқи бастағанша қолданылады. Ал тәубәсіне келмеген адам бүкіл өмірін қамауда өткізуге душар болады.
     Рамазан айында ораза ұстамаған кісіге де осындай жаза қолданылады.
    Ғалымдар бұл шешімді Мұхаммед Пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) (мағынасы): «Мұсылман-ның қаны үш жағдайда рұқсат етілген (халәл) болады: жесір (еркек немесе әйел) ойнас жасаса, біреу кісі өлтірсе және біреу өз дінінен безіп, жамағаттан бөлінсе («муртад» - болса)», - деген Бухари мен Муслим жеткізген хадисы негізінде қабылдаған.
     Қалған үш мәзһәбтар: (Шәфиғ’и, Мәлики, Ханбәли) бойынша:
   Дәлелді себепсіз намазды ең болмаса бір рет жіберіп алған адам Шариғат сотының үкімімен қамауға алынады да, оған тәубәсіне келуге үш күн уақыт  беріледі. Егерде сол мерзім ішінде тәубәға келмесе, оған өлім жазасы кесіледі.
       Бес уақыт намаз сабақтарын үйренерден бұрын мұсылман адамға «Рұқсат етілген» (Халал) мен «Тыйым салынғанды» (Харам) ажырата білу өте маңызды. Себебі, «Рұқсат етілген» мен «Тыйым салынғанды» ажырата алмағанның құлшылығынан келер пайда жоқ. (Мухаммад бин Йусуф әл-Коккози «Мухтасар ильмихал»)
 
   Имам Ибн-и Әбидин әд-Димәшкидің Хәнәфи Мәзһәбы Фикхының энциклопедиясы «Раддуғл-Мухтар әл-әғд-Дурруғл-Мухтар», Имам Раббәнидың «Мәктубәт» және Имам Халид әл-Бағдадидың «Итикәднәмә» кітаптарының негіздерінде жазылған Хусайн Һилми Ышық Истанбулидың «Там ильмихал» атты еңбегін орыс тіліне аударған Мухаммад бин Йусуф әл-Коккозидың «Мухтасар ильмихал» атты Хәнәфи Мәзһәбы Фикхның қысқартылған жинағының 2-ші бөлімін орыс тілінен аударған                              Аллаһқа жасар құлшылықтың басы - діни сенімнің (арабша - Ақида) негіздерін түсіну - өмірде Харамға жатқызған тағамдармен қоректенуден (ауқаттанудан) және дөрекі қылықтардан сақтану. Яғни, Халал мен Харамды айыра білу керек.
     Әбу Һурайрадан (оған Аллаһ разы болсын). Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): (мағынасы): «Адамдарға кісі өз алғанының халал, әлде харам екеніне көңіл бөлмейтін бір заман келеді», - деген. («Сахих әл-Бухари»)
     Пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «...Көп адамдардың жейтіні де Харам, киетіні де Харам. Сөйте тұра қол жайып тілек тілейді. Ондай тілек қалай қабыл болады?» - деген. (Мухаммад бин Әбу Бәкр. «Ширғат-у-л-Ис-лам»)
     Демек, егерде мұсылман:
1. Ақида (діни сенімнің) негіздерін дұрыс түсініп, оны шын жүрегімен қабылдаса;
2. Халал мен Харамды айыра біліп, Харамнан сақтанса;
3. Нәжістен тазарудың жолдарын үйреніп, намаз оқырда алынатын дәреттерді білсе, - сонда ғана: «Аллаһ Тағала оның жасаған құлшылығын қабыл алып, оған он есе сауап берер?!», - деген үміт бар.
    Қасиетті Құранда (мағынасы): «Адамдар: «Біз иман келтірдік», - десек, бізді жайымызға қалдырады, және сынаққа түспейміз, - деп ойлай ма екен?», - деп жазылған. («әл-Әнкабут» сүресі, 2 аят.)
     Егер кісі Иман келтірудің мағынасын түсінбесе және түсінуге талпынбаса, оның шын жүректен иман келтіргені күмән туғызады. Себебі, ол күнделікті бес уакыт намаз оқымайды, зекет бермейді, ораза ұстамайды, Халал мен Харамды ажырата алмайды.
     Ондай адамдар туралы Касиетті Құранда айтылған (мағынасы): «Кейбір адамдар айтады: «Аллаһқа және ахирет күніне иман келтірдік», - деп. Бірақ олар иман келтірмейді. Олар Аллаһты және иман келтіргендерді алдамақ болады. Бірақ олар тек өздерін ғана алдағандарын білмейді»...«Және, иман келтіргендерге кездессе: «Біз иман келтірдік!», - дейді де, ал өз шайтандарымен қалғанда оларға: «Біз сендерменбіз, біз оларды мазақ етеміз», - дейді. Аллаһ оларды қатаң жазалайды және оларды одан бетер адастырады» («Бақара» сүресі; 8,14-15аяттар).
   Бұндай имансыздықтың себебі тек қана жалқаулық емес, діни ілімінің негіздерінен бейхабарлық, тазалық сақтаудың дұрыс жолын білмей, тыйым салынған тамақтан сақтанбай, салихалы өмір сүру жолын ұстанбағандық.
   Бес уақыт намаз сабақтарын үйренерден бұрын мұсылман адамға «Рұқсат етілген» (Халал) мен «Тыйым салынғанды» (Харам) ажырата білу өте маңызды. Себебі, «Рұқсат етілген» мен «Тыйым салынғанды» ажырата алмағанның құлшылығынан келер пайда жоқ.
       Нұғыман ибн Бәширден (Аллаһ оған разы болсын). Ол: «Аллаһтың елшісінің (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Расында Халал айқын, Харам да айқын. Ал олардың ортасында, адамдардың көбісі біле бермейтін, «Шүбәлі» тұр. Кімде – кім шүбәліден сақтанса - діні мен ар-намысын таза ұстағаны, ал кім шүбәліге аяқ басса, әне-міне кіріп кеткелі тұрған қойларын қорық маңында бағып жүрген шопанға ұқсайды... Әр билік иесінің өз қорығы бар, Аллаһтың Өз жеріндегі қорығы – Оның тыйым салғандары  ... Ақиқатында, адам денесінде бір кесек ет бар, ол жақсы болса – бүкіл дене жақсы болады, ал ол бүлінсе - бүкіл дене бүлінеді. Ал ол - жүрек», - деп айтқанын естідім», - деген. («Сахих әл-Бухари»).

1.1. Шүбәлінің үш түрі болады:
1.1.1. «Харамға» жақын «Шүбәлі» түрі. Мұндайдан міндетті түрде аулақ болу керек;
1.1.2. Сақтануды қажет қылатын «Шүбәлі» түрі;
1.1.3. Жөнсіз «Шүбәлі» түрі.
   Жөнсіз шүбәлі. «Солай шығар?!», - деген адамның өзінің күдігінен туатын шүбәлі жағдайлар. Бұл, ойдан шығарған «Шүбәліден» қауыптену өте жөнсіз және еш пайдасыз.
     Мысалы: «Мүмкін бұл біреудікі шығар?!», - деп жабайы аңның етін жемеу. Мұсылман адамнан ет сатып алып тұрып: «Бұл малды бауыздағанда «Бисми Ллаһ», - деп айтпаған шығар?!, - деп ойлау. Және тағы басқа осындай орынсыз күдік туғызу.
    Егерде бұндай ойлар ешбір негізсіз туса, онда оларға қатысты қауіптердің де ешбір жөні жоқ, ал зиян келтіруі әбден мүмкін.
     Ғ'айшадан (оған Аллаһ разы болсын): «Бір адамдар: «Уә, Аллаһтың Елшісі! Адамдар бізге ет әкеледі, бірақ олар (малды соярда) Аллаһтың есімін атады ма, жоқ па, білмейміз?!», - дегенде, Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Өздерің Аллаһтың есімін атаңдарда, жей беріндер», - деген. («Сахих әл-Бухари»)
     Пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Әрбір мұсылман жейтін нанын адал еңбекпен тапсын», - деген.
     Пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) бұл өсиетін бұлжытпай орындау үшін, ислам дінінде Рұқсат етілген (Халал) мен Тыйым салынғанды (Харам) ажырату білімін меңгеру қажет.
   Пайғамбарымыз Мұхаммед (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Халал – анық, Харам – анық. Шүбәлі екеуінің ортасында. Және Ахирет күніне дейін осылай болады.», - деген.
     Шүбәліден өзін аулақ ұстамаған адам, байқамай Харамға барып, өзіне күнә жүктеп алуы мүмкін. 2.1. Бірінші дәреже. Харамнан аулақ болуды ұстанған барлық мұсылмандар дәрежесі.
     Бұл дәрежедегі мұсылман адам, одан жоғары дәрежеге көтерілуге амал жасамаса - пасық (надан, күнәһәр; арабша – Фәсық) мұсылман болады.
   Пасықтықтың да бірнеше түрі бар. Бәрі адамның Халал мен Харамды ажырату қабілетіне және Харам амал жасаған күнәсінің ауырлығына байланысты.
   Мысалы, алып – сату кезінде процент алу – күнә. Ал, біреудің нәрсесін тартып алу – одан да ауыр күнә.
   Ауыр күнә жасаған адамның жазалану мүмкіншілігі жеңіл күнә жасаған адамға қарағанда арта түседі, ал кешірім алу мүмкіншілігі – төмендейді;

2.2. Екінші дәреже. Тақуа  (арабша - Салих) мұсылмандардың дәрежесі.
     Бұл дәрежедгі мұсылман Харамнан аулақ болуға тырысып қана қоймай, Шүбәліден де сақтанады;

2.3.Үшінші дәреже. Ізгі (арабша - Муттаки) мұсылмандардың  дәрежесі.
     Бұл дәрежедегі мұсылмандар тек Харам мен Шүбәліден сақтанып қоймай, жасаған амалдары Харам мен Шүбәлінің пайда болуына себебін тигізбеуін қадағалайды.
     Ізгі мұсылмандар күнә тудыратын қандай да бір жағдайлардан өздерін аулақ ұстайды. Олардың бар арманы – Ахирет күні им-ан келтіргендердің қатарында болу.
     Мысалы: а) Бірде Мұхаммед Пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) немересі Хасан бин Әли бин Әбу Тәлиб (оларға Аллаһ разы болсын) бала кезінде, ойнап жүріп, кедейлерге Зекетке беруге арналған қапшықтағы құрманың біреуін алып ауызына салғанда, Пайғамбарымыз (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Харам! Харам! Дереу түкіріп таста!», - деген;
     б) Ислам ғалымдарының бірі ауырып жатқан адамның қасында түні бойы отырады. Адам қайтыс болғанда ғалым: «Енді бұл шамның майы мирасқорларынікі.», - деп, жанып тұрған шамды сөндіріп тастайды.

2.4. Төртінші дәреже. Пірадарлар (арабша – Сыддық) дәрежесі.
      Бұл дәреже иелері пайдаланған Халалдың Харамның, болмаса Шүбәлінің тууына себеп болатын түрінен ғана емес, Халалды өндіру үшін Харамды пайдалану мүмкіндігі бар бөлігінен де сақтанады.
     Мысалы: а) Бишр-и Хафи суды адамдар (сұлтандар, т.б.) жасаған құбырлардан ішпей, судың табиғи арыналарынан ішкен;
   б) Түрмеге қамалған Египеттің сопылар шейхы Зуннун әл-Мисри қамауда ұзақ уақыт тамақ ішпей қояды. Бұны естіген бір мұсылман әйел, шейхтың тамақ ішпеуінің себебін түсініп, өзі дайындаған тамақтың тағамдары қай жерлерден, кімнен алынғаны туралы тусініктеме жасап, тамақты шейхқа беріп жібереді.
  Шейх: «Қанаушының (сұлтанның) ыдысынаң ішпеймін», - деп, тамақты қайтарып жібереді. Себебі, тамақ түрменің ыдысымен берілген екен.

2.5. Бесінші (ең жоғарғы) дәреже. Мукаррабтар (мағынасы: туыс, жақын адам) дәрежесі.
    Бұл дәреже иелері Аллаһ Тағала үшін жасалмаған амалдардың бәрінен де сақтаналады. Олар бір Аллаһтың ризашылығы үшін ниет қылмай, ешбір амал жасамайды.
    Тамақтың өзін Аллаһ Тағалаға құлшылық жасауға әл жинау үшін ішеді. Айтар сөздерін тек Аллаһ Тағаланың ризашылығы үшін айтады.
     Демек, Мукаррабтар, қандай да бір амалды Аллаһ Тағаланың ризашылығы үшін жасамауды – харам, - деп біледі.
Мысалы: а) Йахийа бин Муғ’аз бірде дәрі ішеді. Әйелі, дәріні сіңіру үшін, бөлмеде жүре тұр дейді. Ол: «Мен бұлай істеуді қажет деп ойламаймын. Ұмытпасам, отыз жылдан бері мен әрбір амалды тек Аллаһ Тағаланың ризашылығы үшін ғана жасап келемін», - деген.
     3.1. «Харам ли ‘айниһи» - өзін пайдалануға тыйым салынған нәрселер: қан, шошқа еті, арақ – шарап, өлексе және т.б.;
   Бұларды аштан өлейін деп жатқан және өліммен қорқытып жеуге мәжбүр етілген адамнан басқа ешкімге де жеп – ішуге болмайды;
   3.2. «Харам ли ғайриһи» - өзін пайдалануға тыйым салынған жолмен тапқан (ұрлықпен, зорлықпен, парамен, процент алумен т.б.) табыс;
   Бұндай табысты пайдалану – Харам! Ондай табысқа сатып алынған тамақ та – Харам! Оларды негізгі иелеріне, немесе, олардың мұрагерлеріне қайтарып беру керек. Иесі табылмаған жағдайда, кедейлерге садақа ретінде таратып беру керек.
     ҚҰРАН. (мағынасы): «Ей, иман келтіргендер! Аллаһтан қорқыңдар және өсімнен болғанды (аласыларыңды) тастаңдар, (қарызға берген ақшадан алар процентті алмаңдар) егерде сендер мүһмин болсаңдар».  («Бақара» сүресі, 278 аят).      «Халал мен Харамды ажырату мәселесіне өте мұқият болу - дәрет алу парыздарын дұрыс орындаудан да маңызды құлшылық». («әл-Ха-дикә»)
     Қазіргі заманда Халал мен Харамды ажырату оңай емес.
     Әбу Ләйс Самарқандидың жеңілдетілген пәтуәларының өзін ұстану үшін зор табандылық қажет.
Бұл пәтуәлар бойынша:
   4.1. Егерде бір адамның дүниесінің басым көпшілігі Халал - деген болжам болса, ол адаммен сауда – саттық жасауға, оның ұсынған сыйлығын алуға рұқсат етіледі;
  4.2. Егерде ол адамның дүниесінің басым көпшілігі Халал екеніне сенім болмаса, онымен сауда – саттық жасауға тыйым салынады;
   4.3. Харам зат бір адамның қолынан екінші адамға өткенде Халалға айналмайды. Харам дүние мирасқорлар үшін Халал болмақ, егерде мирасқорлар оның Харам жолмен келгенін білмесе ғана;
     4.4. Адамның қолындағы дүние оның жеке меншігі болып саналады. Егерде ол дүние біреуден күшпен тартып алын-ған, ұрланған болса, алдап – арбау арқылы түссе, немесе өсімқорлық, заңсыз сауда жолымен (арақ – шарап, шошқа етін сату) табылса, ондай дүние ол адамның  меншігі болып саналмайды, және оны сатып алу, ішіп – жеу, пайдалану – Харам;
     4.5. Ислам дінінде өсек айту, адамды сырттай жамандау, жәбірлеу, қорлау, балағаттау, орынсыз кінә тағу, жала жабу – өте ауыр күнә. Бұлардың бәрі мұсылмандар арасындағы қарым-қатынастарға қайшы келіп, араға іріткі салатын амалдар болып саналады.
     Муғира ибн Шуғбадан (оған Аллаһ разы болсын). Ол (мағынасы): «Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Расында, Аллаһ сендерге аналарыңа қарсы келуге, қыздарыңды тірідей көмуге (ислам діні тарамай тұрғанда арабтардың кейбіреулері ашаршылық жылдары, немесе, қыз туғанды намыс көріп, қыздарын тірідей көмген), бас тартуға (беріліуге тиіс нәрсені беруден бас тартуға) және «бер!» (деуге) (алуға құқығы жоқ нәрсені күшпен тартып алуға) тыйым салды. Сондай – ақ сендердің «айтыпты»-ларыңды (өсек айтуларыңды), көп сұрауларыңды (қайыр сұрауларыңды) және мал-дүниені зая кетірулеріңді (тыйым салынғанға жұмсағандарыңды) жек көреді», - деп айтты», - деген. («Сахих әлБухари»)
     Хузайфадан (оған Аллаһ разы болсын). Ол: «Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Өсекші жаннатқа кірмейді», - дегенін естідім», - деген. («Сахих әл-Бухари»).
     Сәһл ибн Сағдтан (оған Аллаһ разы болсын): «Аллаһтың Елшісі (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Кім маған екі жағының арасындағы (тілін, аузын) мен екі аяғының арасындағыны тыюға [тілін тыйып, харам жемегеуге және зинадан (ойнас жасаудан) сақтануға] кепілдік берсе, мен оған жаннатқа кепілдік беремін», - деген. («Сахих әл-Бухари»).    5.1.1. Егерде сізге шыққан жері күмәнді тамақты ұсынып, ең болмаса ауыз тиіуді өтінсе, ас иесі мұсылман бауырыңызды ренжітіп алмау үшін, абзалы – ауыз тиіу;
     5.1.2. Егерде адам біле тұра, Шариғат тыйым салған асты ішсе (шошқа етін, арақ-шарапты, т.б.), немесе, Шариғат тыйым салған амал жасаса, ол - күнәһәр болады.
    Ал, оның Шариғатта тыйым салынған ас екенін білмей ішіп қойса, күнәлі болмайды. Себебі, ол шын мәнінде қателескен болады.
     ҚҰРАН,(мағынасы): «Қателескен нәрселеріңде сендерге күнә жоқ».  («Ахзаб» сүресі; 5 аят).
     Пайғамбарымыз (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) (мағынасы): «Рұқсат етілмеген тамақтарды ішкен мұсыл-манның орындаған міндет етілген парызы да, орындалуы абзал деген сүннеті де қабыл болмайды.», - деген.
     Яғни, ол адам жасаған құлшылықтары үшін сауап алмайды. «Ширғат-у-л-Ислам» кітабында келтірілген хадиста (мағынасы): «Аллаһқа және ахирет күніне иман келтірген адам арақ – шарап ішпесін, арақ – шарап ішіп жатқан жерде отырмасын!», - деп айтылған.
     Демек, «Мен арақ ішпедім. Тұрып кетуге ұялдым. Аллаһ кешірер?!», - деген дәлел айту дұрыс емес.
    Арақ ішіліп жатқан жерде тек қана фитнәні (ұрыс-төбелес, жанжал) болдырмау мақсатымен отырса ғана күнәсі кешіріледі.
     5.1.3. Тамақсаулық (мешкейлік) – Харам. Тек қонақты қолдау үшін артық ішіп-жеуге рұқсат етіледі;
     5.1.4. Ауру адамдарға дәрігер ішуге тыйым салған тамақты ішу – Харам;
     5.1.5. Ағзаға (организмге) зиянды заттарды жеу (топырақ, балшық, шыны, т.б.) – Харам;
     5.1.6. Улы заттарды (улы өсімдіктер, шіріген тағамдар, т.б.) жеп - ішіу – Харам;
     5.1.7. Құрамында наша (наркотик) бар заттар мен өсімдіктерді тек дәрігердің рұқсатымен пайдалануға болады. Басқа барлық жағдайда пайдалану – Харам;
     5.1.8. Жеуге тыйым салынбаған, бірақ түрпеті жиіркенішті жәндіктерді (бақа, шаян, құрт-құмырсқа, т.б.) жеу – Харам;
     5.1.9. Аштан өлейін деп жатса да, адам етін жеу – Харам!
     5.1.10.«Бисми Ллаһ», - демей бауыздаған малдың,  ит жіберерде: «Бисми Ллаһ» деп айтылмаған, жеуге рұқсат етілген, аңның етін жеу – Харам;
     5.1.11. Көп құдайшылардың, пұтқа табынушылардың, діннен шыққандардың сойған малдарының етін жеу –Харам,  ал, балығын алу – Халал;
     5.1.12. Азуы бар жыртқыш аңдар мен тырнақтарымен корек табатын құстардың етін жеу – Харам;
    Әди ибн Хатимнан (оған Аллаһ разы болсын) (мағынасы): «Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Итіңді жібергенде: «Бисми Ллаһ», - деп айтасың және (итің аңды) ұстап, өлтірсе, (оны) жей бер, ал (итің одан) жеген болса жеме, өйткені (ит) оны өзі үшін ұстаған.
   Ал егер (аң аулауға) «Бисми Ллаһ», -  деп айтылмаған иттер килігіп, (аңды) ұстап өлтірсе, (оны жеме), өйткені сен олардың қайсысы өлтіргенін білмейсің.
    Ал енді бір аңды атқан соң екі – үш күннен кейін тауып алсаң және онда сенің оғыңның ізінен басқа (ешқандай жарақат) болмаса, (оны) жей бер. Егер ол суға құлап өлген болса, жеме», - деген. («Сахих әл-Бухари»)
     «Азулы аңдар мен тырнақтарымен қорек табатын жыртқыш құстардың етін жеуге рұхсат етілмеген»  (Муслим).
     Әбу Сағләбәдан (оған Аллаһ разы болсын) (мағынасы): «Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) азуы бар барлық жыртқыш аңдардың (етін) жеуге тыйым салған». («Сахих әл-Бухари»)
      5.2.1. Біреуден алынған пара - алған адамның дүниесі болып есептелмейді, себебі пара алуға Шариғат бойынша тыйым салынған. Сондықтан, өз еркімен берген адам дүниесін кез келген уақытта қайтарып алуына құқығы бар.
     Параны беруге мәжбүр болған адам бергенін қайтарып ала алмайды. Бірақ алған адам қайтарып беруге міндетті;
     5.2.2. Ғалымға, Құран оқитын адамға, жоғары лауазымды адамға, Шариғат білімін үйрену үшін, немесе, дұға оқыту үшін, болмаса, әділетсіздіктен қорғату үшін күні бұрын төлемақы беріп қойса, ол - пара берген болып есептеледі. Ал, ақы қызмет көрсетілгеннен кейін берілсе, олар оны сыйлық ретінде қабылдай алады;
     5.2.3. Біруге қарсы әрекет жасау үшін адам жалдауға, пара беруге болмайды. Бұл амал параны (ақыны) берушіге де, алушыға да Харам;
     5.2.4. Адал еңбекпен табылған дүниеден (нәрседен) жасалған сыйлықты қабыл алу – Сүндет.
  Пайғамбарымыз (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын), (мағынасы): «Бір-біріңді жақсы көріңдер, сыйлық жасасыңдар.», - деген. («Кунузу-д-Дәкәик»)
     Әбу Һурайрадан (оған Аллаһ разы болсын) (мағынасы): «Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Сираққа, не бақайға (қойдың) шақырылсам да, міндетті түрде барамын және маған сирақ, не бақай сыйға тартылса да, міндетті түрде аламын», - деген. («Сахих әл-Бухари»).
    Бірде Пайғамбарымыз (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) Ғ'умар ибн Хаттабқа (оған Аллаһ разы болсын) сыйлық беріп жібереді. Ол сыйлықты кейін қайтарады. «Неге қабыл алмадың?», - деген сұраққа Ғ’умар: «Сіз: «Ешкімнен еш нәрсе алмаған абзал», - демеп пе едіңіз?», - деп жауап қайырған. Сонда Пайғамбарымыз (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) алдында айтқан сөзіне түсініктеме жасап: «Мен сендер өз қалауларыңмен алмаңдар. Ал, егерде ойламаған жерде біреу бір нәрсе берсе ол – Аллаһтың сендерге бұйыртқан ырыздығы. Ондай сыйлықты қабыл алыңдар», - деген.
     Пайғамбарымыздың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) бұл сөздерінен кейін, Ғ’умар: «Аллаһпен ант етейін, бұдан былай қарай ешкімнен еш нәрсе сұрамаймын, ал біреу мен сұрамаған бір нәрсені берсе – аламын!», - деген.
       5.3.1. Шын мұқтаж болмаған жағдайда қайыр сұрау – Харам;
     Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын),(мағынасы): «Егерде қайыр сұраған адам өзін осы ісі үшін қандай ауыртпалық күтіп тұрғанын білсе, қайыр сұрауын дереу тоқтатар еді», - деген. (Табарини)
     Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын), (мағынасы): «Кім дүние жинау мақса-тымен қайыр сұраса, ол өзіне жанып тұрған шоқ жинағанмен тең», - деген. (Муслим)
     Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын), (мағынасы): «Кім маған адамдардан еш нәрсе сұрамауға сөз берсе, оның Жұмаққа кіретініне мен кепілдік беремін», - деген. (Нәсәи).
    Абдуллаһ ибн Омардан (әкесі екеуіне Аллаһ разы болсын). Ол, (мағынасы): «Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Кісі адамдардан үздіксіз сұрай береді де, сөйтіп қиямет күні бетінде бір жұлым еті жоқ болып келеді», - деп айтты», - деген.
       5.4.1. Мұсылман адамға арақ-шарапты тек ішуге ғана емес, дайындауға да, сатуға да тыйым салынған. Арақ - шарапты дайындаудан, сатудан түскен ақша – Харам.
   Күнәнің ауырлығы сондай: арақ-шараптың иесіне бұл нәрседен түскен қаражатпен өзінің қарызын төлеуге болмайды. Бұл жағдайда оған қарыз берген адам да күнә табады.
      ХАДИС (мағынасы): «Кім де кім рұқсат етілмеген табыстан түскен ақшадан Аллаһтың ризашылығы үшін садақа берсе, ал, алушы адам, бұл ақшаның қандай жолмен түскенін біле – тұра: «Аллаһ қабыл қылсын», - дегенде, жанында тұрған біреу, немесе садақа беруші: «Әмин!», - десе, бәрі де діннен шыққан (муртад) болады.» (Имамдар Ибн-и Әбидин және Қады зада Ахмад)
    5.4.2. Рұқсат етілмеген табыстан түскен ақшаны мешіт тұрғызуға және тағы сондай игі істерге жұмсауға берген адам діннен шығады;
    5.4.3. «Арам жолмен сойылған малдың етін («Бисми Ллаһ», - деп бауыздалмаған, ұрып өлтірілген, электр тоғымен, немесе буындырып өлтірілген) және шошқаның етін, арақ - шарапты «Халал» деген адам – кәпір болады. Себебі – Қасиетті Құранда оларға ашық түрде тыйым салынған.
     Бұл үкім Қасиетті Құранда анық түрде тыйым салынғандардың бәрін де қамтиды.
     Мысалы:  «Көп құдайшылардың қыздарымен (әйелдерімен) некеге отыруға болады», - деген адам діннен шығады».
     5.4.4. Тыйым салынғандардың (Харамның) қатарына тікелей тыйым салынған тамақтар, киімдер (мысалы: шошқа еті, арақ-шарап, наркотиктер; еркектерге: жібек киім кию, алтын бұйым (сақина, сағат, браслет, т.б.) тағу; әйелдерге: ер адамдарша киіну, тәні көрініп тұратын жұқа киім қию,т.б.), алтын және күміс ыдыстар, және рұқсат етілмеген табысқа (шошқа етін, арақ-шарап сатқаннан түскен) сатып алынған тамақ, дүние, киім, және біреуден ұрлап, немесе, тартып алған;  музыка аспабында ойнап, немесе, музыкаға қосылып ән айтып тапқан табыстар да жатады.
   Әбу Әмир әл-Ашғ’аридан (оған Аллаһ разы болсын). Ол (мағынасы): Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын): «Менің үмметімнен зинаны (ойнас жасау), жібек (киімді), шарап (ішуді) және күй аспаптарын (пайдалануды) халал са-найтын адамдар пайда болады. (Олардан) бір адамдар биік таудың жанына қоныс тебеді. Кешке малдарын айдап әкел-генде, оларға бір қажетпен (пақыр кедей) келеді. Олар болса: «Бізге ертең кел!», - деп айтады. Сонда Аллаһ олардың (біреулерінің) (үстеріне) түнде тауды құлатып көздерін құртады, ал басқаларын қиямет күніне дейін маймылдар мен шошқа-ларға айналдырады», - деп айтып жатқанын естіген. («Сахих әл-Бухари»)
   Ғ'аун ибн Жуһәйфәдан. Ол (мағынасы): «Әкемнің қан алатын құл сатып алып, оның қан алатын құралдарын сындыруға бұйрық бергенін көрдім. (Себебін) сұрағанымда, ол: «Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) иттің құны мен қанның құнына (итті сатуға және ақшаға қан алуға) тыйым салған, сондай – ақ ол тепшу (татуировка) са-латын және тепшу салдыратын (әйелге), өсімге (ақша) алуға және өсімқорлықпен айналысуға тыйым салды және бейнелеушіні (адамның және жануарлардың бейнелерін салушыны) лағынеттеді», -  деген. («Сахих әл-Бухари»).
     Әбу Мәсғ’уд әл-Ансаридан (оған Аллаһ разы болсын), (мағынасы): «Аллаһтың Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) итке құн белгілеуге және жезөкшенің тапқан ақшасы мен қөріпкел-сәуегейдің тапқан ақшасын (алуға) тыйым салған» («Сахих әл-Бухари»).
     Джәрир ибн Абдуллаһтан (әкесі екеуіне Аллаһ разы болсын). Ол Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын), (Мәккә) қолға алынған жылы Мәккәда (мағынасы): «Расында, Аллаһ және Оның Елшісі шарап, өлкесе, шошқа және мүсіндерді сатуға тыйым салды», - деп айтқанын естіген. («Сахих әл-Бухари»).
    Хузайфәдан (оған Аллаһ разы болсын). Ол Пайғамбардың (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын), (мағынасы): «Жібек және дибаж (жібектен тоқылған қымбат мата) (киім) кимеңдер, алтын және күміс ыдыстан ішпеңдер, әрі ондай ыдыстардан ас жемеңдер, өйткені бұл (нәрселер) дүние (тіршілігінде) - оларға (кәпірлерге), ал ақыретте бізге арналған», - деп айтып жатқанын естідім», - деген. («Сахих әл-Бухари»).
   ХАДИСТЕР (мағынасы): 1. «Мұсылманның он дирхем тұратын киімінің ең болмаса бір дирхемі рұқсат етілмеген табыстан түскен болса, ол киіммен оқылған намаз қабыл болмайды». (Ахмад).
2. «Адал еңбекпен көрген күнкөріс Аллаһтың жолында жасаған джихадпен тең»; (Дәйләми).
 3. «Ешкім ешқашан өз қол еңбегі арқылы жегенінен жақсырақ тамақ жемепті, расында Аллаһтың пайғамбары Дәуіт (оған Аллаһтың сәлемі болсын) өз қол еңбегі арқылы жейтін».  («Сахих әл-Бухари»)
   Бір жолы Әбу Бәкр (оған Аллаһ разы болсын) қызметшісі әкелген сүтті ішкеннен кейін, оның Халал емес екенін біліп, құсып тастамақ болды. Құсып-құсып әбден қажыған соң, ол: «О, Аллаһ! Мен шамамнан келгенін істедім. Енді асқазанымда және ағзамда қалған Харамның қалдықтарынан сақтай гөр деп, Өзіңнен пана сұраймын?», - деген.
     Ғ’умар ибн Хаттаб та (оған Аллаһ разы болсын) ішкен сүті өзінің түйесінікі емес екенін білгенде, дәл солай істеген.
   4.«Намазды бүкір болып қалғанша оқысаңдар да, оразаны аштан өлгенше ұстасаңдар да, Харамнан сақтанбасаңдар, сендердің құлшылықтарыңнан еш пайда болмайды. (Абдуллаһ бин Ғ’умар).
    5. «Харамнан тапқан табыстан садақа берген, мешіт салдырған, болмаса, тағы да басқа игі істерге жұмсаған адам - өз киімін өз нәжісіне салып жуған адамға ұқсайды. Демек, ол өз күнәсін одан да бетер ауырлатады». (Суфьян Саури).
      Әбу Сағ’ид әл-Һудриден (оған Аллаһ разы болсын). Ол: «...Сосын Пайғамбар (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) (маңдайынан) аққан терді сүртіп, оны мақтағандай: «...Ал (байлықты) нақақ (харам) жолмен тапқан адам жеп тоймайтын (мешкейге) ұқсайды және ол (байлығы) қиямет күні оған қарсы куа болады», - деп айтты», - деді. («Сахих әл-Бухари»)
  1. Нәжістер - қан, ірің, зәр (кіші дәрет), нәжіс (үлкен дәрет) және т.б.;
2. Нәжістер араластырған тыңайтқыштар қолданып өсірген көкөніс пен жемістер;
3. Балаларға тіл-көзден сақтайды деп ойлап, тұмар тағу. Дұға жазылған тұмар тағуға болады, бірақ, абзалы тек Аллаһтың жазуына тәуекел еткен дұрыс;
4. Мешітте сауда-саттық жасау;
5. Екі адамның арасына рұқсатсыз отыру;
6. Моншада кіндік пен тізенің арасын жаппау;
7. Өзінің және басқаның денесіне тепшу (татуировка) салу;
 8. Қорымның  ішінде (молалардың арасында) және қарсы алдында, портреттерге, жанып жатқан отқа, Құбылаға арқасын беріп отырған адамға қарап намаз оқу;
9. Балықтан басқа су жәндіктерін жеу;
10. Су ішінде өліп қалған балықтарды жеу;
11. Жабайы жылқының сүті мен етін ішіп-жеу – Халал, ал қолдағы жылқының (үй жылқысының) сүті мен етін ішіп-жеу – Мәкруһ (Аллаһ Тағала мен Оның Елшісі (оған Аллаһтың игілігі мен сәлемі болсын) тыйым салған амал). Салынған тыйымның деңгейі - рұқсат етілгенге жақын – Тәнзиһән Мәкруһ.
12. Малды сояр алдында таза азық беріп байлауда ұстау.
Ұстау мерзімдері:
1. Тауық – 3 күн;
2. Қой және ешкі – 4 күн;
3. Сиыр және түйе – 10 күн.